فقیه ـ دیوان‌سالاران و اصلاحات یعقوب آق‌قویونلو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هیئت علمی/ دانشگاه سید جمال الدین اسدآبادی

چکیده

 بررسی و واکاوی اصلاحات یعقوب‌پادشاه، از زاویه اقدامات فقیه- دیوان‌سالارانِ حاضر در ساختار حکومتی و تشکیلاتی آق‌قویونلوها، روشنی زیادی بر ابهامات موجود در مبانی فکری این اصلاحات، می‌افکند، درواقع، زمینه‌سازی و پی‌ریزی مقدمات این اصلاحات را باید در تفکرات و آراء فقهایی دانست، که وظایف دیوانی و دیوان‌سالاری را نیز بر عهده گرفته بودند، از این روی، ایشان فقه اسلامی، که تفکراتشان از آن سرچشمه گرفته و در عرصه آن بالنده شده بودند را، در ارتباط با جنبه‌های مختلف اصلاحات، به کار گرفته، به این برنامه رنگ و صبغه شریعتمدارانه دادند، و این ویژگی، یعنی فقاهتی بودن مبانی اصلاحات، جزء لاینفک آن گردید، به طوری که چه در بخش اصلاحات اقتصادی و چه در بخش اصلاحات اجتماعی، این رویکرد، به وضوح خودنمایی می‌کند، در این میان حضور مستقیم و غیر مستقیم اندیشه‌های فقیه‌-‌ دیوان‌سالارانی نظیر قاضی‌عیسی ساوجی، شیخ‌علی صدر، علّامه جلال‌الدین دوانی و فضل‌الله روزبهان‌ خنجی، در نظریه‌پردازی، تدوین و اجرای برنامه اصلاحات، شایان توجه است و عنایت به این رویکرد از جانب این گروه، سبب گردید که ایشان در قوالب مختلف، آراء و اندیشه‌های خود را عرضه نمایند.
در این نوشتار، نگارنده در پی درک این موضوع است که اصلاحات یعقوب‌پادشاه، از نظرگاه آراء و ‌‌‌اندیشه‌های فقیه‌ـ دیوان‌سالاران، چگونه مورد بررسی قرار گرفته است؟ فرضیه ‌این نوشتار بدین ترتیب است که اندیشه‌های فقهای دیوان‌سالار عصر یعقوب‌پادشاه، در اصلاحات وی غلبه داشته است.
روش تحقیق این نوشتار، با توجه به ماهیت موضوع، توصیفی ـ تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه‌ای است، درارتباط با پیشینه تحقیق نیز باید اشاره شود که، تحقیقات متعددی در قالب مقاله و کتاب دراین ارتباط انجام گرفته، که وجه غالب آنها، بررسی این اصلاحات از منظر نظم ایرانی و تمرکزگرایی دیوانی است، ازجمله این تحقیقات می‌توان به مقاله ابوالحسن‌فیاض‌انوش باعنوان «اصلاحات قاضی‌صفی‌الدین‌عیسی‌ساوجی در دوران سلطان‌یعقوب آق‌قویونلو» مقاله ولادیمیرمینورسکی تحت عنوان «The Aq-qoyunlu and Reforms»، مدخل «آق قویونلو» در دایره المعارف بزرگ اسلامی، نوشته رضا رضازاده لنگرودی و کتاب «تاریخ فراموش شده ایران در دوره سلطان‌یعقوب‌آق‌قویونلو»، نوشته هدی ‌سیدحسین‌زاده، اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jurists-Bureaucratics and Yaqub Ag Qoyunlu Reform

نویسنده [English]

  • mahdi feizieh sakha
Seyyed Jamaleddin Asad Abadi University
چکیده [English]

Review and Analysis Sultan Yaqub Reform, From the perspective of Jurists-Bureaucratics in The Ag QoyunluDynestyorganizational structure and governance ,Clearly ambiguities in the concept reforms. In fact, Preparations of these terms must be in the thoughts and opinions of jurists,that undertaken Administrative and bureaucratic,So,ued Islamic jurisprudence for various aspects of reform, And this feature was an integral part of it, so is known in that economic reforms and social reforms, The direct effect and indirect effect Jurists-Bureaucraticsthoughts such as QaziIssaSavoji, Shaikh Ali Sadr, Jalal AldinDavani And FazlalahRozbahanKhonji in theory, elaboration and implementation of the reform was significant. And according to this attention by these groups promoted to submit their Idas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reforms
  • Sultan Yaqub
  • Jurists
  • Bureaucratics
 
