بررسی و تبیین عوامل مؤثر در شیوع قحطی سال‌های 1320 تا 1324 ش و اقدامات دولت در کاهش آثار مخرب آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار تاریخ دانشگاه اصفهان

2 دانش آموخته کارشناسی‌ارشد تاریخ ایران دانشگاه اصفهان

چکیده

چکیده
کشیده شدن دامنه­ جنگ‌جهانی‌دوم به ایران و ورود قوای متفقین در سحرگاه سوم شهریور1320به کشور، پیامدهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فراوانی برای مردم ایران در برداشت. مشکلاتی مانند ناامنی، قحطی، شیوع بیماری­های مختلف از نتایج بارز اشغال ایران بودند در این وضعیت، قحطی به عنوان مهم‌ترین عامل چنان گسترش یافت که مردم حتی قادر به تهیه­ قوت لایموت نیز نبودند و بسیاری از مردم در اثر گرسنگی جان خود را از دست می‌دادند. مهم‌ترین علل بروز قحطی در سال‌های جنگ‌جهانی‌دوم، به صورت مستقیم و غیرمستقیم، به حضور نیروهای بیگانه بازمی‌گشت. سوال اصلی پژوهش پیش‌رو این است که جنگ‌جهانی‌دوم در بروز قحطی ایران چه تأثیری داشت؟ به‌نظر می‌رسد جنگ‌جهانی‌دوم نه‌تنها زمینة ایجاد قحطی را فراهم کرده بود، بلکه در پاره‌ای از مواقع عوامل اصلی بروز قحطی را تشدید می‌کرد. حال این پژوهش می‌کوشد با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و با استناد به اسناد و روزنامه‌های آن زمان، عوامل مؤثر در بروز و تشدید را دسته‌بندی و بررسی و تبیین کند.

کلیدواژه‌ها


منابع و مأخذ
1- اسناد:
 مرکز اسناد ملی، حضور متفقین در ایران و رواج احتکار، 1321، ش 290000314، 1 برگ.
ــــــــــــــ ، تکذیب دولت انگلیس از حمل مواد غذایی ایران، 1321، ش240012439، 8 برگ.
ــــــــــــــ ، کسری بودجة ایران، ۱۳۲۲، ش۲۶۰۰۰۳۲۴۵، ۱برگ.
مرکز اسناد وزارت خارجه، ربودن گندم قزوین توسط روس ها، 1320،کارتن41 :1برگ.
ــــــــــــــــــــــ ، هجوم ملخ دریایی به جنوب ایران،1320، کارتن53، 1 برگ.
ـــــــــــــــــــــ ، هجوم ملخ دریایی به بندر لنگه، 1320، کارتن53، 1 برگ.
ـــــــــــــــــــــ ، هجوم سن، 1320، کارتن53، 1 برگ.
ـــــــــــــــــــــ ، قاچاق کالا از قصرشیرین به عراق، 1320، کارتن 37، 1 برگ.
ـــــــــــــــــــــ ، قاچاق کالا توسط رانندگان ایرانی، 1321، کارتن 41، ۱ برگ.
ـــــــــــــــــــــ ، حمل محصول برنج آمل به شوروی، 1321، کارتن 49، 1 برگ.
ــــــــــــــــــــــ ، حمل محصول خراسان به شوروی توسط مأموران این کشور، 1321، کارتن 49، 1 برگ.
ـــــــــــــــــــــ ، خریدهای اضافه انگلیسی‌ها و وحشت مردم، 1321، کارتن 49، 1 برگ.
ــــــــــــــــــــــ ، خریداری گندم اهالی تبریز توسط محتکران، 1322، کارتن 49، 1 برگ.
ــــــــــــــــــــــ ، سفارش لاستیک و لوازم یدکی کامیون به آمریکا، ۱۳۲۱، کارتن ۴۱، ۱ برگ.
2- کتاب­ها:
اسکراین، کلارمونت، (1363)،جنگ‌های جهانی در ایران، ترجمه حسین فراهانی، نوین، تهران.
اعظام قدسی، حسن، (بی‌تا)، خاطرات من(روشن شدن تاریخ صد ساله)، ج۲، ابوریحان، بی‌جا.
بولارد، ریدر، (1363)، شترها باید بروند، ترجمه حسین ابوترابیان، چاپ دوم، نو، تهران.
ـــــــــــ ، (1371)، نامه‌های خصوصی و گزارشات محرمانه سرریدر بولارد سفیرکبیر انگلیس در ایران، ترجمه غلامحسین میرزا صالح، طرح نو، تهران.
تبرائیان، ضیاءالدین، (1371)، ایران در اشغال متفقین، رسا ، تهران.
خامه‌ای، انور، (1372)، خاطرات سیاسی دکتر انور خامه‌ای، گفتار، تهران.
ساعدمراغه‌ای، محمد، (1373)، خاطرات سیاسی محمد ساعد مراغه‌ای، نامک، تهران.
صفایی، ابراهیم، (1368)، خاطرات تاریخی، کتاب‌سرا، تهران.
فرخ، معتصم السلطنه، (بی‌تا)،خاطرات سیاسی فرخ، جاویدان، بی‌جا.
کی‌استوان، حسین، (1327)، سیاست موازنه منفی در مجلس چهاردهم، ج1، روزنامه مظفر، تهران.
کیم بل، وارن اف، (1365)، مکاتبات چرچیل و روزولت درباره ایران، زرین، تهران.
گلشایئان، عباسقلی، (1377)، گذشته و اندیشه‌های زندگی یا خاطرات من، انیشتین، تهران.
مکی، حسین، (1363)،تاریخ بیست ساله ایران، ج8، علمی و ایران، تهران.
منصف، محمدعلی، (1355)، امیر شوکت‌الملک علم(امیرقائن)، چ ۲، امیرکبیر، تهران.
میلسپو، آرتور، (1370)، آمریکایی‌ها در ایران(خاطرات دوران جنگ جهانی دوم)، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، البرز، تهران.
3- مطبوعات:
روزنامة آژیر، 1323ش، شماره201.
روزنامة اصفهان، 1322ش، شماره7.
روزنامة اطلاعات،۱۳۱۰ش، شماره۴۶۲۳؛ ۱۳۲۰ش، شماره 4782؛ 1320ش، شماره4783؛ 1321ش، شماره5014؛ 1321ش، شماره5042؛ 1322ش، شماره5211؛ 1322ش، شماره5225؛ 1322ش، شماره5251؛ 1322ش، شماره5375؛ 1324ش، شماره5922.
روزنامة اطلاعات هفتگی، 1321ش، شماره 41 و ۴۵.
روزنامة باباشمل، 1322ش، شماره 12.
روزنامة­ پارس، 1321ش، شماره 45؛ 1322ش، شماره 64.
روزنامة داد، 1322ش، شماره 186؛ 1323ش، شماره 382.
روزنامة دماوند، 1323ش، شماره ۲۶ و ۲۸.
روزنامة­ رعدامروز، 1323ش، شماره 160 و 180.
روزنامة رهبر، 1323ش، شماره 309.
روزنامة سپنتا، 1323ش، شماره 14 و 16 و 24.
روزنامة­ ستاره، 1321ش، شماره 1375و 1454.
روزنامة عصراقتصاد، 1323ش، شماره 119.
روزنامة­ مردامروز، 1323ش، شماره ۱۳ و ۱۹.
سالنامه دنیا، 1353ش، شماره30.