نقش اقلیت‌های دینی در حیات اقتصادی عهد آل بویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ دانشگاه تبریز

2 دانشیار تاریخ دانشگاه تبریز

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه تبریز

چکیده

چکیده
در مقاله حاضر تلاش می‌شود زمینه مشارکت و سهم اقلیت‌های دینی مسیحی، یهودی، زرتشتی و صابئی در فعالیت‌های اقتصادی این دوره در ابعاد تجارت و بازرگانی، مالکیت و زمینداری و صناعت و حرفه‌های کارگاهی نشان داده شود. با توجه به سیاست تساهل و تسامح دینی امرای آل بویه نسبت به اقلیت‌های دینی، به نظر می‌رسد، نقش و جایگاه و میزان مشارکت و کامیابی اقلیت‌های دینی در این عرصه، نسبت به دوره‌های قبل و بعد این دوره، مطلوب بوده باشد. به طوری که برخی از آنها توانستند با تشویق و حمایت امرا و وزرای آل بویه در بخش‌های مختلف، از جمله عرصه اقتصادی، نقش و مشارکت داشته باشند. بررسی‌ها نشان داد که عرصه فعالیت‌های اقتصادی اقلیت‌های دینی غیر مسلمان در این دوره یکسان نبوده و هر یک در ارتباط با شرایط تاریخی و موقعیت اجتماعی که داشتند در زمینه‌های متفاوت فعال بودند. یهودیان و مسیحیان، بیشتر در شهرها اقامت داشتند و در زمینه‌هایی چون کسب و تجارت، فعالیت‌های پیشه‌وری و صرافی، رسیدگی به امور مالیاتی و حسابرسی‌های مالی مربوط به تجارت و بازرگانی از طرف حکومت فعالیت می‌کردند. در حالیکه زرتشتیان به عنوان بازماندگان جامعه دینی ایران قبل از اسلام به علت اقامت در ایالات و نواحی و به جهت همان نقش و جایگاهی که در عرصه مالکیت و زمینداری داشتند، بیشتر در فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با ملک و زمین و رسیدگی به امور مالیاتی مربوط به چنین عرصه‌ای از طرف حکومت مشارکت داشتند. در حالی که صابئیان در حرفه‌های مربوط به صناعت و پیشه‌های کارگاهی چون کارهای دستی و هنرهای ظریف مربوط به ساخت زیور آلات طلا و نقره زنانه و مردانه، فلزکاری و میناکاری اشتغال داشتند، و به نوعی حاملان و گسترش دهندگان چنین صنایع و هنرهایی در جامعه اسلامی بودند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Religious Minorities in Economic Life in Albuyed Era

نویسندگان [English]

  • fatemeh orouji 1
  • nasser sedghi 2
  • akbar kazemzadeh 3
1 Assistant professor, History department, university of Tabriz
2 Associate professor, History department, university of Tabriz
3 M.A. of student Iran Islamic history, university of Tabriz
چکیده [English]