−   آژند، یعقوب ( 1387)، تاریخ ایران، (دوره تیموریان)، چاپ چهارم، تهران: جامی.
−   احمد بن حسین بن علی (1357)، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
−   بدلیسی، ادریس بن حسام الدین علی (1390)، دیوان دو سراینده از قرن نهم، قاضی عیسی ساوجی و شیخ نجم‌الدین مسعود، به کوشش امینه محلاتی، چاپ اول، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
−   بدلیسی، شرف خان بن شمس‌الدین بدلیسی (1343)، شرف‌نامه، به کوشش محمد عباسی، چاپ افست، تهران.
−   پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ (1357)، کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمه کریم کشاورز، تهران: نشر نیل.
−   حسن‌زاده، اسماعیل (1379)، حکومت ترکمانان قراقوینلو و آق‌قویونلو در ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
−   خنجی اصفهانی، فضل‌الله روزبهان (1379)، تاریخ عالم‌آرای امینی، به کوشش مسعود شرقی، چاپ اول، تهران: انتشارات خانواده.
−   ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1362)، سلوک‌الملوک، ترجمه محمدعلی موحد، چاپ اول، تهران: خوارزمی.
−   خواند‌‌میر، غیاث‌الدین بن حمام‌الدین حسینی (1353)، حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، تصحیح محمد دبیر سیاقی، چاپ دوم، کتابفروشی خیام.
−   دوانی، جلال‌الدین (1391)، اخلاق جلالی، به تصحیح عبدالله مسعودی آرانی، چاپ اول، تهران: انتشارات اطلاعات.
−   دوانی، علی (1334)، شرح زندگانی جلال‌الدین دوانی، چاپ اول، قم: چاپخانه قسمت.
−   رضا‌زاده لنگرودی، رضا (1374)، آق‌قویونلو، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج1، انتشارات مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران، (1374)، ص 516-502.
−   روملو، حسن بیک (1357)، احسن‌التواریخ، به تصحیح عبدالحسین نوایی، چاپ اول، تهران: بابک.
−   رویمر، هانس‌روبرت (1385)، ایران در راه عصر جدید (1350تا1750)، ترجمه آذر آهنچی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
−   زرین کوب، عبدالحسین (1385)، کارنامه اسلام، چاپ پانزدهم، تهران: امیرکبیر.
−   سام میرزای صفوی (1384)، تذکره تحفه سامی، تصحیح رکن‌الدین همایون فرخ، چاپ اول، تهران: اساطیر.
−   سجستانی، سلیمان بن اشعث (ابو داود) (بی‌تا)، سنن ابی داود، ج4، بیروت: دارالکتاب العربی.
−   سید حسین‌زاده، هدی (1394)، تاریخ فراموش شده ایران در دوره سلطان یعقوب آق‌قویونلو، چاپ اول، تهران: نشر تاریخ ایران.
−   طاهری، ابوالقاسم (1384)، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران از مرگ تیمور تا مرگ شاه عباس، چاپ پنجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
−   قزوینی، بوداق منشی (1378)، جواهر‌الاخبار، به تصحیح محسن بهرام‌نژاد، چاپ اول، تهران: میراث مکتوب.
−   قزوینی، یحیی بن عبدالطیف (1386)، لب التواریخ، به تصحیح میرهاشم محدث، چاپ اول، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
−   غفاری قزوینی، قاضی احمد (1343)، تاریخ جهان آرا، به کوشش حسن نراقی، چاپ اول، تهران: کتابفروشی حافظ.
−   معین، محمد (1371)، فرهنگ معین، ج1، چاپ هشتم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
−   میرجعفری، حسین (1384)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، چاپ اول، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
−   لمبتن، ا.ک. س (1377)، مالک و زارع در ایران، ترجمه منوچهر امیری، چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
−   ـــــــــــ (1391)، سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمه یعقوب آژند، چاپ چهارم، تهران: امیر کبیر.
−   میبدی، قاضی حسین بن معین‌الدّین (1376)، منشات میبدی، تصحیح و تحقیق دکتر نصرت‌اللّه فروهر، چاپ اول، تهران، دفتر نشر میراث مکتوب.
−   مطهری، مرتضی (1392)، مجموعه آثار ، ج‏21، چاپ نهم، تهران: انتشارات صدرا.
−   مکارم شیرازی، ناصر (1380)، قرآن کریم، ترجمه، قم.
−   نوایی، عبدالحسین (1356)، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران، چاپ اول، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
−   هروی، نجیب مایل (1368)، مجموعه رسائل خطی فارسی، دفتر اول، مشهد: چاپ اول، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
−   صفت گل، منصور (1383)، نگاهی به تاریخ عالم‌آرای امینی، مجله آینه میراث، سال دوم، شماره دوم، شماره 25.
−    Minorsky, V., (1955), “The Aq-qoyunlu and Reforms”, Bulletin of the School of oriental and African Studies, University of London, V 17. No 3. PP.449-462.