جنگهای ایران و روس و نفوذ معماری دفاعی اروپایی در ایران مطالعة موردی: قلاع کوردشت و عباس‌آباد ارس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ /دانشگاه محقق اردبیلی

2 استادیار معماری /دانشگاه تهران

-

چکیده

چکیده
جامعة سنتی ایران در آغاز قرن 19م. گرفتار ارادۀ سلطه­جویانة قدرت­هایی شد که منافع آنها، منبعث از نظم نوظهور اروپایی بود. دولت‎های روسیه، فرانسه و انگلیس کنش­گران اصلی این فرآیند استعماری، بیشترین مصائب را بر ایران و ایرانی به بار آوردند. در این میان، دولت روسیه تزاری با طمع­ورزی به خاک ایران، آغازگر جنگی طولانی­ مدت شد. در روزگار دفاع نظامی ایران در برابر قشون روس، توجه به ملاحظات دفاع غیرعامل و در ذیل آن، معماری دفاعی، بخشی از برنامه نظامی ایران بود. در آن ایام شاهزاده عباس­میرزا، نائب السلطنه قاجار، جهت نوسازی سازمان رزم، از برخی ممالک فرنگ کمک­های مستشاری طلب نمود که در این فرآیند، برخی تجارب قلعه­سازی اروپایی نیز به ایران انتقال یافت. نخستین تجارب قلعه‏سازی اروپایی در ایران در قالب ساخت قلاع کوردشت و عباس آباد واقع در سواحل رود ارس رقم خورد.  
در پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و با بهره‎گیری از منابع کتابخانه‏ای انجام پذیرفته، بخشی از حالات و مراتب معماری دفاعی قشون ایران در دورة مذکور در قالب طراحی و ساخت قلاع مذکور مورد بحث قرار گرفته  است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Russo-Iranian wars and the influence of European defensive architecture in Iran Case study: Kurdasht and Abbasabad Castles of Aras

نویسندگان [English]

  • sajad hoseini 1
  • mohammadbager kabirsaber 2
1 Assistant Professor, University of Mohaghegh Ardabili
2 Assistant Professor, University of Tehran
چکیده [English]

