منازعه بر سر دلالت فرمان مشروطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشکدۀ تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

888

چکیده

چکیده
اگرچه با صدور فرمان مظفرالدین شاه مبنی بر تأسیس مجلس شورای ملی، معترضان سیاسی خشنود شدند و دست از تحصن کشیدند، اما موضوعی که بر دامنه­ی ابهام­ها افزود، محتوا و دلالت اصلی این فرمان بود. سرعت تحولات انقلاب موجب شد این مساله حل نشده باقی بماند؛ زیرا در آن فضای متلاطم تنها به یک تفاهم زودگذر بین شاه و مخالفان نیاز بود تا بحران بست­نشینی و مهاجرت هر چه سریع­تر پایان یابد. بدین ترتیب منازعه­ی اصلی بر سر فهم و تفسیر دلالت فرمان شاه به مرحله­ی نهادسازی منتقل شد و از فردای پیروزی انقلاب خود را در شکل کشاکش­های سیاسی نمایاند. این اختلاف­ها هم در تدوین نظامنامۀ انتخابات و هم در تدوین قانون اساسی و هم در تاجگذاری شاه بروز یافت. مساله این بود که فرمان مظفرالدین شاه ناظر برکدام نوع از نظام سیاسی و چه سنخ از پارلمان بود، آیا یک مجلس مشروطه مدنظر بود و یا یک مجلس مشورتی؟ این مقاله با روش توصیفی و تبیینی می­کوشد تا نشان دهد که چگونه تلقی­های متفاوت از ماهیت و محتوای فرمان مشروطیت به پایان رسید. مقاله سرانجام به این نتیجه می­رسد که گفتمان مشروطه­خواهان و خوانش آن­ها از فرمان مشروطه پس از یک رشته منارعات سیاسی در فرایند گذار از نهضت مشروطه به نظام مشروطه، سرانجام  بر خوانش دولت و دربار چیرگی یافت و فرمان شاه به مثابۀ مجلس مشروطه نگریسته شد نه یک مجلس دولتی یا مشورتی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Conflicts on the Implication of Constitutional Command

نویسنده [English]

  • alireza mollaiynetavani
Associate Professor, History Department, Institute for Humanities and Cultural Studies.
چکیده [English]

Although issuing the command for the foundation of national parliament resulted in the opponents’ satisfaction and the refuge had ended, the issue which had increased the ambiguities was the content and main implication of this command. Due to the speed of the evolution of revolution, this issue remained unsolved. In that agitated atmosphere, reaching a temporary understanding between the Shah and the opponents was a must for ending the ban and refuge crisis as soon as possible. Therefore, the main conflict on the understanding and interpretation of the implication of Constitutional Command was transferred to the period of institutionalization and it appeared in the form of political conflicts from the early days after the victory of the revolution. These disagreements out broke in the codification of election’s code of conduct, the constitution and the coronation of Shah. The question was that Mozaffar ad-Din Shah’s Constitutional Command was based on what political system and what kind of parliament? A constitutional assembly or a consultative assembly was meant? Implementing a descriptive and an explanatory method, this article tried to show how different perceptions regarding the modality and content of the Constitutional Command ended. The findings revealed that the discourse of the constitutionalists and their perceptions of this command, after a series of conflicts in the process of transition to a constitutional system from the constitutional Movement, eventually dominated the government and the court. The Shah’s command was regarded as the Constitutional assembly rather than a governmental or advisory assembly. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Constitution
  • Consultative Assembly
  • National Assembly
  • Election Code of Edict
  • Constitution

