تحلیل بیانی- اجتماعی سفرنامۀ حاج سیاح به فرنگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز

3 استادیار دانشگاه تبریز

10.22034/jiiph.2024.59802.2495

چکیده

سفرنامه، اثری است با رویکرد روایی که تمرکز اصلی آن بر گزارش دیده‎ها و شنیده‎های نویسنده در طول سفر است. در دورۀ قاجار که سفرنامه‎نویسی به زبان فارسی رونقی دوباره گرفت، نویسندگانی چون حاج‎سیاح با اهدافی خارج از تکیۀ صِرف به روایت حوادث سفر، به سراغ نگارش این نوع ادبی رفتند. با مطالعۀ سفرنامۀ فرنگ حاج سیاح می‎توان پی برد که هدف او از روایت این حوادث و پیشرفت‎های جهان غرب، صرفاً گزارش نبوده، بلکه خواستۀ اصلی او ایجاد تأثیر در دیدگاه و نگرش ایرانیان دورۀ قاجار و ترویج افکار تجددطلبانه و بازکردن درهای نوگرایی به روی جامعۀ سنتی ایران عصر قاجار بوده ‎است. نویسندۀ سفرنامه، برای دست‎یابی به این مهم، با رویکرد ساده‎نویسی حاکم بر آیین نویسندگی دوران قاجار، در کنار بهره‎گیری از شیوه‎های مختلف ادبی که تأثیر متن را بر مخاطب ایرانی عصر خود قوت می‎بخشد، سعی دارد با روایتی آمیخته با سادگی و درعین‌حال برخوردار از شیوه‎های بیانی، پیشرفت‎های فرنگ را در جهت کاستن فاصله و اختلاف سنت و تجدد در جامعۀ ایرانی بیان کند. وی برای نیل به این منظور، از زبانی ساده که مختصات آن استفاده از مفردات ساده، جملات کوتاه و به دور از تعقید، و درعین‎حال بهره‎مند از صنایع متنوع بیانی و بدیعی است بهره برده‌است. از بعد اجتماعی نیز نویسنده با وجود اظهار حیرت در برابر پیشرفت‎های غرب، داشته‎های دینی و میهنی خود را فراموش نمی‎کند و دچار شیفتگی کامل در مقابل ترقیات غرب نمی‎شود و حتی گاه در برخی مواضع، به نقد اندیشه‎ها و رفتارهای حاکم بر کشورهای مدرن می‎پردازد. این مقاله درصدد بررسی تفصیلی نحوۀ مواجهۀ بیانی و فکری حاج‎سیاح با مظاهر پیشرفت جهان غرب در عصر قاجار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Expressive-Social Analysis of Haj Syyah’s Travelogue to Farang

نویسندگان [English]

  • Ahmad Farshbafian 1
  • Javid Asgharpoor Ghaffari 2
  • Mohammad Ali Mousazadeh 3
1 Associate Professor, University of Tabriz
2 PhD Candidate in Persian Language and Literature, University of Tabriz
3 Assistant Professor, University of Tabriz
چکیده [English]

A travelogue is a narrative work primarily focused on reporting what the author saw and heard during their travels. During the Qajar era, when Persian travel writing experienced a revival, writers like Haj Sayyah began to produce this genre with goals beyond mere narration of travel events. By studying the travelogue of Farang Haj Sayyah, we can understand that his purpose in recounting the developments of the Western world was not just to report, but rather to influence the perspectives and attitudes of Iranians during the Qajar period. His main objective was to promote modernist ideas and introduce the concept of modernization to traditional Iranian society. To achieve this goal, the author of the Safarnameh employed a style of simplistic writing characteristic of the Qajar era, complemented by various literary techniques designed to strengthen the text's impact on the Iranian audience. In this manner, Haj Sayyah attempted to bridge the gap between tradition and modernity in Iranian society, blending simplicity with the means of expression required for the task. His writing uses clear and straightforward language, characterized by simple vocabulary, short sentences, and a lack of complexity, while simultaneously incorporating expressive and innovative stylistic elements. From a social perspective, the author, despite expressing admiration for the progress of the West, maintains his religious and patriotic values. He avoids becoming entirely captivated by Western advancements and, at times, offers critique of the thoughts and behaviors of modern nations. This article aims to provide a detailed analysis of Haj Sayyah's expressive and intellectual approach to the manifestations of Western progress during the Qajar era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Travelogue
  • Haj Sayyah
  • literary and social analysis
  • Qajar period
  • کتابها

    • آرین‎پور، یحیی (1372). از صبا تا نیما، تهران: زوّار.
    • براهنی، رضا (13۶8). قصّهنویسی، تهران: البرز.
    • چرچیل، جورج پ (13۶9). فرهنگ رجال قاجار، ترجمه و تألیف غلامحسین میرزاصالح، تهران: زرین.
    • سیاح، محمدعلی محلاتی (13۶3). سفرنامه حاج سیاح به فرنگ، به کوشش علی دهباشی، تهران: ناشر.
    • سیاح، محمدعلی محلاتی (۱۳۴۶). خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت، به کوشش حمید سیاح، تهران: امیرکبیر.
    • کرمانی، ناظم الاسلام (۱۳۷۶). تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علی‎اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: پیکان.
    • محمدخان، مهرنور (1383). فکر آزادی در ادبیات مشروطیت ایران، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
    • میلانی، عباس (138۵). تجدّد و تجدّدستیزی در ایران، تهران: اختران.

    مقالهها

    • ثروت، منصور (1383). سفرنامه حاج سیاح به فرنگ، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 8(88-89)، 12-21.
    • زارعی، محمدابراهیم و طهماسبی‎زاده، ساره (1397). شمایل‎شناسی تصویر زن در دوره قاجار با تأکید بر سفرنامه‎ها، نگارگری‎ها و عکس‎های برجای‎مانده از این دوره، زن در فرهنگ و هنر، 10(۴)، ۵۷۷-۵۹۴.
    • سلماسی‎زاده، محمد، (139۵). الگوی ژاپنی پیشرفت در آثار تاریخی پیشامشروطۀ ایران، تاریخنامه ایران بعد از اسلام، ۶ (۱۲)، 1۶9-193.
    • شعبانی، رضا و شافعی، کیوان (1390). بررسی نظام‎های حکومتی غرب از دیدگاه سفرنامه‎نویسان ایرانی عصر قاجار، مسکویه، ۵(1۵)، ۵۳-72.
    • صفری، سهیلا (1388). آرشیو در سفرنامه‎های ایرانی دورۀ قاجار (از ابتدای قاجار تا مشروطه)، گنجینه اسناد، 19(73)، 7-۱۴.
    • عباسی، جواد (137۶). حاج سیاح محلاتی دور دنیا در هجده سال، راه دانش، تحقیقات فرهنگی- هنری، 3(۶)، 171-180.
    • فیاضی، عمادالدین و آمحمدلاری، مژگان (1388). بهداشت روانی و جسمانی زن قاجار به روایت سفرنامه‎نویسان، مسکویه، ۴(11)، 1۶1-172.
    • نقابی، عفت و اکبری، مهناز (1399). تحلیل اجتماعی-فرهنگی سفرنامه حاج سیاح بر پایه نظریه نشانه‎شناسی اجتماعی پیر گیرو، زبان و ادبیات فارسی، 28(88)، 303-323.