Abstract
Traditional Iranian society, at the beginning of the 19th century, was involved in aggressive determination of the world powers which their benefits had been derived from emerging European disciple. As the main actors of this colonialist process, the governments of Russia, France and UK, have brought most disasters to Iran and Iranians. Among them, the tsarist Russian government with a territorial greed toward iran was the initiator of a long-term war. At the time of defence against Russian army, passive defence considerations and defensive architecture thereunder, was part of Iran’s millitary program. At that time, Abbas Mirza, the crown prince of Qajar, asked for advisory assistance from some European countries in order to modernize the order of the battle. In this regard, some European castle-building experiences was transferred to Iran. The first European style castles of Iran was Kurdasht and Abbasabad castles, built in the beach of Aras river. This research, which is conducted using analytic-descriptive method and based on library resources, attempts to examine the qualities of defensive architecture of Iranian army at that period regarding their design and construction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Defensive Architecture
  • Castle-building
  • Kurdasht Castle
  • Abbasabad Castle
  • Aras river
−     آذربایجان احوال جغرافیه و تقسیمات سیاسیه‎سیله اصول اداره‎سی (1334)، ترجمه: نظمی، استانبول: مطبعه عسکریه.
−     آوری، پیتر، و دیگران (1387)، تاریخ ایران در دوره افشار ، زندیه و قاجار، ترجمه: مرتضی ثاقب­فر، تهران: جامی.
−     اتکین، موریل (1382)، روابط ایران و روس (1828-1780)، ترجمه: محسن خادم، تهران:مرکز نشر دانشگاهی.
−     اصغریان جدی، احمد (1386)، الزامات معمارانه در دفاع غیرعامل پایدار، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
−     اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1367)، تاریخ منتظم ناصری، ج3، تهران: دنیای کتاب.
−     اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (بی‎تا)، المآثر و الآثار، تهران: کتابخانه سنایی.
−     انوری، امیرهوشنگ (1394)، اطلس تاریخی نقشه‏ها و تصویرهای جغرافیایی آذربایجان، تهران: ندای تاریخ.
−     ایران اردوسی تاریخچه‎سی(1326)، استانبول: مطبعه عسکریه.
−     بایبوردی، حسین (1341)، تاریخ ارسباران، تهران: کتابخانه ابن سینا.
−     بن­تان، اگوست (1354)،سفرنامه بن تان، ترجمه: منصوره اتحادیه، تهران: چاپخانه سپهر.
−     پیوترووسکی، بوریس ب. (1381)، اورارتو، ترجمه: رشید برناک، تهران: اندیشه نو.
−     تبریزی، محمد حسین بن خلف (1342)، برهان قاطع، ج2، به اهتمام: محمد معین، تهران: کتابفروشی ابن سینا.
−     تبریزی، میرزا احمد (1388)، «تاریخ قدیم آذربایجان (اردبیل و تبریز)»، تعلیقه و حواشی: هادی هاشمیان، پیام بهارستان، دوره دوم، شماره چهارم.
−     تبریزی، میرزا محمد کریم (1260)، برهان جامع، تبریز: دارالانطباع حاج محمد حسین امین الشرع.
−     ترکمان، اسکندر بیگ (1382)، تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح: ایرج افشار، ج 2، تهران: امیر کبیر.
−     تقوی اصل، سیدعطا (1384)، ژئوپلتیک جدید ایران، تهران: وزارت امور خارجه.
−     جلالی عزیزیان، حسن (1378)، تاریخ مرند (مرند، جلفا، زنوز، هادیشهر)، مشهد: گوهر سیاح.
−     جمشیدی، محمدحسین (1380)، مبانی و تاریخ اندیشه نظامی در ایران، تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
−     جونز، سر هارفورد (1386)، روزنامه سفر خاطرات هیئت اعزامی انگلستان به ایران، ترجمه: مانی صالحی علامه، تهران: نشر ثالث.
−     جهانگیر میرزا قاجار (1327)، تاریخ نو، به سعی و اهتمام: عباس اقبال، تهران: کتابخانه و انتشارات علمی.
−     حبیبی، سیدمحسن (1384)، از شار تا شهر، تهران: دانشگاه تهران.
−     الحسینی الموسوی الصفوی، محمد هاشم (رستم الحکماء) (1386)، «داستان سئوال و جواب حکیمانه»، سیاستنامههای قاجاری، ج1، تصحیح و تحشیه: غلامحسین زرگری­نژاد، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
−     الحسینی الموسوی الصفوی، محمد هاشم (رستم الحکماء) (1386)، «شمس الانوار»(قانون السلطنه)، سیاست­نامه­های قاجاری، ج1، تصحیح و تحشیه: غلامحسین زرگری­نژاد، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
−     خاماچی، بهروز (1370)، فرهنگ جغرافیای آذربایجان شرقی، تهران: سروش.
−     دروویل، گاسپار (1370)، سفر در ایران، ترجمه: منوچهر اعتماد مقدم، تهران: شباویز.
−     دنبلی، عبدالرزاق (1351)، مآثر سلطانیه، به اهتمام: غلامحسین صدری افشار، تهران: ابن سینا.
