تبیین علل و روند بازتاب شخصیت و شورش بهرام چوبین در تاریخ‌نگاری دوره ایلخانان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه الزهرا تهران

2 دانشجوی دوره دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

چکیده

هدف این مقاله شناخت علل ثبت رویداد شورش بهرام چوبین بر ضد هرمزد چهارم ساسانی (590-579 م)، در متون تاریخی دوره ایلخانان با رویکرد اندرزنامه­ای است. متأثر از نظریه عبرت در تاریخ، مورخان این دوره با ذکر داستان بهرام چوبین که بررسی آن، مسئله این مقاله است، سعی داشتند به حکام یادآوری کنند با رعایت جانب حق و عدل و خودداری از رفتار ناشایست، مانع از شورش زیردستان و رجال سیاسی- نظامی شوند؛ گرچه پاره­ای از آنان رفتار بهرام را نقد کرده­اند، اما اکثراً عامل بروز این رویداد را رفتار نادرست و غیرعادلانه هرمز ساسانی دانسته و بدینوسیله، ایلخانان را از تکرار اینگونه اشتباهات بر حذر داشتند. در این پژوهش سعی می­گردد با نگاه به متون تاریخی و برخی کتب ادبی دوره ایلخانان، دیدگاه مورخان این دوره درباره شورش بهرام چوبین شناخته شود. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه­ای است. نتایج نشان می­دهد که گرچه بیشتر مورخان، به اصطلاح درباری بودند، اما با ذکر حادثه بهرام چوبین اندیشه حکومت­داری بر اساس عدل و تدبیر را به حکام ایلخانی گوشزد کرده­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Reasons and the Procedure of Recording Character and Rebellion of Bahram Chobin in the Historiography of the Ilkhanids Era

نویسندگان [English]

  • Zakrallah Mohammadi 1
  • masoud adinehvand 2
1 Associate Professor, Department of History, Alzahra University of Tehran
2 PhD candidate of History at Imam Khomeini International University of Qazvin
چکیده [English]

