تأثیر آموزه‌های تصوّف بر مقتل‌نگاری واعظ کاشفی در روضة الشّهداء

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ /دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)

2 دانش‌آموخته حوزه علمیه و کارشناس ارشد تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی (نویسنده مسئول مقاله)

-

چکیده

 
چکیده
هم­زمان با بسط اندیشه­های صوفیانه در جهان اسلام از قرن هفتم هجری به بعد و نزدیکی تصوّف و تشیّع به یکدیگر، رویکردهای صوفیانه در مقتل‌نگاری کربلا به‌مانند برخی دیگر از مکتوبات دینی و تاریخی وارد شد. این مطلب بامطالعه‌ی متون مکتوب این دوره و ردیابی شاخصه‌های اندیشه­ی تصوّف در این متون قابل بررسی است. در پژوهش حاضر سعی شده با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر پژوهش کتابخانه­ای به این سؤال پاسخ داده شود که مقتل روضة‍‌الشهدا نگاشته‌ی حسین واعظ کاشفی- قرن دهم هجری- به‌عنوان یکی از مقاتل مهم و مشهور واقعه‌ی کربلا، از اندیشه‌های صوفیانه چه تأثیراتی پذیرفته است؟ در پاسخ مدعای این نوشتار این است که روضة‍‌الشهدا که به زبان فارسی نگاشته شده و شامل مناقب و مصائب اهل‌بیت (ع) خصوصاً امام حسین (ع) است با توجّه به گرایش واعظ کاشفی به طریقت نقشبندی، کاملاً متأثر از گفتمان صوفیانه است؛ به‌گونه‌ای که ویژگی‌های اندیشه‌ی تصوّف در مباحث مختلفی که نویسنده به آن‌ها اشاره می‌کند آشکار است. تأثیرپذیری از مقولات صوفیانه حتی باعث برخی تحریفات در روایت واقعه‌ی کربلا در این کتاب شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Influence of Sufism teachings on Vaez Kashefi’s Maqtal Negary in Ruzat Al-Shohada

نویسندگان [English]

  • - - 1
  • - - 2
1 -
2 -
چکیده [English]

Abstract
From the seventh century onwards, with the expansion of Sufism thoughts throughout the Islamic world and the close ties between Sufism and Shi'ism like some other religious and historical documents, Sufi approaches entered into Karbala’s Maqtal Negary. We can investigate this issue by studying the written texts and tracing the characteristics of sufism thoughts in them. By implementing analytical and descriptive methods and relying on library research, this study tries to find answer to the question Was Kashefi’s Ruzat Al-Shohada (10th century, A.H) as one of the most famous Maqtal of Karbala influenced by Sufi thoughts The findings of this study suggested that Ruzat Al-Shohada which was written in Persian language and comprised the virtues and difficulties undertaken by Ahl Al-Bayt (AS), particularly Imam Hussein (AS) was largely affected by Sufi discourse due to Vaez Kashefi’s inclination towards Naqshbandi orientation. In fact the features of sufi thought is evident in different topics referred to by the author This in turn had led to the inclusion of some distortions in the narration of Karbala incident.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Sufism
  • Hussein vaez Kashefi
  • Ruzat Al-Shohada
  • Karbala
  • Maqtal Negary
منابع و مآخذ
−     قرآن کریم
−     ابن اثیر، عزّالدّین (1385 ه.ق)، الکامل فی التّاریخ، بیروت: دار صادر و دار بیروت.
−     بخاری، ابوبکر محمد بن اسحاق (بی‌تا)، التّعرّف لمذهب أهل‌التّصوّف، تحقیق آرتر جون آربری، بیروت: بیت الورّاق.
−   ابومخنف، لوط بن یحیی (1387ه.ش)، وقعة الطّف یا مقتل الحسین، تحقیق محمدهادی یوسفی‌غروی، ترجمه علی‌محمد موسوی‌جزایری، قم: انتشارات بنی الزّهرا (س).
−     اسپناقچی پاشازاده، محمّدعارف (1379ه.ش)، انقلاب‌الإسلام بین الخواصّ و العوامّ، تصحیح رسول جعفریان، قم: انتشارات دلیل.
−     باخرزی، ابوالمفاخر یحیی (1383ه.ش)، اوراد الاحباب و فصوص الآداب، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
−     برتلس، یوگنی ادواردویچ (1356ه.ش)، تصوّف و ادبیّات تصوّف، ترجمه سیروس ایزدی، تهران: امیر کبیر.
−     پارسا، محمّد بن محمّد (1381ه.ش)، فصل الخطاب، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
−     ___، (1354ه.ش)، قدسیّه (کلمات بهاء الدّین نقشبند)، تهران: کتابخانه طهوری.
−   پازوکی، شهرام، «تصوّف علوی؛ گفتاری در باب انتساب سلاسل صوفیّه به حضرت علی (ع)»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره اوّل و دوم، پاییز و زمستان 1379.
−     تبریزی، شرف‌الدّین حسین بن فتی (1377 ش)، رشف الالحاظ فی کشف الالفاظ، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
−     جامی، عبد الرحمان (1378 ه.ش)، دیوان جامی، مصحّح اعلاخان افصح‌زاد، تهران: مرکز مطالعات ایرانی.
−     جامی عبدالرحمان (1366 ه.ش)، نفحات‌الانس من حضرات‌القدس، مصحّح مهدی توحیدی‌پور، تهران: سعدی.
−     جعفریان، رسول (1383 ه.ش)، تاریخ ایران اسلامی دفتر سوم از یورش مغولان تا زوال ترکمانان، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
−     ___، (1375 ش)، تاریخ تشیّع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجری، قم: انصاریان.
−     حسن‌زاده آملی، حسن (1378 ه.ش)، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی.
−     حسینی‌فسایی، میرزا حسن (1382 ه.ش)، فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: امیر کبیر.
−     دوغلات، میرزا محمّد حیدر (1383 ه.ش)، تاریخ رشیدی، مصحّح عبّاسقلی غفّاری فرد، تهران: میراث مکتوب.
−     خوارزمی، تاج‌الدّین حسین بن حسن (1368 ه.ش)، شرح فصوص الحکم، تهران: انتشارات مولی.
−     دبیران، حکیمه و تسنیمی، علی، «کاشفی و نقد و بررسی روضة الشهدا»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شماره 20، تابستان 1387.
−     رادمنش، عطامحمد و همّتی، امیرحسین، «خوارق عادات و انواع آن در تصوف اسلامی»، فصلنامه ادب و عرفان، شماره 6، بهار 1390.
−     راوندی، مرتضی (1382 ه.ش)، تاریخ اجتماعی ایران، تهران: انتشارات نگاه.
−     رهنما، زین‌العابدین (1346 ه.ش)، ترجمه و تفسیر راهنما، تهران: انتشارات کیهان.
−     زرّین‌کوب، عبدالحسین (1382 ه.ش)، ارزش میراث صوفیّه، تهران: مؤسسه امیر کبیر.
−     سعیدی، گل‌بابا (1384 ه.ش)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، تهران: انتشارات شفیعی.
−     سیدین، علی (1387 ه.ش)، پشمینه پوشان فرهنگ سلسله های صوفیّه، تهران: نشر نی.
−     شیبی، کامل‌مصطفی (1387 ه.ش)، تشیع و تصوف تا آغار سده ی دوازدهم هجری، مترجم: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
−     سمنانی، علاء­الدّوله (1369 ه.ش)، مصنّفات فارسی، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: علمی و فرهنگی.
−     شیرازی، محمّدمعصوم (1318 ه.ق)، طرائق الحقایق، مصحّح محمّد جعفر محجوب، تهران: کتابخانه سنایی.
−     شیعی سبزواری، ابوسعید حسن بن حسین (1375 ه.ش)، راحۀ الارواح، به کوشش محمّد سپهری، تهران: اهل قلم.
−     صحّتی سردرودی، محمّد (1386 ه.ش)، تحریف شناسی عاشورا و تاریخ امام حسین (ع)، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
−     صفا، ذبیح اللّه (1378 ه.ش)، تاریخ ادبیّات در ایران، تهران: انتشارات فردوس.
−     طهرانی، شیخ آقابزرگ (1408 ه.ق)، الذّریعة إلی تصانیف الشّیعة، قم: ناشر اسماعیلیان قم و کتابخانه اسلامیّه تهران.
−     قوامی‌رازی، بدرالدّین (1334 ه.ش)، دیوان قوامی رازی، مصحّح میر جلال الدّین حسینی اُرموی، تهران: چاپخانه سپهر.
−     قونوی، صدرالدّین (1371 ه.ش)، فکوک، ترجمه محمّد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
−     کاشانی، عبدالرزّاق (بی‌تا)، إصطلاحات الصوّفیّه، مصحّح: مجید هادی زاده، تهران: انتشارات حکمت.
−     کاشفی، حسین بن علی (1362 ه.ش)، انوار سهیلی یا کلیله و دمنه کاشفی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
−     ___، (1390 ه.ش)، روضة الشّهداء، تصحیح: حسن ذوالفقاری و علی تسنیمی، تهران: انتشارات معین.
−     ___، (1362 ه.ش)، الرّسالةالعلیّة فی الأحادیث النّبویّة، تصحیح: جلال الدّین حسینی اُرموی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
−     کاشفی، فخرالدّین‌صفی (1357 ه.ش)، رشحات عین الحیات، تصحیح: علی اصغر معینیان، تهران: بنیاد نوریانی.
−     محدّث نوری (1395 ه.ق)، لؤلؤ و مرجان در شرط پلّه اوّل و دوّم منبر روضه خوانان، تهران: دارالکتب الاسلامیّة.
−     مطهّری، مرتضی (1364 ه.ش)، حماسه حسینی، تهران: انتشارات صدرا.
−     مولانا، جلال‌الدّین‌محمّد بلخی (1380 ه.ش)، مثنوی معنوی، بر اساس نسخه ی رینولد نیکلسون، تهران: انتشارات ماهرنگ.
−     میرحامد حسین (1366 ه.ش)، عبقات الأنوار فی إمامة الأئمّة الأطهار، اصفهان: کتابخانه عمومی امام علی (ع).
−     میسن، هربرت (1387 ه.ش)، حلّاج، ترجمه مجدالدّین کیوانی، تهران: نشر مرکز.
−     نسفی، عزیزالدّین (1362 ه.ش)، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله فرانسوی، تهران: کتابخانه طهوری.
−     هندوشاه استرآبادی، محمدقاسم (1387 ه.ش)، تاریخ فرشته از آغاز تا بابر، تصحیح محمّدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.