−     دنبلی، عبدالرزاق (1383)، مآثر سلطانیه، به کوشش: فیروز منصوری(از روی نسخه موزه بریتانیا)، تهران: اطلاعات.
−     دوما، ژ.ب. (1361). یادداشت‎های ژنرال تره‌زل در سفر به ایران، ترجمه: عباس اقبال، تهران: فرهنگسرا.
−     دیانت، ابوالحسن (1367)، فرهنگ تاریخی سنجش‏ها و ارزش‌ها، ج1، تبریز: نیما.
−     رضا قلی میرزا قاجار (1346)، سفرنامه رضا قلی میرزا، تصحیح: اصغر فرمانفرمائی قاجار، تهران: دانشگاه تهران.
−     ستاره، علی­اکبر، سعید زنگنه­ شهرکی، سیدعلی حسینی (1389)، آمایش و مکانیابی از منظر پدافند غیرعامل، تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
−     شمیم، علی اصغر (1345)، ایران در دورة سلطنت قاجار، ج1، تهران: بهزاد.
−     شیرازی، میرزا فضل­الله (خاوری) (1380)، تاریخ ذوالقرنین، ج1و2، تصحیح: نادر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
−      علی بن محمد (1384)، روزنامه سفر از تبریز تا ماکو، به کوشش: هیرمند حساس صدیقی، تهران: وزارت امور خارجه.
−     فرزام­شاد، مصطفی (1386)، مبانی نظری معماری در دفاع غیرعامل، تهران: جهان جام­جم.
−     فیودورکورف، بارون (1372)، سفرنامه بارون فیودورکورف، ترجمه: اسکندر ذبیحیان، تهران: فکر روز.
−     قراباغی، میرزا یوسف (1390). تاریخ صافی، تصحیح: حسین احمدی، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
−     کاتوزیان، محمدعلی (1311)، فرهنگ کاتوزیان، تهران: مطبعه علمی.
−     کبیرصابر، محمدباقر (1390)، درآمدی بر اصول بازشناسی پایداری سازه­­ای در معماری ایرانی، (رساله دکتری)، دانشگاه تهران، پردیس هنرهای زیبا.
−     کرزن، جورج ناتانیل (1380)،ایران و قضیه ایران، ج1، ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
−     لاکهارت، لارنس (1380)، انقراض سلسله صفویه، ترجمه: اسماعیل دولتشاهی، تهران: علمی و فرهنگی.
−     لسان­الملک سپهر، میرزا محمدتقی (1344)، ناسخ التواریخ سلاطین قاجار، تصحیح: محمدباقر بهبودی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
−     لسترینج، گای (1383)، جغرافیای تاریخی سرزمین­های خلافت شرقی، ترجمه: محمد عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.
−     مارکام، کلمنت (1367)، تاریخ ایران در دوره قاجار، ترجمه: رحیم فرزانه، تهران:نشر فرهنگ ایران.
−     مجموعه آثار تاریخی و طبیعی منطقه آزاد ارس (1388)، جلفا: روابط عمومی و امور بین‎الملل سازمان منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس.
−     مستوفی انصاری، میرزا مسعود (1349)، تاریخ احوال عباس میرزا نائبالسلطنه، تصحیح: فرهاد میرزا معتمدالدوله، به کوشش: محمد گلبن، تهران: کتابخانه مستوفی.
−     مستوفی قزوینی، حمدالله (1913)، نزهه­القلوب، تصحیح: گای لیسترانج، لیدن: مصحح.
−     موسوی طبری،سید مصطفی (1353)، عباس میرزای قاجار: شرح حال و سیادت و خدمات او، تهران: ابن سینا.
−     میرسلیم، مصطفی و همکاران (1375)، دانشنامة جهان اسلام، ج1، تهران: بنیاد دائره­المعارف اسلامی.
−     نادر میرزا قاجار (1360)، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، با مقدمه، شرح و تنظیم: محمد مشیری،تهران: اقبال.
−     والدبورگر، آندراس (1379)، مبلغان آلمانی در ایران، ترجمه: علی رحمانی و دیگران، تهران: وزارت امور خارجه.
−     هدایت، رضا قلی خان (1373)، فهرس التواریخ، تصحیح: عبدالحسین نوایی و میر هاشم محدث، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
−     هوپر، لئونارد جی، دروگ، مارتا جی (1386)، امنیت و طراحی سایت، ترجمه: محمدجواد رحمانی، تهران: شهیدی.
−     هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1386)، تاریخ روابط خارجی ایران: از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی، تهران: امیرکبیر.
−      Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti (2006), c2, Bakı: Şərq-Qərb.
−      Əlizadə, Həsən İxfa) 2006). Şuşa şəhərinin tarixi, transliterasiya: N. Axundov, Qarabağnamələr, c3, Bakı: Şərq-qərb.
−      Gardane, Alfred (1865), Mission de general Gardane en Perse sous le premier empire, Paris: Librarie de AD. Laine.
−      Xəzani, Mir Mehdi (2006). Kitabi-tarixi-Qarabağ, müqəddəmə və şərhlər: Akif Fərzəliyev, transliterasiya: A. Fərzəliyev və A. Ramazanov, Qarabağnamələr, c2, Bakı: şərq-qərb.
−      Mirzə Adigözəl Bəy (2006). Qarabağnamə, Qarabağnamələr, c1, Bakı: şərq-qərb.
−      Naxçıvan abidələri ensiklopedyası (2008), Naxçıvan: Azərbaycan milli elmlər akademiyasının Naxçıvan bölməsi.
−      Naxçıvan ensiklopedyası (2005), cild 1, Naxçıvan: Azərbaycan milli elmlər akademiyasının Naxçıvan bölməsi.
−      Naxçıvan ensiklopedyası (2005), cild 2, Naxçıvan: Azərbaycan milli elmlər akademiyasının Naxçıvan bölməsi.