طریقت ذهبیه در عصر صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار بخش تاریخ دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه شیراز

چکیده

چکیده
ذهبیه، سلسله صوفیانه شیعی بود که در تمامی دوران حکمرانی صفویان در ایران حضور داشت و در عرصه های اجتماعی – سیاسی ایفای نقش کرد. این طریقت نسبت به دیگر سلسله های صوفیانه عصر صفوی اعم از شیعه و سنی، در طول حیات خویش، فراز و فرود کمتری داشته است. با این وجود روابط آنان با دولت صفوی، تحت تأثیر شرایط سیاسی و مذهبیِ جامعه ایران عصر صفوی را می توان به سه دوره متمایز تقسیم کرد. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای و استفاده از متون اصلی تاریخی و طریقتی در پی پاسخ برای این پرسش است که فعالیت های سیاسی- اجتماعی طریقت ذهبیه و تعامل آن با شاهان صفویه چگونه بوده است؟  یافته های پژوهش حاکی از آن است که می بایست دلایل تمایز این سلسله با سلسله های صوفیانه دیگر را در 1- نزدیکی و قرابت سلسله صفوی با ذهبیه 2- تلاش ذهبیه در جهت حفظ و تثبیت حکومت صفوی3- تلاش در جهت احیاء صبغه صوفیانه دولت صفوی و نپذیرفتن مقامات دیوانی و درباری و در نهایت4 - سلوک عرفانی معتدل از جمله دلایل تمایز این سلسله با طریقت های دیگر بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Zahabiya in safavaid era

نویسندگان [English]

  • HAMID hajianpour 1
  • pirouzan pirouzan 2
1 Associate Professor of History, University of shiraz
2 PhD student of History of Islamic Iran, University of Shiraz
چکیده [English]

Zahabiya was a Shia Sufi genealogy practiced during the whole Safavid rule in Iran. It played various roles in the social and political arenas. This genealogy experienced fewer ups and downs in comparison with the other genealogies such as Shia or Sunni, in the Safavid era. Its relationship with the Safavid dynasty, under the influence of the religious and political conditions of Iran, could be divided into three distinct periods. Using a descriptive-analytical approach, relying on library resources and implementing original historical and Sufi texts, this research tried to find an answer to these questions: What were the socio-political activities of the Zahabiya genealogy?, and How was their interaction with the Safavid kings? The findings indicated that this genealogy was different from the other Sufi genealogies because of the four following reasons:  1 – the proximity of the Safavid dynasty to the Zahabiya 2-Zahabiya''s efforts to save and stabilize the Safavid dynasty 3- Zahabiya''s attempts to resurrect the Sufi background of the Safavid dynasty and their refusal to accept positions in the court and the government, and eventually 4- Zahabiya''s mild mystic behaviors. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Zahabiya
  • Safavid
  • Shia
  • Conversation
  • Jurists
 
