جایگاه و کارکرد منصب صدارت در دوره تیموریان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

چکیده
در بین دانشمندان درباره پیدایش منصب صدر اختلافاتی وجود دارد، با این حال بنا به دلایلی ایجاد آن را به زمان تیمور و تثبیت آن را به جانشینان وی نسبت می‌دهند. این پژوهش بر آنست جایگاه و کارکرد منصب صدر را در ساختار دیوانی تیموریان با تکیه بر منابع موجود به ویژه در ایام حکمرانی تیمور، شاهرخ، ابوسعید و بایقرا مورد بررسی قرار دهد. سوالاتی که در این راستا طرح می‌شود این است که نحوه انتخاب و انتصاب کارکنان آن چگونه بود؟ صدر در این دوره از نظر رتبه بندی در ساختار دیوانی در چه جایگاهی قرار داشت؟ درآمدهای آن چگونه تأمین می­شد و آن چه کارکردهایی داشته است. با بررسی صورت گرفته مشخص می­شود فردی که به مقام صدر می­رسید باید از تبار عالی، یعنی باید از خاندان سادات می­بود. در کنار این او باید از قدرت معنوی بالا، از علم و درآمد زیاد برخوردار می­بود. صدر در کنار دیوان تواچی و دیوان مال بخش سوم تشکیلات اداری تیموریان را تشکیل می‌داد و از نظر رتبه بندی پایین تر از امرا و بالاتر از وزرا بود. کارکردهای مختلفی از جمله ریاست بر کل اهل عمامه، حفظ و حمایت از بنیادهای دینی، نظارت بر موقوفات، بازرسی بر اداره مناسب کشت و زرع، امور دیوانی و... را به عهده داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

-

کلیدواژه‌ها [English]

