پژوهشی درباره جایگاه کُردهای جزیره و دیاربکر در حکومت آق‌قویونلو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

2 آموزش پرورش

چکیده

اتحادیه آق‌قویونلو از جمله حکومت‌هایی بود که باخاستگاه عشایری در ایران روزگار پس از سقوط ایلخانان در منطقه دیاربکر نشو نما یافته و برای مدتی نیز موفق به سلطه در نواحی مرکزی شدند. از سویی کُردها به‌عنوان جمعیت غالب در مناطق جزیره و دیاربکر، همچون ترکمانان هویتی عشیرتی و ساختاری قبیله‌ای داشته و در پیوند با حکومت آق قویونلو در آن مقطع تاریخی نقش سیاسی مؤثری ایفا کردند.
از آنجایی که قبایل کُرد در تحولات سیاسی این روزگار تأثیر‌گذار بودند، می‌توان این پرسش را مطرح کرد که نقش سیاسی کُردها در مناسبات قدرت میان حکومت آق‌قویونلو و رقبای سیاسی ایشان چه بوده است؟ چه عواملی در واگرایی و همگرایی آنها در پیوند با این قدرت فائقه تاثیرگذار بوده است؟
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که قبایل کُرد در دولت آق‌قویونلوها، نقش فعالانه‌ای داشته و سیاست بهره جویانه‌ای را پیش گرفتند و موفق شدند تا با برقراری ارتباط حسنه با آق قویونلوها در تشکیلات حکومتی و مناصب نظامی آنها جایگاه قابل توجهی بدست آورند. قدرت‌های محلی کُرد در منطقه با توجه به قدرت و نیروی نظامی و سیاسی ایشان، در اتحادیه آق‌قویونلو به کار گرفته شدند و در تأسیس، تحکیم و توسعه این حکومت به اندازه چشم‌گیری تأثیر داشتند. همچنین عناصر مختلفی از جمله دوری جغرافیایی به مرکز قدرت آق‌قویونلو و نیز میزان توان نظامی و سیاسی ایشان در واگرایی و همگرایی ایشان تأثیر گذار بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Role of Jaziah and Diar e Bakr Kurds during Aq Qounlu periodA Yazdan Farrokhi

نویسندگان [English]

  • Yazdan Farrokhi 1
  • null amin pour 2
1 Payame noor university, Qom
2 Master of Science in Islamic History
چکیده [English]

