شالبافی در جامعۀ ایران؛ بررسی تحولات تجارت شال در عصر قاجار (1209- 1344هـ .ق/1795-1925م)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه اصفهان

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

4

چکیده

چکیده
از مهم­ترین صنایع دورۀ قاجار، صنعت شالبافی بود. ابریشم و پشم ایران افزون بر کاربرد در تولید انواع قالی و پارچۀ ابریشمی، در بافت محصولی به نام شال استفاده می­شد. با تثبیت دولت قاجار و حمایت برخی از دولت مردان، شالبافی به صنعتی مهم و با ارزش تبدیل شد. شهرهای کرمان، مشهد و کاشان به تدریج به مراکز شالبافی تبدیل گشته و نقش مهمی در رشد و بالندگی این صنعت ایفا کردند. همزمان با گسترش صنعت شال در کشور، این کالا علاوه بر اهمیت سیاسی و اجتماعی، از جنبه­های اقتصادی و تجاری نیز جایگاه ویژه­ای پیدا کرد؛ تا آنجا که می­توان در پژوهشی مستقل این مسائل را مورد واکاوی قرار داد.
شناخت سیر تحولات تجارت صنعت شال، همان امری است که این پژوهش در نظر دارد با مطالعات کتابخانه­ای و مراجعه به اسناد کنسولی بجای مانده از دورۀ قاجاریه و نیز به روش توصیفی- تحلیلی به آن پاسخ دهد. مسائل محوری مقاله دو مورد است: اولاً ویژگی­ها و کاربرد شال در جامعۀ ایران عصر قاجار چیست؟ و مهم­تر آن­که وضعیت تجارت این کالا در دورۀ قاجار چگونه بوده است؟ دستاورد پژوهش نشان از آن دارد که در جامعۀ ایران از شال استفاده­های متنوعی می­شده و دارای کاربد های فراوانی بوده است. همچنین با گسترش صنعت شالبافی در کشور، تجارت آن نیز در دستور کار دولت قاجار قرار گرفت و صادرات آن در کنار دیگر محصولات آغاز به کار کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Shawl Weaving in Iran; shawls Survey Trade Developments in Qajar Era (1209- 1344 AH / 1795-1925M)

نویسندگان [English]

  • adel shabanimogadam 1
  • morteza dehqannejad 2
1 PhD Student of History of Iran in the Islamic Era, University of Isfahan
2 Professor of History, University of Isfahan
چکیده [English]

One of the most important industries during the Qajar period was shawl industry. In addition to the usage of the Iranian silk and wool in producing various kinds of silk carpets and fabrics, they were used in weaving shawls. After the establishment of the Qajar government and with the support of the government officials, shawl weaving became an important and valuable industry. Kerman, Mashhad and Kashan gradually became the centers for shawl weaving and played major roles in the growth and development of this industry. Contemporary with the development of the shawl industry in Iran, this good got economical and commercial importance besides its political and social significance. In fact, this issue could be a subject of an independent research. This study tried to examine the evolution of the shawl industry implementing a descriptive-analytical approach, relying on library resources and using the remaining Qajar consular documents. Two main issues were addressed in this study: firstly, what were the characteristics and the usage of the shawls in Qajar period, in Iran? Secondly, how was the quality of the shawl trade in this period? Research showed that shawls had diverse usage and functions in Iran. Due to the development of the shawl industry in Iran, its trade turned to an agenda in the Qajar government and they began to export it.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Shawl weaving
  • trade
  • Society
  • Kerman
  • Qajar