  • -

منابع و مأخذ

الف) فارسی
_     ابن عربشاه، (1386)،زندگی شگفت آور تیمور، ترجمه محمد علی نجاتی؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
_     حافظ ابرو، (1380)، زبده التواریخ بایسنقری، مقدمه، تصحیح و تعلیقات سیّد کمال حاج سید جوادی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
_     حسن بیگ روملو، (1389)، احسن التواریخ، ج2، تصحیح و تحشیه عبدالحسین نوایی، تهران، اساطیر.
_     خوافی، فصیح، (1339)، مجمل التواریخ، به تصحیح و تحشیه محمود فرخ، مشهد: کتابفروشی باستان.
_     خواند میر ، (1378)، مکارم الاخلاق شرح احوال و زندگانی امیر علیشیر نوایی، مقدمه، تصحیح و تحقیق محمد اکبر عشیق، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
_     خواند میر، (1380)، تاریخ حبیب السیر، با مقدمه استاد جلال الدین همایی،، ج4-3، تهران: انتشارات اساطیر.
_     خواند میر، (2535) ، دستور الوزرا، به تصحیح سعید نفیسی، چ2،تهران: انتشارات اقبال.
_     دوغلات، میرزا محمد، (1383)، تاریخ رشیدی، تصحیح دکتر عباسقلی غفّاری فرد،تهران:مرکز نشر میراث مکتوب.
_     دولتشاه سمرقندی، (1387)،تذکرهالشعرا، تصحیح فاطمه علاقه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
_     زمچی اسفزاری، معین الدین محمد، (1338)، روضات الجنات فی اوصاف مدینه الهرات، به تصحیح سید محمد کاظم امام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
_     زمچی اسفزاری، معین­الدین، (13718)، ترسّل: منشآت ، تهران: نسخه دست نوشته فارسی کتابخانه شماره 2 مجلس شورای اسلامی.
_     سلجوقی، فکری، (1343) خیابان، بی جا، انتشارات انجمن جامی.
_     سمرقندی، عبدالرزاق، (1383)، مطلعسعدینومجمع بحرین،2جلد، به کوشش عبدالحسین نوائی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
_     سیوری، راجر، (1380)، در باب صفویان، ترجمه رمضان علی روح الهی، تهران: نشر مرکز.
_     شامی، نظام الدین، (1937)، ظفرنامه، به کوشش فلیکس تاور، ج2، پراگ:چاپخانه پداژوک.
_     طهرانی، ابوبکر، (1356) ، کتاب دیاربکریه، تصحیح و اهتمام نجاتی لوغال، فاروق سومر، تهران: افست کتابخانه طهوری.
_     عبدالواسع نظامی باخرزی، (1357)، منشاءالانشاء، به کوشش رکن الدین همایون فرّخ، تهران: انتشارات دانشگاه ملی.
_   فروزانی، سید ابوالقاسم، (پاییز و زمستان 1391)، «علل بنیانگذاری سلسله محلی آل مازه در بخارا»، دو فصلنامه پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران، سال اول، شماره اول.
_     کاتب، احمد بن حسین بن علی، (1386)، تاریخجدیدیزد، به کوشش ایرج افشار ، تهران: انتشارات امیر کبیر.
_     محمد بن علی بن جمال الاسلام (شهاب منشی)، (1357)، همایون نامه، به اهتمام: رکن الدین همایون فرّخ، تهران: دانشگاه ملی.
_     معزالانساب فی شجره الانساب، (1367)، پاریس: کتابخانه ملی پاریس، نسخه خطی.
_     مکاتبات تاریخی گورکانیان، (9468)، تهران: نسخه دست نوشته کتابخانه مجلس شورای ملی.
_     میرخواند، محمد بن خاوندشاه بن محمود، (1380)، روضۀ الصفا فی سیرت الاولیاء و الملوک و الخلفا، به تصحیح و تحشیه جمشید کیانفر، تهران: انتشارات اساطیر.
_   نخجوانی، محمدبن هندوشاه، (1971)، دستور الکاتب فی تعیین المراتب، به سعی و اهتمام و تصحیح عبدالکریم علی اوغلی علی زاده، جزء دوم از جلد یکم، مسکو: اداره انتشارات دانش.
_     نوایی، (3888) نامه نامی، تهران: دست نوشته فارسی کتابخانه ملی ملک.
_     نوایی، میر نظام الدین علیشیر، (1363)، تذکره مجالس النفایس، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: کتابفروشی منوچهری.
_     واصف، زین الدین محمود، (1349)، بدایع الوقایع، تصحیح الکساندر بلدورف، ج2، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
_     واله اصفهانی، محمد یوسف، (1379)، خلدبرین، به تصحیح میر هاشم محدث، تهران، میراث مکتوب.
_     یزدی، شرف الدین علی، (1387)، ظفرنامه ، به تصحیح سید سعید میرمحمد، ج2-1، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس.
_     یزدی، غیاث الدین علی، (1379)، سعادت نامه یا روزنامه غزوات هندوستان، به کوشش ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
_     یوسف اهل، جلال­الدین، (1358)، فرائد غیاثی، جلد دوم، به کوشش دکتر حشمت مویّد؛ تهران، انتشارات بیناد فرهنگ ایران.
ب) خارجی
-       Beatrice Forbes Manz, (2007), Power, Politics and Religion in Timiurid Iran, New York: Cambirdige University press.
-       C. E. Bosworth,”Sadr (In Transozania)”, EI2, VIII , 748-749.
-       Caferi b.Muhammed el-hüseyni,(2011)Tarih-I Kebir (Tevarih-I Enbiya ve Mülük), Farsçadan çeviren, Ismail Aka, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basimevi.
-       Gazi Zahiruddin Muhammed Babur, (1987), Vekayi Bauru’un hatirati, Dogu Tukçesinden Çeviren Reşit Rahmati Arat, Ankara, Turk tarih kurumu.
-       Gottfried Herrmann, (1968), der historische Gehalt desNama-ye nami von handmir, Göttıngen.
-       Gottfried Herrmann, (1979), Zur Entstehung Des Sadr-Amtes«,(Die Islamische Welt zwischen mittelalter und neuzeit, Festschrift flür Hans Robrt Roemer zum 65. Geburtstag. Ed .U. haarmann-p. Bachmann, Beirut-Wiesbaden.
-       Hans Robert Roemer, (1952), staatsschreiben der Timuridenzeit, Das şaraf-namä des Abdallah Marwarid in Kritischer Auswertung, Wiesbaden.
-       Heribert Busse,(1959), "Untersuchungen Zum islamischen kanzleiwesen an Hand turkmenischer und safawidischer Urkunden", kairo.
-       Heribert Horst, (1956), "Die Staatsverwaltung der Grosselğugen und Iran unter den Horezmshahs (1038-1231)", Wiesbaden.
-       J.Calmard, Sadr, (In the Period from the Il-Khanids to the Timurids, The Timurids and Turkmen Period)”, EI2, VIII.
-       Musa Şamil Yüksel, (2009), Timurlularda Din-Devlet ilişkisi, Ankara: Türk Tarih kurumu basimevi,
-       Roger M.Savory,(1974), “The Safavid State and Polity”, (Iranian Studies,VII/1-2,1974), p.201.
-       Shiro Ando,( 1992), Timuridische Emire nach dem Muizz al-ansab. Untersuchung zur Stammesaristokratie Zentralasiens im 14. und 15 Jahrhundert. Berlin: K. Schwarz, 1992