استخری،احسان الله(1338) اصول تصوف، تهران، کانون معرفت.
اسکندربیک ترکمان(1366) عالم آرای عباسی،ج1، تهران، نشرطلوع و سیروس.
ام سلمه بیگم(1334ق) جامع الکلیات. به اهتمام آقا میرزا عبدالحی مرتضوی تبریزی، شیراز، مطبعه احمدی.
امین الشریع خوئی، ابوالقاسم(1383)میزان الصواب در شرح فصل الخطاب سید قطب الدین نیریزی،ج 1،مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران، مولی.
پایون،رویا(1380) « سیر تاریخی تصوف در عصر صفوی»، فرهنگ اصفهان، شماره 19.
پرویزی، شمس الدین(1332) تذکره الاولیا ،تبریز، چاپخانه رضایی.
تبریزی، نجیب الدین رضا(1342ق) سبع المثانی، تصحیح میرزا محسن اردبیلی، چاپ سنگی، مطبع احمدی، شیراز.
تبریزی،نجیب الدین،(1325) نورالهدایه، تهران، چاپخانه علمی.
تمیم داری، احمد(1389) عرفان و ادب در عصر صفوی،تهران، حکمت.
جعفریان، رسول(1379)، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست،ج2، قم، انتشارات پژوهشکده حوزه و دانشگاه،.
جهانگشای خاقان(تاریخ شاه اسماعیل)،(1986). بی نام، به کوشش الله دتا مضطر، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
خاوری،اسداالله(1362) ذهبیه: تصوف علمی ـ آثار ادبی ، ج1،تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
خنجی، فضل الله روزبهان(1362) سلوک الملوک، تصحیح محمد علی موحد، تهران، خوارزمی.
خنجی، فضل الله روزبهان(2535ش) مهمان نامه بخارا، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
خواندامیر،امیر محمود(1370) تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، تصحیح محمد علی جراحی،تهران، نشر گسترده.
رابینسن،ب.و(1376) هنر نگارگری در ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر مولی.
روملو،حسن بیک(1357) احسن التواریخ،تصحیح عبدالحسین نوائی،ج2،تهران،انتشارات باباک..
زرین کوب، عبدالحسین(1362) دنباله جستجو در تصوف ایران، ج1، تهران ، امیرکبیر
سیوری، راجر، (1372) ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران،مرکز.
شاردن، ژان(1345) سیاحت نامه شاردن، ج3و 4، ترجمه محمد عباسی،تهران، امیر کبیر.
شوشتری، قاضی نورالله (1375). مجالس المومنین،ج2، چاپ اسلامیه، تهران.
عبرت نائینی، محمدعلی (1376)، تذکرة مدینة الادب، ج۲، چاپ عکسی تهران .
عبدی بیگ شیرازی(1369). تکمله الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوائی، تهران، نشر نی.
علاءالدولة سمنانی، حمد بن محمد(1366) چهل مجلس،  یا، رساله اقبالیه، ج۱، تحریر امیر اقبالشاه بن سابق سجستانی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران  .
غفاری، قاضی احمد(1343). تاریخ جهان آرا، تهران، کتابفروشی حافظ.
قمی، شیخ عباس(1327).الفوائد الرضویه فی احوال علماء المذهب الجعفریه، تهران، کتابخانه مرکزی.؛
قمی، قاضی احمد منشی(1359)، خلاصه التواریخ، تصحیح احسان اشراقی،ج1،تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
قمی، محمدطاهر بن محمدحسین(1369). تحفة الاخیار: بحثی پیرامون آراء و عقاید صوفیه، قم، مدرسة الامام امیرالمٶمنین(ع)
مؤذن خراسانی،محمد علی(1381). تحفه عباسی،تهران، انس تک.
محمد بن مید سعدالدین حمویه(1362)، المصباح فی التصوف، ج۱، چاپ نجیب مایل هروی، تهران.
محمد معصوم بن زین العابدین معصوم علیشاه(1383) ، طرائق الحقایق ،ج2، تصحیح محمدجعفر محجوب ، تهران، سنایی.
مدرسی چهاردهی(1348)،« سلسله ذهبیه و صفویه»، ارمغان، دوره 38، شماره 3.
موسوی خوانساری، محمد باقر(1391)، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات،ج2، قم،انتشارات اسماعیلیان،
نسفی، عزیزالدین بن محمد(1341) مجموعة رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل، ج۱، ، تهران، چاپ ماریژان موله.
نیریزی، قطب الدین(1371)، رساله طب الممالک، به کوشش رسول جعفریان، قم، کتابخانه مرعشی نجفی.
نیریزی، قطب الدین(1383). فصل الخطاب، ترجمه محمد خواجوی، ج1، تهران، مولی.
نیری، محمد یوسف، غفوری، علی اصغر(1384). «سیر زندگی و احوال و آثار میرزا عبدالکریم رایض الدین اعجوبه زنجانی»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره 44.
هدایت، رضا قلی خان(1344). تذکره ریاض‌العارفین، به کوشش مهرعلی گرگانی، تهران: کتابفروشی محمودی
Amoretti, B.S., (1986), «Rligion in theTimurid and Safavid period» The Cambridge history of Iran. Voll. Cambridge University press.
Newman, A., (1993), The Myth of the Clerical Migration to Safawid Iran: Arab ShiiteOpposition to Ali al- Karaki and Safawidshiism, Die welt des Islam. New Series, Vol. 33, Issue 1, Apr, PP.66-112.
Newman, A., (2009), safavid Iran Rebirth of a Persian Empire, London, New York.
Minorsky,(1942),The Poetry shah Ismail I, Bulletin of the school Oriental and African Studies, University of London, Vol.10, No.4, PP.1006-1053.
JurdiAbisaab, R., (1994), The Ulama of JabalAmil in Safavid Iran (1501-1736), Marginality, Migration and Social chang, Iranian Studies,Vol:27,No.1/4, Religion and Society in Islamic Iran during the Pre. Modern Era, PP.103-122.
 
Babayan, K., (1994), The Safavid Synthesis: From Qizilbash Islam to ImamiteSHiism, Iranian Studies, Religion and Society in Islamic Iran during the Pre- Modern Era, PP. 135-161.