مراجع

- آبراهامیان، یرواند (1390)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، چاپ هجدهم، تهران، نشر نی.
- آدمیت، فریدون و ناطق، هما (1356)، افکار اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار، تهران، آگاه.
- ا. اولیویه (1371)، سفرنامه اولیویه، ترجمه محمد طاهر میرزا، تصحیح غلامرضا ورهرام، تهران، اطلاعات.
- اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان (1367)، مرآت­ البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث، جلد 1-2، تهران، دانشگاه تهران.
- بارتولد، و. (1308)، تذکره جغرافیائی بارتولد، ترجمه حمزه سردادور(طالب زاده)، تهران، چاپخانه اتحادیه تهران.
- براون، ادوارد گرانویل (1381)، یک سال در میان ایرانیان، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران، نشر ماه ریز.
- بروگش، هینریش (1374)، در سرزمین آفتاب، ترجمه مجید جلیلوند، تهران، مرکز.
- بیکر، پاتریشیا (1385)، منسوجات اسلامی، ترجمۀ مهناز شایسته فر، تهران، موسسه مطالعات هنر اسلامی.
- بیگدلی، علی و صحت منش، رضا (بهار 1394)، « شال‌بافی کرمان در دوره قاجار(1296-1209)»، فصلنامه پژوهش­­های تاریخی دانشگاه اصفهان، سال هفتم، شماره اول، صص1-18.
- پولاک، یاکوب ادوارد (1368)، سفرنامه پولاک(ایران و ایرانیان)،ترجمه کیکاووس جهانداری، چاپ دوم، تهران، خوارزمی.
- جمال­زاده، محمد علی (1915)، گنج شایگان(اوضاع اقتصادی ایران)، برلین، کاوه.
- خانیکوف، نیکولای ولادیمیروویچ (1375)، سفرنامه خانیکوف، مترجمان اقدس یغمائی و ابوالقاسم بیگناه، مشهد، آستان قدس رضوی.
- دالمانی، هانری رونه (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه محمد­علی فره وشی، تهران، امیرکبیر.
- دروویل، گاسپار (1365)، سفر در ایران، ترجمه منوچهر اعتماد مقدم، چاپ سوم، تهران، شباویز.
- دلاواله، پیترو (1370)، سفرنامه پیترو دلاواله، ترجمۀ شجاع­الدین شفا، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
- رزاقی، ابراهیم (1367)، اقتصاد ایران، تهران، نشر نی.
- روششوار، ژولین دو (1378)، خاطرات سفر ایران، ترجمۀ مهران توکلی، تهران، نشر نی.
- سایکس، سرپرسی (1363)، سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس یا ده هزار میل در ایران، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران، لوحه.
- سعیدی سیرجانی، علی اکبر (1383)، وقایع اتفاقیه، چاپ چهارم، تهران، آسیم.
- سولتیکف، الکسیس (1365)، مسافرت به ایران، ترجمۀ محسن صبا، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
- سیاح، محمد علی (2536)، خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت، تصحیح سیف الله گلکار، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
- سیف، احمد (1373)، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران، چشمه.
- شیل، لیدی مری (1368)، خاطرات لیدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، چاپ دوم، تهران، نشر نو.
- عطائی، عبدالله (بهار 1387)، «رساله در فن شالبافی نوشته حاجی مختار شاه کشمیری»، مجله میراث ملل، دوره جدید، سال ششم، شماره اول، صص 393-412.
- عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار(1215-1332ق)، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، گستره.
- فلاندن، اوژن (1324)، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران در سال های 1840-1841، ترجمه حسین نور صادقی، چاپ دوم، تهران، چاپخانه روزنامه نقش جهان.
- فوران، جان (1390)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب، ترجمه احمد تدین، چاپ یازدهم، تهران، خدمات فرهنگی رسا.
- کرزن، جورج ناتانیل (1380)، ایران و قضیۀ ایران، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، 2 جلد، چاپ پنجم، تهران، علمی و فرهنگی.
- کلانتر ضرابی، عبدالرحیم (1341)، تاریخ کاشان(مرآت القاسان)، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران، فرهنگ ایران زمین.
- مستوفی، عبدالله (1384)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه، جلد 1-2-3، چاپ پنجم، تهران، زوار.
- مهدوی، اصغر و افشار، ایرج (1380)، اسناد تجارت ایران در سال 1287 قمری، تهران، علمی و فرهنگی.
- وزیری کرمانی، احمدعلی خان (1385)، جغرافیای کرمان، تصحیح محمد ابراهیم باستانی پاریزی، چاپ پنجم، تهران، نشر علمی.
- ویلز (1368)، ایران در یک قرن پیش(سفرنامه دکتر ویلز)،ترجمۀ غلامحسین قراگوزلو، تهران، اقبال.
- No.4162 Annual Series Diplomatic and Consular Reports. Persia. REPORT FOR THE YEAR 1907-8 ON THE TRADE OF KHORASAN. Edited at Foreign Office and Board of Trade. Reference to Previous Report Annual Series No 4006.
 
- No.1429 Annual Series Diplomatic and Consular Reports. Persia. REPORT FOR THE YEAR 1893-4 ON THE TRADE OF THE DISTRICT OF THE CONSULATE GENERAL AT  MESHED. Edited at Foreign Office and Board of Trade. Reference to Previous Report Annual Series No 1268.
 
- No.2921 Annual Series Diplomatic and Consular Reports. Persia. REPORT ON THE TRADE OF KHORASSAN FOR THE YEAR 1901-2 by Laeutenant-Colonel T.F Whyte Acting British Consul General at  MESHED. Edited at Foreign Office and Board of Trade. Reference to Previous Report Annual Series No 2533.
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
دوره 7، شماره 13
پائیز و زمستان 95
مهر 1395
صفحه 81-110

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 23 اردیبهشت 1395
  • تاریخ بازنگری: 09 دی 1395
  • تاریخ پذیرش: 17 بهمن 1395

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار