مجلس اول شورای ملی و رویارویی با حکام و متنفذین محلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار تاریخ دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه مذاهب اسلامی تهران

چکیده

چکیده
تأسیس مجلس شورای ملی ایران از مهم‌ترین ثمرات انقلاب مشروطه بوده است. بی‌تردید شناخت سمت‌گیری‌ها و رویکرد اساسی این مجلس بدون توجه به نحوه مناسبات آن با حکام و نیروهای بانفوذ محلی، ناقص خواهد بود. اساساً درتاریخ ایران حکومت ایالات از مهم‌ترین مناصب دولتی بودهاست. همچنین در این دوره خاص غالب حکام که به شیوه دوره دیرین استبداد خو گرفته بودند، نسبت به مجلس نظر مساعدی نداشتند و به عنوان بخش مهمی از جبهه استبداد داخلی عمل می‌کردند. محمد علی شاه هم به یاری حکام در ایالات چشم طمع داشت تا از بسط مشروطه در نقاط مختلف کشور جلوگیری شود. از جمله اقدامات اصلاحی مجلس اول در این راستا این بود که حکام با نظر مجلس تعیین شده و تحت چارچوب‌های قانونی کار نمایند که به صورت تدوین قانون تشکیلات ایالات و ولایات و دستور العمل حکام متبلور شد. در اینجا بر موضوع رویارویی مجلس با حکام و منتفذین مستبد توجه شده که در واقع مکمل تصویب این قانون بوده است. با تلاش‌های مجلس اول دست حکام استبداد تا حد زیادی از کارها قطع شد، از جمله می‌توان به خلع ظل السلطان از حکومت اصفهان و آصف الدوله از حکومت خراسان اشاره کرد. همچنین سردار منصور از رشت، حاج آقامحسن از اراک، سپهدار خلعتبری از تنکابن، حاج میرزا حسن و امام جمعه از تبریز، با کوشش مجلس دست تجاوزشان قطع شد. رحیم خان چلبیانلو و سالار مفخم بجنوردی هم از جمله افراد منتفذی بودند که با نفوذ مجلس بازداشت شدند. هرچند که در برخی موارد هم مجلس چندان موفق نبود، مانند برخورد با قوام الملک شیرازی که به خاطر ساختار خاص ایلی فارس و اوضاع پرآشوب آن ایالت و ریشه داری خاندان قوام در آنجا می‌بود.

کلیدواژه‌ها


منابع و مأخذ
اتحادیه (نظام مافی)، منصوره، (1375)، مجلس و انتخابات از مشروطه تا پایان قاجاریه، چ اول، تهران، نشر تاریخ ایران.
انجمن (روزنامه)، (1374)، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی.
پورآرین، فؤاد، (1385)، انقلاب فراموش شده، دولت‌های عصر مشروطه تا کودتای 1299، تهران، چ اول، چاپار.
تهرانی (کاتوزیان)، محمدعلی، (1379)، مشاهدات و تحلیل اجتماعی و سیاسی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، چ اول، ‌تهران، شرکت سهامی انتشار.
دولت آبادی، یحیی، (بی‌تا)، حیات یحیی، ج دوم، تهران: کتابفروشی ابن سینا.
شریف کاشانی، محمد مهدی، (1362)، واقعات اتفاقیه در روزگار، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، جلد اول، تهران: نشر تاریخ ایران.
صفائی، ابراهیم، (1363)،رهبران مشروطه، دوره اول، تهران: جاویدان، چ سوم.
کتاب آبی، گزارشهای محرمانۀ وزارت امور خارجۀ انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران، (1362)، به کوشش احمد بشیری، جلد اول، چ اول، تهران: نشرنو.
کسروی، احمد، (1385)،تاریخ مشروطه ایران، تبریز: اختر، چ دوم.
مجلس(روزنامه)، (1375)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، چ اول، جلد1 (222 شماره).
مجلس (روزنامه)، (1376)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامیی، چ اول، جلد2 (154 شماره).
مروارید، یونس، (1377)، از مشروطه تا جمهوری، نگاهی به مهم‌ترین ادوار مجالس قانونگذاری در دوران مشروطیت، جلد اول، چ اول، تهران: اوحدی.
ملکزاده، مهدی، (1363)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، جلد اول، چ دوم، تهران: علمی.
ناظم الاسلام کرمانی، محمد بن علی (1349)،تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی، جلد دوم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نجم آبادی، افسانه، (1374)، حکایت دختران قوچان، از یاد رفته‌های انقلاب مشروطیت، چ دوم، ‌تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
یادداشت‌ها
1- منظور خانواده‌های آصف الدوله و سالار مفخم است.
2- گویا در آن زمان اطرافیان و اولیای محبوسین برای دادخواهی به مجلس آمنده بودند.
3- محمد ولیخان سپهدار تنکابنی (نصرالسلطنه سابق و سپهسالار بعدی) از شخصیت‌های تأثیرگذار و در عین حال پررمز وراز معاصر ایران است که ابتدا جزء عمال استبداد بود اما بعدها ظاهراً در سلک مشروطه خواهان درآمد. بررسی زندگانی وی و این که در این سیر تحول چه مقدر صداقت داشته یا خیر، خود تحقیق مستوفایی را می طلبد.
4- ظاهراً منظور محمدعلی شاه می‌باشد.
5- به خاطر ظلم و ستم‌های فراوان حاج آقا محسن عراقی و عمالش، رعایا به وی لقب شیخ عبیدا... ثانی را داده بودند.