دارالعلم های آل بویه ونقش آنان در رشد وشکوفائی علم ودانش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

چکیده

چکیده
مقاله حاضر درصدد توصیف و تبیین دارالعلم‌های دوران آل بویه و نقش آن در توسعه و ارتقاء علم و دانش از یک سو و گسترش فرهنگ عمومی از سوی دیگر است.آل بویه از ابتدای حکومت و همزمان با تثبیت قدرت خویش به فعالیت‌های علمی و فرهنگی نیز روی آوردند؛ زیرا افزون بر این که یکی از پایه‌های اساسی استمرار قدرت و اقتدار، علم و تقویت فرهنگ عمومی با رویکردی عالمانه است، برای جلوگیری از انفعال در برابر رقیبان سیاسی و علمی باید استقلال علمی و متکی به فرهنگ غنی بومی خویش را تقویت می‌کردند.
آل بویه بیشترین تلاش خویش را در پی ریزی یک شاکلۀ مستحکم علمی با تمام جوانب از نظر ساختاری، محتوایی، و نخبه پروری مبذول داشتند. آنان برای تحقق اهداف خود، مراکز آموزشی و پژوهشی فراوانی مانند کتابخانه‌های عظیم و مدارس تأسیس کردند و امکانات مادی و معنوی بسیاری را در این مسیر صَرف نمودند. در دوران مذکور، مؤسسات و مراکز علمی، فرهنگی و دینی دیگری هم با عنوان دارالعلم تأسیس شدند که داشتن کتاب و کتابخانه برای پیشبرد و تسهیل امور آن‌ها ضروری می‌نمود.در این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی بخشی از این حوزه‌ی تاریخی، یعنی وضعیت دارالعلم‌ها در آن دوره مورد توجه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


