نگرشی تحلیلی بر مبانی و الگوهای سفارتی در ایران عصر صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه اراک

2 دانشجوی دکتری تاریخ پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی

چکیده

صفویان پس از تأسیس و تثبیت حکومت خود در قلمرو جغرافیایی ایران متناسب با رویکردهای سیاسی و مذهبی که داشتند لزوم ایجاد پیوند‌هایی را در مناطق پیرامونی و فرامنطقه‌ای احساس نمودند. آن‌‌ها به منظور ایجاد ارتباط با دوستان برون منطقه‌ای و همچنین رساندن پیام‌های سیاسی و نظامی خود در موقعیت‌های جنگ و صلح با سایر ممالک مأموریت‌های مختلفی را به کارگزاران حکومتی واگذار کردند. این عناصر تحت عناوین فرستاده، سفیر و یا ایلچی وظایف خود را در ممالک دیگر پی‌می‌گرفتند. آنان بایستی برای وصول به مقاصد مورد نظر و انجام مطلوب مأموریت‌های محوله حائز ویژگی‌‌ها و شرایط قابل توجه و خاصی می‌بودند. مبتنی بر مقصد مورد نظر و نوع‌ مأموریت محول شده، ویژگی‌های شخصیتی و جلوه‌های ظاهری فرستاده، بایستی به خوبی مورد رصد و ارزیابی قرار‌ می‌گرفت. تنوع و فراوانی فرستادگانی که در دوره سلطنت طولانی صفویه به نقاط مختلف اعزام می‌شدند، بررسی چارچوب‌های مختلف شکلی و محتوایی هیأت سفارتی را ضروری می‌سازد. نوشته پیش­رو ضمن ‌ارائه آماری نسبی از فرستادگان دوره صفوی، در صدد است مهمترین نکاتی را که در انتخاب و اعزام فرستادگان این دوره مورد ‌تأکید و توجه بوده است، در معرض بررسی قرار دهد. بنابراین، سؤال عمده نوشتار حاضر عبارت خواهد بود از این که فرستادگان و سفرای دوره صفویه می‌بایست حائز چه ویژگی‌هایی بوده و در مأموریت خود از چه الگوهایی تبعیت کنند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد به رغم آن که در این دوره هنوز ساختارهای تشکیلاتی برای مناسبات سیاسی پایه‌گذاری نشده بود؛ اما فرستادگان و سفرا متناسب با نوع مأموریت می‌بایست حائز وی‍ژگی‌های شخصیتی خاصی باشند و در عین حال در فرآیند انجام مأموریت از اصول و مبانی تعیین شده تبعیت نمایند. گو این که در طول انجام مأموریت نیز با چالش­ها و موانع متعددی می‌بایست دست و پنجه نرم کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analytical study on the ambassadorial principles and plans in Safavid era

نویسندگان [English]

  • abdollah Motevaly 1
  • ali zarei 2
1 Associate professor of History in Arak University
2 PhD student of History in the Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution
چکیده [English]

Safavids, according to their political and religious approaches, found out that it is necessary to have relation with the regional and extra-regional countries after establishment and consolidation of the government. They assigned different missions to their governmental agents in order to make connection with the extra-regional friends and to convey their political and military messages under war and peace. The agents continued to do their duties in the other countries in the figures of envoy, ambassador or Ilchi. They should have particular and considerable specifications to achieve their purposes and to do the assigned missions, favorably. The agent's characteristic and his outward appearance should be properly evaluated according to the destination and the mission type. The various conformation framework of diplomatic body should be pondered because of the variety and abundance of the envoys dispatched to different parts of the world in the long kingdom age of Safavids. The present paper attempts to assess the important factors that have been considered in selecting and dispatching the envoys. Moreover, comparative statistics are presented about the envoys of Safavids. Herein, the main question is concerned with the feature of envoys or ambassadors and the plan of their mission. Although the organizational structures were not constructed for the political relations in this era, the findings demonstrate that the envoys should have specific characteristics corresponding to their mission; moreover, they should observe the determined principles in the process of accomplishing the mission. It seems that they confronted to many difficulties in this matter.

کلیدواژه‌ها [English]

  • envoy
  • ambassador
  • Iran
  • Safavid
  • Ottoman
  • Ozbek
  • India
-     اسپناقچی پاشازاده، محمد عارف (1379)، انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، تصحیح رسول جعفریان، قم، دلیل.
-     اسکندر بیگ منشی (1377)، عالم آرای عباسی، تصحیح اسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب.
-     افوشته ای نطنزی، محمود بن هدایت الله (1350)، نقاوةالآثار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-     پورگشتال، هامر (1367)، تاریخ امپراطوری عثمانی، به‌کوشش جمشید کیانفر، ترجمه میرزازکی علی‌آبادی، تهران، زرین.
-     حسام معزی، نجفقلی (1366)، تاریخ روابط سیاسی ایران با دنیا، تهران، نشر علم.
-     حسینی استرآبادی، سید حسین بن مرتضی (1364)، تاریخ سلطانی از شیخ صفی تا شاه صفی، تهران، انتشارات علمی.
-     حسینی تفرشی، محمد حسین (1388)، تاریخ شاه صفی، به کوشش محسن بهرام نژاد، تهران، میراث مکتوب.
-     حسینی قمی، قاضی احمد بن شرف الدین (1363)، خلاصةالتواریخ، ج2، تهران، دانشگاه تهران.
-     حسینی، خورشاه بن قباد (1379)، تاریخ ایلچی نظامشاه، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-     ریاحی، محمد امین (1368)، سفارتنامه­های ایران، تهران، انتشارات توس.
-     سیوری، راجر (1385)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.
-     شاردن، ژان (1372)، سفرنامه شاردن، ج2،5، ترجمه اقبال یغمایی، تهران، توس.
-     شاملو، ولی قلی بیگ (1371)، قصص الخاقانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-     شهری برآبادی، محمد (بهار 1369)، گشت و گذاری در سفرنامه های سیاسی؛ نشریه علوم انسانی، مشکوة، شماره 26، صص 140-119.
-     طباطبائی، جواد (زمستان 1377)، تأملی درسفارت و سفرنامه­های ایرانیان؛ نشریه علوم انسانی، ایران نامه، شماره 65، صص 88-55.
-     طهماسب صفوی (1363)،  تذکره شاه طهماسب، تهران، انتشارات شرق.
-     فضل الله همدانی، رشیدالدین (1358)، تاریخ مبارک غازانی، تصحیح کارل یان، هرتفرود-انگلیس، استفن اوستین.
-     فلسفی، صرالله (1345)، زندگانی شاه عباس اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
-     فلور، ویلم (پائیز و زمستان 1384)، تاریخچه وزارت امور خارجه ایران؛ ترجمه جواد کریمی، نشریه علوم سیاسی، تاریخ روابط خارجی، شماره 25-24، صص 103- 89.
-     ـــــــــــــ (1356)، اولین سفرای ایران و هلند، به کوشش داریوش مجلسی، حسین ابوترابیان، تهران، کتابخانه طهوری.
-     کمپفر، انگلبرت (1350)، در دربار شاهنشاه ایران «سفرنامه کمپفر»، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، انجمن آثار ملی.
-     کمپفر، انگلبرت (1360)، سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی.
-     منجم، ملاجلال الدین (1366)، تاریخ عباسی یا روزنامه ملا جلال، تهران، انتشارات وحید.
-     منشی قزوینی، وداق (1378)، جواهرالاخبار، تصحیح محسن بهرام نژاد، تهران: میراث مکتوب.
-     مولف گمنام (1357)، سفرنامه برادران شرلی در زمان شاه عباس کبیر، ترجمه آوانس، [بی جا]: انتشارات کتابخانه منوچهری.
-     ــــــــــ (1363)، عالم آرای صفوی، به کوشش یدالله شکری، تهران: اطلاعات.
-     میرخواند (1380)،  تاریخ روضة الصفا فی سیرة الانبیا و الملوک و الخلفا، ج 12، تهران: اساطیر.
-     میرزا سمیعا (1368)، تذکره الملوک، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران، امیر کبیر.
-     نخجوانی، محمدبن هندوشاه (1976)، تصحیح عبدالکریم علی اوغلی علی زاده، مسکو، فرهنگستان علوم آذربایجان.
-     نصیری، محمد ابراهیم (1373)، دستور شهریاران، تصحیح محمد نادر نصیری مقدم، تهران، بنیاد موقوفات افشار.
-     نوایی، عبدالحسین (1347)، شاه اسمعیل صفوی «اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی»، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-     ــــــــــــــــ (1350)، شاه طهماسب صفوی «مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی»، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-     ـــــــــــــــ (1366)،  شاه عباس «مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی، تهران،  زرین.
-     ـــــــــــــ (1370)، ایران و جهان، تهران، هما.
-     واله اصفهانی، محمد (1372)، خلد برین، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، موقوفات افشار.
-     واله قزوینی، محمد یوسف (1380)، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (1071- 1038) حدیقه ششم و هفتم از روضه هشتم خلد برین، تهران، انجمن آثار مفاخر فرهنگی.
-     وحید قزوینی، محمد طاهر (1383)، جهان آرای عباسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-     هربرت، موریس (1363/1380)،  محمدرضا بیک سفیر ایران در دربار لوئی چهاردهم، به کوشش همایون شهیدی، تهران، گزارش فرهنگ و تاریخ.