This study explains why Bahram Chobin’s rebellion against the Sassanid Hormizd IV (579-590 AD) has been recorded in the historical texts of the Ilkhanate era in an advisory approach. By referring to Bahram Chobin’s rebellion based on deterrent theory in history, the historians tried to warn the rulers that if they did according to justice and avoid unrighteous behaviors, they could prevent the insurgency of subordinates, politicians and Martials. Although some have criticized Chobin’s rebellion, most of them believed that the reason was unfair and unrighteous behaviors of Sassanid Hormizd; and thereby they urged the Ilkhanate not to repeat such a mistake. Based on a descriptive-analytic method to study the historical texts and some of the literary books of the Ilkhanate era, which are all library resources, the views of historians of this period about Bahram Chobin’s rebellion are examined. The results showed that although most historians were so-called courtiers, by referring to Chobin’s rebellion, they have tried to persuade Ilkhanate to rule according to the principles of justice and sound advices.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bahram Chobin
  • Governing
  • Internal Revolts
  • historiography
  • Ilkhanids
منابع
-    آیتی، عبدالمحمد (1346)، تحریر تاریخ وصاف، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
-    ابن العبری (1415ق)، تاریخ مختصرالدول، لبنان، دارالرائد.
-    ابن ­الندیم، محمد بن اسحاق (1382)، الفهرست، ترجمه و تحشیه محمدرضا تجدد، تهران، اساطیر.
-    ابن ­بلخی (1385)، فارسنامه، تصحیح و تحشیه گای لسترنج و رینولد نیکلسون، تهران، اساطیر.
-    اشپولر، برتولد (1388)، تاریخنگاری در ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، گستره.
-    ایمانپور، محمدتقی و گیلانی، نجم­الدین (1389)، نقش بهرام چوبین در تضعیف و فروپاشی دولت ساسانی، «تاریخ اسلام و ایران»، سال بیستم، شماره 8، پیاپی 89، صفحات 1 تا 28.
-    بارتولد، ولادیمیر (1344)، تاریخ سیاسی و اجتماعی آسیای مرکزی تا قرن دوازده میلادی، ترجمه علی محمد زهما، به کوشش اسدالله حبیب، افغانستان، پوهنی.
-    بایمتف، لقمان (1380)، بازنگری بارتولد به جهانگشای جوینی: شورش محمود تارابی، «کیهان فرهنگی»، شماره 178، صفحات 66 تا 71.
-    براون، ادوارد (1335)، تاریخ ادبی ایران: از قدیمی­ترین روزگاران تا زمان فردوسی، ج1، ترجمه و تحشیه علی پاشا صالح، تهران، ابن سینا.
-    بلعمی، ابوعلی (1354)، تاریخ بلعمی، ج2، به تصحیح محمدتقی بهار، به کوشش محمد پروین گنابادی، تهران، زوار.
-    بن زیار، عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر (1335)، نصیحت­الملوک: قابوسنامه، تصحیح و مقدمه محمد امین بدوی، تهران، ابن سینا.
-    بناکتی، فخرالدین ابوسلیمان داود (1348)، روضه اولی الالباب فی معرفه التواریخ و الانساب، به کوشش جعفر شعار، تهران، انجمن آثار ملی.
-    بویل، ج. آ (1389)، تاریخ کمبریج، ج5، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر.
-    بهار، محمدتقی (2535)، سبک شناسی، ج3، تهران، امیرکبیر.
-    بیضاوی، عبدالله بن عمر (1382)، نظام التواریخ، به کوشش میرهاشم محدث، تهران، بنیاد موقوفات دکتر ایرج افشار.
-    پیگولوسکایا، ن (1367)، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمه، تهران، علمی و فرهنگی.
-    تنکابنی، حمید (1383)، درآمدی بر دیوان­سالاری در ایران، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
-    ثعالبی، ابومنصور عبدالملک (1368)، تاریخ ثعالبی: غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، با مقدمه زتنبرگ و دیباچه مجتبی مینوی، تهران، نقره.
-    جاحظ، ابوعثمان عمر (1343)، التاج، ترجمه محمدعلی خلیلی، تهران، کتابخانه ابن سینا.
-    جوانشیر، ف. م (1388)، حماسه داد: بحثی در محتوای سیاسی شاهنامه فردوسی، بی­جا، انتشارات حزب توده ایران.
-    جوینی، علاءالدین عطاءالملک (1370)، تاریخ جهانگشا، جلد 1، به سعی و اهتمام محمد بن عبدالوهاب قزوینی، تهران، ارغوان.
-    خالقی­مطلق، جلال (1379)، درباره لقب بهرام، سردار مشهور ساسانی، «یادنامه دکتر احمد تفضلی»، به کوشش علی اشرف صادقی، تهران، سخن، صفحات 160 تا 161.
-    خواندمیر، غیاث بن همام الدین (1317)، دستورالوزراء، به تصحیح و مقدمه سعید نفیسی، تهران، اقبال.
-    دینوری، ابوحنیفه (1371)، اخبارالطوال، ترجمه محمود دامغانی، تهران، نشر نی.
-    رابینسن، چیس. اف (1389)، تاریخنگاری اسلامی، ترجمه مصطفی سبحانی، تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام.
-    رجب­زاده، هاشم (1355)، آئین کشورداری و در عهد رشیدالدین فضل­الله، تهران، توس.
-    رستگارفسایی، منصور (1369)، فرهنگ نامهای شاهنامه، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-    روزنتال، فرانتس (1365)، تاریخ تاریخنگاری در اسلام، ج 1، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، آستان قدس رضوی.
-    ریپکا، یان (1389)، ادبیات ایران در زمان سلجوقیان و مغولان، در بویل، جی.آ، «تاریخ ایران کمبریج»، ج 5، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر.
-    شبانکاره­ای، محمد بن علی بن محمد (1381)، مجمع الانساب، ج1، به کوشش میرهاشم محدث، تهران، امیرکبیر.
-    طبری، محمد بن جریر (1362الف)، تاریخ طبری، ج2، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر.
-    ____________ (1362ب). بهرام چوبین، به کوشش ذبیح­الله صفا، تهران، امیرکبیر.
-    طوسی، خواجه نصرالدین (1373)، اخلاق ناصری، به تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران، خوارزمی.
-    _____________ (1347)، سیرالملوک: سیاستنامه، به کوشش هیوبرت دارک، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-    فردوسی، ابوالقاسم (1361)، شاهنامه، ج 5، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران، علمی.
-    کاتوزیان، محمدعلی (1380)، تضاد دولت و ملت در ایران، ترجمه علیرضا طیّب، تهران، نی.
-    کریستین­سن، آرتور (1368)، تاریخ ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران، دنیای کتاب.
-    __________ (1385)، داستان بهرام چوبین، ترجمه منیژه احدزادگان آهنی، تهران، طهوری.
-    گردیزی، ابوسعید عبدالحی (1363)، تاریخ گردیزی، به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب.
-    گیرشمن، رومن (1372)، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران، علمی و فرهنگی.
-    مرتضوی، منوچهر (1358)، مسائل عصر ایلخانان، تهران، تاریخ و فرهنگ ایران.
-    مستوفی ­قزوینی، حمدالله (1362الف)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
-    ______________ (1362ب)، نزهه القلوب، به تصحیح گای لسترنج، تهران، دنیای کتاب.
-    ______________ (1387)، ظفرنامه: قسم احکامیه، ج 4، با مقدمه و تصحیح روح انگیز کراچی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-    مسعودی، علی بن حسن (1382)، مروج الذهب، ج1، مترجم ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی فرهنگی.
-    منفرد، افسانه (1377)، بهرام چوبین، «دانشنامه جهان اسلام»، ج 4، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، صفحات 785 تا 788.
-    میثمی، جولی اسکات (1391)، تاریخنگاری فارسی، ترجمه محمد دهقانی، تهران، ماهی.
-    میراحمدی، مریم (1390)، تاریخ تحولات ایرانشناسی، تهران، طهوری.
-    ناشناس (1341)، تحفه: در اخلاق و سیاست، به اهتمام محمدتقی دانش پژوه، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-    ناشناس (1355)، تاریخ شاهی قراختائیان، به اهتمام و تصحیح محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
-    نرشخی، ابوبکر محمد (1351)، تاریخ بخارا، ترجمه احمد بن محمد نصر قباوی، به تصحیح مدرس رضوی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
-    همدانی، رشیدالدین فضل­الله (1364ق)، مکاتبات رشیدی، گردآورنده محمد ابرقویی، مصحح محمد شفیع، لاهور، پنجاب.
-    _______________ (1392)، جامع التواریخ، تصحیح و تحشیه محمد روشن، تهران، میراث مکتوب.
-    هیلنز، جان (1368)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و محمود تفضلی، تهران، چشمه.
-    یثربی، سیدیحیی (1387)، مقدمه­ای بر فلسفه سیاست در اسلام، تهران، امیرکبیر.
-    یعقوبی، ابن واضح (1366)،تاریخ یعقوبی، ج 1، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، علمی و فرهنگی.
-    Pourshariati, Parvaneh (2009), Decline and fall of the Sassanian Empire: The Sassanian–Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran, London.
-     Yarshater, Ehsan(2006), The Cambridge History of Iran, Cambridgr University press.