After the collops of Ilkhanid dynasty, Aq Qounlu confederation with nomadic field succeeded to rule on Diar e Bakr, Jazirah and part of Iran. In other side, Kurds as main population of Aq Qounlu central territory has important political role in this time. Due to the role of Kurds this article try to answer this questions: What was political role of Kurd in relationship to Aq Qounlu dynasty and other rivals? What was effective factors on collaborate and uncollaborated between them?
Results of this research prove that the Kurds by active and opportunistic political with Aq Qounlu rule, acquire important position on political and military hierarchy. Kurd local center in accordingly to military and political power used by Aq Qounlu rule and has main role on establishment and strengthen of this reign. Also nearness and distance of Kurds to center of Aq Qounlu rule is important element in relationship between them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kurd tribes
  • Kurdish emirates
  • Aq Qounlu
  • Political relationship
  • military confederations
-    ابن عربشاه (1356)، زندگی شگفت آور تیمور، ترجمه محمد علی نجاتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-    اقبال آشتیانی، عباس (1380)، تاریخ ایران پس از اسلام، تهران: نامک.
-    بیرقدار، محمد (2009)، ادریس بدلیسی، ترجمه شوکور موسته فا، اربیل: ئاراسز.
-    بدلیسی، شرف خان بن شمس الدین (1377)، شرف نامه (تاریخ مفصل کُردستان)به اهتمام ولادیمیر ولییامینوف زرنوف، تهران: اساطیر.
-    پور محمدی املشی، نصرالله و سورنی، برومند (1392)، حیات سیاسی امرای کُرد از زوال ایلخانان تا برآمدن صفویان، پژوهشنامه تاریخ های محلی، تهران، سال اول، شماره دوم، بهار و تابستان، صص114-128.
-    حافظ ابرو،شهاب الدین عبدالله خوافی (1372)، زبده التواریخ، مقدمه، تصحیح و تعلیقات سیدکمال حاج سید جوادی، تهران: نشرنی و سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-    حسن زاده، اسماعیل (1390)، ساختار ایلی حکومت‌های ترکمان و بی‌ثباتی سیاسی، تاریخ ایران، شماره 5/68.
-    خنجی اصفهانی، فضل الله روزبهان (1382)، تاریخ عالم آرای امینی، تصحیح محمد اکبر عشیق، تهران: میراث مکتوب.
-    دوانی، جلال الدین (1387)، «عرض سپاه اوزون حسن»، دفتر تاریخ، صص 75-131، جلد سوم، گردآوری ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
-    روحانی، بابامردوخ (1371)، تاریخ مشاهیر کُرد، به کوشش ماجد مردوخ روحانی، تهران: سروش.
-    روملو،حسن بیگ (1384)، احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، ج1، تهران: انتشارات اساطیر.
-    روملو،حسن بیگ (1349)، احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-    رویمر، هانس روبرت رویمر (1385)، ایران در راه عصر جدید، ترجمه آذر آهنچی، تهران: دانشگاه تهران.
-    زکی، محمدامین (1377)، کُرد و کُردستان، ترجمه حبیب الله تابانی، تبریز: انتشارات آیدین.
-    سامی، شمس‌الدین (2008)، کورد و کوردستان له یه‌که‌م ئه نسیکلوپیدیای تورکی له میژوودا، ترجمه احمد تاقانه، هه‌ولیر: ئاراس.
-    سفرنامه‌های ونیزیان در ایران (1381)، ترجمه منوچهر امیری، تهران: انتشارات خوارزمی.
-    سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق (1383)، مطلع سعدین و مجمع بحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-    سومر، فاروق (1380)، اغوزها (ترکمن‌ها)، ترجمه آنا دردی عنصری،تهران: انتشارات حاجی طلایی.
-    سومر، فاروق (1369)، قراقویونلوها، ترجمه وهاب ولی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-    شامی، نظام الدین (1363)، ظفرنامه، به تصحیح فلیکس تاور، به کوشش پناهی سمنانی، تهران: بامداد.
-    صفی زاده، صدیق (1378)، تاریخ کرد و کُردستان، تهران: آتیه.
-    طهرانی، ابوبکر (1356)، دیاربکریه، به تصحیح و اهتمام نجاتی لوغال و فاروق سومر، تهران: کتابخانه طهوری.
-    غفاری قزوینی، قاضی احمد (1343)، تاریخ جهان آراء، تهران: کتابفروشی حافظ.
فرخی، یزدان و امین‌پور آرش (1393)، «پژوهشی درباره تعاملات سیاسی قبایل کُرد با اتحادیه نظامی قراقویونلو»، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال هشتم، بهار و تابستان، 171-196.
-    قزوینی، یحیی بن عبداللطیف (1386)، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-    محمدی، آیت (1386)، سیری در تاریخ سیاسی کُرد، تهران: انتشارات پرسمان.
-    منز، بئاتریس فوربز (1377)، برآمدن و فرمانروایی تیمور، ترجمه منصور صفت گل، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
-    میرجعفری، حسین (1384)، تاریخ تیموریان و ترکمانان، تهران: انتشارات سمت و دانشگاه اصفهان.
-    مینورسکی،ولادیمیر (1351)، «ایران در سده نهم هجری/پانزدهم میلادی»، ترجمه محمد باقر امیرخانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، ش102، س24.
-    مینورسکی، ولادیمیر (1348)، «پژوهشی درباره امور نظامی و غیر نظامی فارس»، ترجمه حسن جوادی، مجله بررسی‌های تاریخی، سال چهارم، شماره 1.
-    وان برویین سن، مارتین (1378)، جامعه شناسی مردم کُرد (آغا، شیخ، دولت)، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: نشر پانیذ.
-    هینتس، والتر (1377)، تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: نشر خوارزمی.
-    یاسمی، رشید (1363)، کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او، تهران: امیرکبیر.
-    یزدی، شرف الدین علی (1387)، ظفرنامه، تصحیح و تحقیق سید سعید میرمحمدصادق و عبدالحسین نوایی فر، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
-    ینانچ، مکرمین خلیل (1375)، «جهانشاه»، ترجمه وهاب ولی، فصلنامه فرهنگ (ویژه تاریخ)، مجله تحقیقات تاریخی، شماره3.
-     Minorsky. V, (1986), Kurds, Kurdestan, Encyclopedia of Islam, Second edition, Leiden: Brill, Vol: V, pp: 447-467.
-     Minorsky. V& Bosworth. C.E, (2000), “Uzun Hasan” Encyclopedia of Islam, V.X, Leiden, Brill, p.963-967.
-     Blau, Joyce, (2009), Kurdish language: ii. History of Kurdish studies, Encyclopedia of Iranica, available on:
-     http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-language-ii-history-of-kurdish-studies.
-     Oberling, Pierre, (2004), Kurdish Tribes, Encyclopedia of Iranica, available on: http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-tribes
-     Savory, Roger, (1964), “The Struggle for Supremacy in Persia after the death of Tīmūr”, Vol 40, Jan, pp.35-65.
Woods, E. John, (1999), The Aqquyunlu: clan, confederation, empire, Salt Lake City, The University of Utah Press