مراجع

آدمیت، فریدون (1353)، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران، پیام.
- آفاری، ژانت (1378)، انقلاب مشروطه ایران 1906- 1911 (1285- 1290)، ترجمه رضا رضائی، تهران، نشر بیستون.
- احتشام السلطنه، مهدی (1362)، خاطرات احتشام السلطنه، به کوشش محمد مهدی موسوی، تهران، زوار.
- اعظام قدسی، حسن (1349)، خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صدساله، تهران، انتشارات ابوریحان، ج 1.
- انقلاب مشروطیت ایران از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا (1382)، زیر نظر احسان یار شاطر، ترجمۀ پیمان متین، با مقدمه ناصر تکمیل همایون، تهران، امیرکبیر.
- بروان، ادوارد (1380)، انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه مهری قزوینی، تهران، کویر.
- تفرشی حسینی، احمد (1351)، روزنامۀ اخبار مشروطیت و انقلاب ایران، به کوش ایرج افشار، تهران، امیرکبیر.
- تقی­زاده، حسن (1337)، خطابۀ آقای سیدحسن تقی­زاده مشتمل بر شمه­ای از تاریخ اوایل انقلاب مشروطیت ایران، تهران، باشگاه مهرگان.
- تهرانی کاتوزیان، محمدعلی (1379)، مشاهدات و تحلیل اجتماعی و سیاسی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، با مقدمه ناصر کاتوزیان، تهران، شرکت سهامی انتشار.
- دولت­آبادی، یحیی (1330)، حیات یحیی، تهران، ابن سینا، ج 3.
- رائین، اسماعیل (1345)، انجمن های سری در انقلاب مشروطیت ایران، چاپخانه تهران.
- رجبلو، قنبرعلی (1388)، «نقش، جایگاه و کارکرد شیوه­های بررسی متن فرمان مشروطیت براساس قواعد تحلیل گفتمان»، مجلۀ علمی- پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال پانزدهم، شمارۀ 55.
- رضوانی، محمداسماعیل (1381)، انقلاب مشروطیت ایران، تهران، علمی و فرهنگی.
- روزنامه ایران (1324)، «اخبار دربار همایون»، پنج شنبه 9 رجب المرجب 1324 / 6 اوت 1906، سال پنچاه و نهم، شماره 11.
- زینویف، ایوان الکسیویچ (1362)، انقلاب مشروطیت ایران، نظرات یک دیپلمات روس: حوادث ایران در سال­های 1905- 1911، ترجمه ابوالقاسم اعتصمامی، تهران، اقبال.
- سالور، قهرمان­میرزا (عین­السلطنه) (1378)، روزنامۀ خاطرات عین­السلطنه، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، تهران، اساطیر، ج6.
- سیاح محلاتی، محمدعلی (1346)، خاطرات حاج سیاح یا دورۀ خوف و وحشت، به کوشش حمید سیاح، به تصحیح سیف­الله گلکار، تهران، ابن سینا.
- شریف کاشانی، محمد مهدی (1362)، واقعات اتفاقیه در روزگار، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، نهران، نشر تاریخ ایران.
- شمیم، علی اصغر (1342)، ایران در دورۀ سلطنت قاجار، تهران، علمی.
- صفائی، ابراهیم (1380)، تاریخ مشروطیت به روایت اسناد، تهران، ایران یاران.
- فرید، مسعود (1354)، خاطرات فرید، تهران، تابش.
- قانون اساسی مشروطیت.
- کتاب آبی: گزارش­های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس دربارۀ انقلاب مشروطه ایران (1363)، به کوشش و ویراستاری احمد بشیری، تهران، نشر نو.
- کتاب نارنجی: گزارش­های سیاسی وزارت امورخارجه روسیه تزاری دربارۀ انقلاب مشروطه ایران (1367)، به کوشش احمدبشیری، تهران، ج 1.
- کرمانی، محمد (ناظم الاسلام) (1376)، تاریخ بیداری ایرانیان، به هتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، نشر پلیکان.
- کسروی، احمد (1340)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، امیرکبیر.
- کسروی، احمد (1385)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، امیرکبیر.
- کلانتری باغمیشه، ابراهیم (1377)، روزنامه خاطرات شرف­الدوله (1324- 1327هـ ق) ابراهیم خان کلانتر باغمیشه­یی، به کوشش یحیی ذکاء، تهران، فکر روز.
- مستشارالدوله، صادق (1361)، خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق، به کوشش ایرج افشار، تهران، فردوسی.
- مشروح مذاکرات مجلس ملى، دورۀ ‏۱، جلسۀ ۲۹، شنبه ۴ ذیحجه الحرام‏ ۱۳۲۴.
- مجدالاسلام کرمانی، احمد (1356)، تاریخ انحطاط مجلس، فصلی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، مقدمه و تحشیه محمد خلیل پور، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
- محیط مافی، هاشم (1363)، مقدمات مشروطیت، به کوشش مجید تفرشی و جواد جان فدا، تهران، فردوسی، ج 1.
- مرادی خلج، محمدمهدی (1389)، مشروعه خواهان مشروطیت، شیراز، کوشا مهر.
- مرادی خلج، محمدمهدی (1390)، «آشفتگی منابع درباره فرمان‌های تشکیل مجلس در نهضت مشروطیت ایران»، فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخ اسلام و ایران، شماره ۱۱ پیاپی ۹۵.
- مدیر حلاج، حسن (1312)، تاریخ نهضت ایران، تهران، سلیمی.
- مستوفی، عبدالله (1371)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران، زوار.
- مغیث­السلطنه، یوسف (1362)، نامه های یوسف مغیث­السلطنه (1320- 1334 هجری قمری)، به کوشش معصومه مافی، تهران، نشر تاریخ ایران.
- نهضت مشروطه­ی ایران برپایه­ی اسناد وزارت امورخارجه (1370)، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی.
-  هدایت، مهدی­قلی (مخبرالسلطنه) (1363)، گزارش ایران: قاجاریه و مشروطیت، تهران، نشر نقره.
- هدایت، مهدی­قلی (مخبرالسلطنه) (1375)، خاطرات و خطرات، تهران، زوار.
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
دوره 7، شماره 13
پائیز و زمستان 95
مهر 1395
صفحه 191-216

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 آبان 1394
  • تاریخ بازنگری: 08 آذر 1395
  • تاریخ پذیرش: 06 آذر 1395

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار