مطالعه تطبیقی اصلاحات آموزشی میرزا حسن رشدیه و اسماعیل گاسپرالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

محقق و مربی/ دانشگاه تبریز

چکیده

چکیده
در اواخر دوره ناصری میرزا حسن تبریزی معروف به رشدیه اولین مدرسه‌ی سبک جدید را در ایروان و سه سال بعد در تبریز ایجاد نمود. مدرسه سبک جدید در ایران به رشدیه معروف شد. در این مدرسه تعلیم و تعلّم بر اساس اصول جدید و یادگیری الفبا با اصول صوتی انجام می‌گرفت. مدارس جدید به‌سرعت در شهرهای مختلف ایران تأسیس یافته و به‌مرور جای مکتبخانه‌های سنتی را گرفتند.
همزمان یک جریان اصلاحی در بین مسلمانان روسیه پیدا شد که بعدها به جدیدیسم[1] معروف گردید. یکی از محورهای این نهضت، اصلاح شیوه تعلیم و تربیت در مدارس مسلمانان بود. اسماعیل گاسپرالی با این دیدگاه اولین مدرسه اصول جدید خود را در 1301 ﻫ. ق. / 1884 م. در کریمه تأسیس کرد. مدارس اصول جدید در دیگر مناطق مسلمان‌نشین روسیه نیز راه یافت و در عمل جای مکتب‌های قبلی را گرفت.
در مقاله حاضر اقدامات اصلاحی میرزا حسن رشدیه در ایران و اسماعیل گاسپرالی در روسیه به‌طور تطبیقی مورد مطالعه قرار می‌گیرد و نقاط اشتراک و افتراق آن مشخص می‌شود.



[1] - «جدیدیسم» به‌عنوان یک نهضت فرهنگی در اواخر قرن نوزدهم میلادی در بین مسلمانان روسیه در ناحیه ولگا شروع شد. یکی از مهم‌ترین جنبه­های این نهضتِ اصلاحی، سر و سامان دادن به وضع تعلیم و تربیت مدارس مسلمانان روسیه بود. مدارسی که بر اساس جدیدیسم شکل گرفتند، به مدارس «اصول جدید» معروف شدند. در واقع در ابتدا اصلاح طلبان مسلمان به اسامی مختلفی چون «ترقی پرورلر = ترقی خواهها»،«ضیالیلار= روشنفکرها» و «یاشلار = جوانان» معروف بودند و بعدها در تقابل با کسانی که مدافع اصول قدیم بودند، به «جدیدلر= جدیدها» معروف شدند و نهضت آن‌ها نیز نام «جدیدیسم» گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

-A Comparative Study of the By Mirza Hassan Roshdieh and Ismail Gaspirali

نویسنده [English]

  • - -
-
چکیده [English]

Abstract
In the late years of Nasser Al-Din Shah's reign Mirza Hassan established a school with a new style in Yerevan and three years later in Tabriz Known as Roshdieh. In this school, education was based on the new approaches following phonetic principles New schools spread rapidly across Iran and replaced traditional Maktabs gradually Simultaneously a reform movement appeared in Russian Muslim regions later known as Jadidism One of the principles of this movement was the educational reform in Moslem schools. Ismail Gaspirali Established the first school of this kind in Crimea in 1884. The new schools spread in other Muslim areas in Russia and replaced the traditional Maktabs. The present article tries to compare and contrast the educational reforms carried out by Mirza Hassan Roshdieh in Iran and Ismail Gaspirali in Russia.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Educational Reforms
  • New Schools
  • Mirza Hassan Roshdieh
  • Ismail Gaspirali
  • Iran
  • Russia
منابع و مآخذ
-         آجودانی، ماشاءالله، (1387)، مشروطه‌ی ایرانی، تهران، نشر اختران.
-         امین‌الدوله، (1370)، خاطرات سیاسی امین‌الدوله، به کوشش: حافظ فرمانفرمائیان، تهران، امیرکبیر.
-         تقی زاده، سید حسن، (1372)، زندگی طوفانی، به کوشش: ایرج افشار، تهران، انتشارات علمی.
-         حاتمی، زهرا، « آموزش دیروز و امروز»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 183، مرداد 1392.
-         درکتانیان، غلامرضا، «پیشگامان نهضت فرهنگی و مدارس نوین ایران»، ارمغان آذربایجان، سال سوم، شماره 60، 1384.
-         دولت‌آبادی، یحیی، (1387)، حیات یحیی، تصحیح: مجتبی برزآبادی، جلد اول، تهران، انتشارات فردوس.
-         رشدیه، فخرالدین، (1370)، زندگینامه پیر معارف رشدیه، تهران، انتشارات هیرمند.
-         رشدیه، میرزا حسن، (1320 هـ. ق.)، کفایه التعلیم، جلد دوم، طبع اول، بی‌نا.
-         رشدیه، میرزا حسن، (شعبان 1318 هـ. ق.)، نهایه التعلیم، بی‌نا.
-         روزنامه اختر، شماره‌های متعدد.
-         روزنامه ملانصرالدین.
-         روزنامه ناصری.
-         رئیس نیا، رحیم، (1385)، ایران و عثمانی در آستانه قرن بیستم، جلد اول، تهران، نشر مبنا- انتشارات ستوده.
-         کرمانی، ناظم الاسلام، (1347)، تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام: سعیدی سیرجانی، بخش اول، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-     کرمی پور، محمدرضا، (1383)، نقش انقلاب مشروطه در نوگرایی نظام آموزش و پرورش در ایران، گردآورنده: ستاد بزرگداشت انقلاب مشروطه، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های همایش بزرگداشت مشروطه، تبریز، ستوده.
-         کسروی، احمد، (1388)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، نگاه.
-         لغت‌نامه دهخدا، حرف «ر»، بخش اول: 1، زیر نظر: محمد معین، تهران، 1342.
-         مخبرالسلطنه، حاج مهدیقلی هدایت، (1385)، خاطرات و خطرات، تهران، زوار.
-         مظفر مقدم، احمد، «اسنادی از مکاتبات میرزا حسن رشدیه مؤسس مدارس نوین به مجلس شورای ملی»، پیام بهارستان، د 2، س 1، ش 3، بهار 1388.
-         معجز، علی، (2006)، موجوز دیوانی، باکی، گونش نشریاتی.
-      Abid, Sebine, İsmail Gaspıralı'nın Gün Doğdu Romanında Varlığını Millete Feda Etmiş Kahraman Danyal Bey Üzerine, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Sayı 6, 2015.
-      Abuşova, A. Y., Rüşdiyyə Nəsrində Maarifçilik, Humanitar Elmlər Seryası No. 3, Bakı, 2014.
-      Arabacı, H. Murat, 1783 Yılından Sonra Krım Türklerinin Osmanlı Devleti İle İlişkileri, The Journal of International Social Research, Volume 1/2, 2008.
-      Çakmak, Cihan, İsmail Gaspıralı'nın Ceditçi Aydın Fatih Kerimi Üzerindeki Etkisi, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 11, Sayı 4, 2014.
-      Çetindaş, Dilek, İsmail Gaspıralının Roman ve Hikayelerinde Kadın Kahramanlar ve İdeal Kadın Önerisi, Turkish Studies, Volume 8/9, 2013.
-      Devlet, Nadir (1985), Rusya Türklerinin Milli mücadele tarihi (1905-1917), Türk kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
-      Elçin, Şükrü (1991); İsmail Gaspıralı Eğitim ve Oğretim Problemleri, Ismailgaspirali.org(2015.06.29).
-      Khalid, Adeeb, Printing, Publishing, And Reform In Tsarist Central Asia, Middle East Studies, No. 26, 1994.
-      Kırımlı, Hakan (2001); Gaspıralı İsmail Bey Maddesı, İslam Ansikilopedisi.
-      Kırlı, Selçuk (2015), İsmail Bey Gaspıralı Gençlerden Denemeler, Türk Ocakları Derneğı.
-      Landau, Jacob M. (1994), The Politics of Pan-Islam Ideology and Organization, Clarenden Press, Oxford.
-      Özdil, Muhammed, 2009, İsmail Gaspıralı'nin Din Ve Toplum Anlayışı, Yüksek Lisans Tezi, İsparta Üniversitesi.
-      Özkaya, Yılmaz, İsmail Gaspıralı'nın Kıraat-ı Türkı Adlı Eseri, Türkbilig, 22, 2011.
-      Tahirli, Abid (2012), Bütün Türklərin Tətcümanı, Ozan Nəşriyyati, Bakı.
-      Togan, Ahmed Zeki Velidi (2012), Memoirs.
-      Togan, Zeki Velidi; "Gaspralı (Gasprinski), Ismail", The Encyclopaedia Of Islam, New Edition, VII,1966, Leiden, E. J. Brill.
-      Toksoy, Ahmet, xx. Yüzyıla Girerken Türk Dünyası Ve İsmail Gaspıralı, Orkun Dergisi, Sayı 45, 2001.
-      Tünç, Gökhan, İsmail Gaspıralı'nın Frengistan Mektupları Ve Darülrahat Müslümanları Adlı Romanlarında İdeoloji Ve Kurgu İlişkisi, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 35, 2012.