منابع
-      ابن ابی اصیبعه [بی‌تا]، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، شرح و تحقیق نزار رضا، بیروت، دارمکتبه الحیاه.
-      ابن اثیر، عزالدین (1351)، الکامل فی التاریخ، ترجمه‌ی علی‌هاشمی حائری، ج5، 6، 9، 15، 16، 17، تهران، شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران.
-      ------ (1987)، الکامل فی التاریخ، تحقیق ابو الفدا عبدالله القاضی، ج 5 و 8، بیروت، دارالکتب العلمیه
-   ابن الجوزى، أبوالفرج عبد الرحمن (1412ق)، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبد القادر عطا و مصطفى عبد القادر عطا، ج 7 و 9، 14، بیروت، دارالکتب العلمیه‌.
-      ابن حجر عسقلانی، شهاب الدین احمد بن علی (1412ق)، لسان المیزان، ج 4 و 5، بیروت، دارالاحیاء التراث.
-      ابن خلکان [بی‌تا]، وفیات الاعیان، ج 1 و 2، تحقیق احسان عباسفدارصارللطباعه والنشر، بیروت.
-      ابن کثیر، ابی الفداء الحافظ (1966م)، البدایه و النهایه، ج 11و 12، بیروت، مکتبه المعارف.
-      ابن عماد، عبدالحی بن احمد، (1410ق)، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب،ج3، بیروت، دار الکتب العلمیة.
-      ابن عنبه،جمال الدین احمد (1390)، عمدةالطالب فی انساب آل ابی طالب، تحقیق د.نزار رضا،نجف، منشورات المطبعة الحیدریة.
-      ابن طقطقی،محمدبن على‏بن طباطبا،(1360)، تاریخ فخری،ترجمه محمد وحید گلپایگانی،تهران،بنگاه ترجمه ونشرکتاب.
-      ابن‌ ندیم، محمد بن اسحاق (1366)، الفهرست، ترجمه‌ی محمدرضا تجدد، تهران، امیرکبیر.
-      بنداری اصفهانی، ابوابراهیم (1356)، زبدةالنصرة و نخبةالعصرة، محمد حسین جلیلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران
-      حاج سید جوادی، احمد (1378)، دائرة المعارف تشیع، تهران، محبی.
-      حریری بصری، ابومحمد قاسم بن محمد بن عثمان (1365)، مقامات حریری، ترجمه‌ی علی رواقی، تهران: مؤسسه فرهنگی شهید محمد رواقی.
-      حماده، محمد ماهر، (1398ق)، المکتبات فی الاسلام، نشاتها، تطوّرها، مصائرها، بیروت، مؤسسة الرساله
-      حموی، یاقوت (1399ق)، معجم البلدان، ج1،بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی.
-      --------(1965)، معجم البلدان، ج3، تهران، انتشارات اسدی.
-      ------ (1400ق)، معجم الادباء، ج 1، 6 و 17، [بی‌جا]، دارالفکر.
-      خطیب بغدادی، حافظ ابی بکراحمد بن علی [بی‌تا]، تاریخ بغداد، ج 13، [بی‌جا]، دارالفکر.
-      دوانی، علی (1363)، مفاخر اسلام، ج 3، تهران، امیرکبیر.
-      دیوه جی، سعید، (1982م)، تاریخ الموصل، موصل، دارالکتب للطباعه و النشر.
-      ذهبی،شمس الدین (1983م)، سیر اعلام النبلاء، ج 17، بیروت،مؤسسه الرساله.
-      سبط ابن جوزی،(1402ق)، مراه الزمان فی تاریخ الاعیان،ج11،بیروت،عالم الکتب.
-      شریف رضی، محمدبن حسین (1406ق)، دیوان،تهران،وزارت ارشاد اسلامی
-      شلبی، احمد (1361)، تاریخ آموزش در اسلام، ترجمه‌ی محمد حسین ساکت، تهران،دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-      صفدی،خلیل بن آیبک، (1410ق)، الوافی بالوفیات،ج8،بیروت،داراحیاء التراث.
-      طبرسی،احمدبن علی،(1390)، احتجاج، ج 2، وضعیت نشر : مشهد، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
-      طوطح، خلیل، (1403ق)، التربیه عندالاسلام، قاهره، بینا .
-      عش، یوسف، (1372)، کتابخانه‌های عمومی ونیمه عمومی عربی در قرون وسطی،ترجمه اسدالله علوی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی.
-      عواد ،گورگیس ،(1406ق)خزائن الکتب القدیمیه فی العراق. بیروت، دارالرائد العربی.
-      غنیمه، عبدالرحیم (1377)، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ترجمه‌ی نورالله کسائی، تهران، دانشگاه تهران.
-      قفطی (1347)،تاریخ الحکما،به کوشش بهمن دارابی،تهران،دانشگاه تهران
-      کبیر، مفیزالله (1381)، آل‌بویه در بغداد، ترجمه‌ی مهدی افشار، تهران،رفعت.
-      کرمر،جوئل (1375)،احیای فرهنگی در عهد آل بویه،ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی،تهران،مرکز نشر دانشگاهی.
-      کریمی زنجانی،محمد (1389)، دارالعلم‌های شیعی ونوزایی فرهنگی در جهان اسلام،تهران،اطلاعات.
-      ------------ (1378)، مدخل «سید مرتضی»، دایرة المعارف تشیع،ج9، زیر نظر صدر حاج سید جوادی، تهران،محبی.
-      متز،آدام(1362)،تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری،ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو،بی جا،بینا.
-      معری، ابوالعلاء (‌1988)، رساله الغفران، شرح مفید قمیحه، بیروت،دار مکتبه الهلال.
-      ------ (1410ق)، دیوان سقط الزند، ج 2، بیروت، دارالکتب العلمیه.
-      ------ (1404ق)، رسائل ابوالعلاء معری، بیروت، المزرعة بنایة الایمان.
-      مقدسی، ابوعبدالله (1361)، احسن‌التقاسیم فی معرفةالاقالیم، ج2، علینقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان.
-      موسوی، حسن (1381)،زندگی سیاسی و فرهنگی شیعیان بغداد، قم، بوستان کتاب.
-      نصر،حسین (1359)، علم وتمدن در اسلام، ترجمه احمدآرام، تهران، خوارزمی.