Abstract
The purpose of this paper is to study the role of religious minorities in economic life. Therefore, in the present paper We concentration some parts of it and picture the partnership and share of religious minorities like Christians, Jews, Zoroastrians and Sabyy in economic activities of this era in the terms of business, land lording, industry and professional workshop. The data collected in this study through a library based description and analysis. The findings are based on data derived from different sources. Result show that the economic activities of non-Muslims religious minorities didn't kept the same and each of them was active in different fields associating with historical and social circumstances. The Jews and Christians were mostly resident of cities, and participated in some fields such as business, exchange, State Tax, financial audit related to trade of government sector. The Zoroastrian as survivors of religious community of Iran participated in economic of properties and land lording. The Sabayyan were employed in jobs such as industry, crafts and fine art like jewels and silver ornaments of men and women, and also in metallurgy and enameling, and they were somehow carriers and developers of such industries and arts in the Islamic community.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Buwayhid
  • Christians
  • Jews
  • Zoroastrians
  • Sabyyan
  • Sconomic activities
منابع و مآخذ
ابن اثیر، عزالدین علی، (1351)، کامل، تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ج15، ترجمه علی هاشمی حائری، تهران، شرکت چاپ و انتشارات کتب ایران.
ابن بلخی، حاج میرزا حسن حسینی فسائی، (1367)، فارس نامه، ج1، تصحیح و تحشیه از دکتر منصور رستگار فسائی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
ابن مسکویه رازی، ابوعلی مسکویه، (1376)، تجارب الامم، ج 5 و 6، ترجمه علینقی منزوی، تهران، انتشارات توس.
ابن حوقل، (1345)، صوره الارض، ترجمه جعفر شعار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
ابن خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله، (1370)، المسالک و الممالک، ترجمه دکتر حسین قره چانلو، از روی متن تصحیح شده دخویه، تهران، ناشر مترجم.
ابن خلدون، عبدالرحمن، (1366)، تاریخ ابن خلدون(العبر) ، ج3، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ابن فقیه، ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق همدانی، (1349)، مختصرالبلدان، ترجمه ح- مسعود، بی‌جا، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
اشپولر، برتولد، (1369)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج1 و 2، ترجمه جواد فلاطوری، بی‌جا، انتشارات علمی و فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
باسورث، ادموند، (1370)، تاریخ سیستان، ترجمه حسن انوشه، چاپ اول، تهران، انتشارات امیرکبیر.
برنجی، سلیم، (1367)، قوم ازیاد رفته، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد، (1363)، آثار الباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، تهران، امیرکبیر.
بلاذری، احمد بن یحیی، (1367)، فتوح البلدان، ترجمه دکتر محمد توکل، بی‌جا، نشر نقره.
پریخانیان، آناهیت گئورگی یونا، (1983م)، جامعه و قانون ایرانی، مسکو، نائوکا، شعبه ادبیات شرق.
تودلایی، بنیامین، (1380)، سفرنامه رابی بنیامین تودلایی، ترجمه ناطق مهوش، تهران، کارنگ.
خورموجی، میرزا جعفرخان حقایق نگار، (1380)، نزهت الاخبار، تصحیح و تحقیق سید علی آل داود، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
خمیسی، ساهی، (1383)، صابئین قوم همیشه زنده تاریخ، تهران، مؤسسه فرهنگی آیات.
الدوری، عبدالعزیز، (1974)، تاریخ العراق الاقتصادی فی القرن الرابع الهجری، بغداد، مطبعه دارالمعارف.
ر. ن. فرای، (1387)، تاریخ ایران کمبریج، ترجمه حسن انوشه، ج 4، تهران، انتشارات امیر کبیر.
سعیدالشیخلی، صباح ابراهیم، (1362)، اصناف در عصر عباسی، ترجمه هادی عالم زاده، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
طبری، محمد بن جریر، (1354)، تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ج 16، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
عربستانی، مهرداد، (1383)، تعمیدیان غریب:(مطالعه مردم شناختی در دین ورزی صابئین مندایی ایران)، تهران، افکار، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
فرای، ریچاردن،(1358)، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران، انتشارات سروش.
القصیبی، سعد بن عبدالعزیز، (1421ﻫ)، الیهود فی عصر البویهی، الریاض، الجمعیه التاریخیه السعودیه.
گوبلو، هانری، (1371)، قنات فنی برای دست یابی به آب، ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم و محمد حسین پاپلی یزدی، مشهد، معاونت فرهنگی آستان قدس.
لاپیدوس، ایراماروین، (1376)، تاریخ جوامع اسلامی از آغاز تا قرن هیجدهم، ج1، ترجمه محمود رمضان زاده، مشهد، آستانه قدس رضوی.
متحده، روی پرویز، (1388)، اوضاع اجتماعی در دوره آل بویه، ترجمه محمد رضا مصباحی و علی یحیایی، مشهد، خانه آبی.
متز، آدام، (1364)، تاریخ تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا(رنسانس اسلامی)، ج 1، ترجمه: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، انتشارات امیرکبیر.
محمدی ملایری، محمد، (1379)، فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عرب، ج 3، تهران، انتشارات توس.
مستوفی قزوینی، حمدالله، (1362)، تاریخ گزیده، عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
مشکوتی، نصرالله، (1349)، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران، سازمان حفاظت آثار باستانی ایران.
مطیعی، فروغ، نجفی پور، اکرم، «بررسی نقش جواهرات صابئین مندایی»، کتاب ماه هنر، (تیر ماه1390)، شماره 154.
مقدسی بشاری، ابوعبداله محمد بن احمد، (1361)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ج1 و 2، ترجمه دکتر علی نقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
موید ثابتی، سید علی، (بی‌تا)، تاریخ نیشابور، بی جا، انتشارات انجمن ملی.
میثاقی، مریم- مرادمند، فرناز، «میناکاری صابئین»، کتاب ماه هنر، (بهمن و اسفند 1381)، شماره‌های 53- 54.
ممتحن، حسین علی، «تحقیقی در احوال و مذاهب و رسوم صابئیان عراق و خوزستان»، چاپ آفتاب، (1337)، ص82.
ناشناس، (1385)، مینوی خرد، ترجمه احمد تفضلی، تهران، توس.
ناشناس، (1354)، مینوی خرد، ترجمه احمد تفضلی، تهران، توس.
ناصر خسرو، ابومعین حمید الدین ناصر بن خسرو قبادیانی مروزی ، (1363)، سفرنامه ناصر خسرو، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران، انتشارات زوار.
ناصر خسرو، ابومعین حمید الدین ناصر بن خسرو قبادیانی مروزی، (1373)، سفرنامه ناصر خسرو، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران، انتشارات زوار.
هولت و دیگران، (1387)، تاریخ اسلام کمبریج، ج1، مترجم تیمور قادری، تهران، انتشارات مهتاب.
هوشیار، مهران، زاهدی فر، سارا، «مینای صابئین، زیوری از جنس تاریخ»، آیینه خیال، (آبان 1386)، شماره 1.