عوامل مؤثر بر کاهش جمعیت ایران در قرن دوازدهم هجری قمری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه ولی‌عصر (عج) رفسنجان، ایران

10.22034/jiiph.2023.57351.2449

چکیده

سقوط صفویه در سال 1135‎ه.ق، بحران‎های جدیدی در داخل و خارج کشور به‎وجود آورد. در این دوره، جامعۀ شهری و روستایی، متأثر از اوضاع نابسامان سیاسی‎اجتماعی، در معرض خطر قرار گرفت و تخریب منابع مادی و عوامل انسانی آسیب‎های زیادی به بافت جمعیتی وارد کرد. سؤال اصلی نوشتار حاضر این است که عوامل مؤثر بر کاهش جمعیت ایران در قرن دوازدهم هجری قمری چگونه صورت پذیرفته‌است؟ در این مقاله، با تکیه بر رویکرد ‎توصیفی‎‎تبیینی، تأثیر اوضاع سیاسی‎اجتماعی بر کاهش جمعیت ایران بررسی می‎شود. یافته‎های پژوهش نشان می‎دهد جامعۀ شهری و روستایی در این قرن متأثر از عواملی چون عدم ثبات و امنیت سیاسی، کشتارهای مکرر، قحطی، بیماری و مهاجرت به کاهش جمعیت دچار شده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Factors Affecting Iran's Population Decline in the 12th Century

نویسنده [English]

  • Somyeh Khanipour
Assistant Professor of Vali Asr University (Aj), Rafsanjan, Iran
چکیده [English]

The fall of the Safavid dynasty in 1135 AH caused new crises inside and outside the country. During this period, urban and rural society was exposed to danger due to the chaotic political and social situation, and the demolition of physical resources and human factors caused great damage to the demographic structure. The main question of this article is how the factors affecting the reduction of Iran’s population in the 12th century AH took place. In this article, relying on a descriptive and explanatory approach, the effect of the socio-political status on the decline of Iran’s population is investigated. The findings of the research show that in this century, urban and rural society suffered a decrease in population due to factors such as political instability and insecurity, frequent massacre, famine, diseases, and migration.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • 12th Century AH
  • Population
  • Socio-Political Status
  • Urban Society
  • Rural Society
  • کتاب‌ها

    • آصف (رستم‎الحکما)، محمدهاشم (1379)، رستم‌التواریخ، به اهتمام عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس.
    • آوری، پیتر، همیلی، گاوین، ملویل، چارلز (1384)، تاریخ ایران (از مجموعه تاریخ کمبریج) دورۀ افشار، زند و قاجار، ترجمۀ مرتضی ثاقب‎فر، تهران: جامی.
    • اکس ورسی، مایکل (1389)، شمشیر ایران: سرگذشت نادرشاه، ترجمۀ حسن اسدی، تهران: آمد.
    • استرآبادی، میرزا مهدى خان (1377)، جهانگشاى نادرى، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
    • استرآبادی، میرزا مهدى خان (1384)، درۀ نادره، تاریخ عصر نادرشاه، به اهتمام جعفر شهیدی، تهران: علمى و فرهنگی.
    • ارشاد، فرهنگ (1365)، مهاجرت تاریخی ایرانیان به هند: قرن هشتم تا هیجدهم میلادی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • اوتر، ژان (1363)، سفرنامه (عصر نادرشاه)، ترجمۀ علی اقبالی، تهران: جاویدان.
    • اولیویه (1371)، سفرنامه اولیویه، ترجمۀ محمد طاهر میرزا، تهران: اطلاعات.
    • ایروانی، آبراهام (1393 تاریخ جنگها: گزارش نبردهای ایران و عثمانی پس از سقوط صفویه (1721-1738)، ترجمه و تعلیق جورج. آ. بورنوتیان، ترجمۀ فارسی فاطمه اورجی، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
    • باوزانی، الکساندرو (1359)، ایرانیان، ترجمۀ مسعود رجب نیا، تهران: روزبهان.
    • بیات، نادر (1370)، مهاجران توران زمین، تهران: ایرانشهر.
    • پری، جان (1368)، کریمخان زند: تاریخ ایران بین سالهای ۱۷۴۷-۱۷۷۹، ترجمۀ علی‎محمد ساکی، تهران: نو.
    • پیگولوسکایا، نیناویکتورونا و دیگران (1349)، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هیجدهم، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: دانشگاه تهران.
    • حزین لاهیجی، محمدعلی‎ بن ‎ابی‎طالب (1377)، رسائل حزین لاهیجی، تصحیح و تحقیق علی اوجبی، ناصر باقری بیدهندی، اسکندر اسفندیاری، عبدالحسین مهدوی، تهران: آینه میراث.
    • حسینی فسائی، حاج میرزا حسن (1367)، فارسنامه ناصری، تصحیح و تحشیه منصور رستگار فسائی، مجلد 1 و 2، تهران: امیرکبیر.
    • درهوهانیان، هارتون (1379)، تاریخ جلفای اصفهان، ترجمۀ لئون میناسیان و محمدعلی موسوی فریدونی، اصفهان: زنده‌رود، نقش خورشید.
    • دروویل، گاسپار (1348)، سفرنامه دروویل، ترجمۀ جواد محیی، تهران: گوتنبرگ.
    • دوسرسو (1364)، سقوط شاه سلطان حسین، ترجمۀ ولی‎الله شادان، تهران: کتاب‎سرا.
    • دوکلوستر (1346)، تاریخ نادرشاه، ترجمۀ محمدباقر امیرخانی، تبریز: فرانکلین.
    • دوراند، هنری مورتیمر (1382)، نادرشاه، ترجمۀ عبدالرضا بلادی، شیراز: نوید شیراز.
    • روششوار، ژولین دو (1378)، خاطرات سفر ایران، ترجمۀ مهران توکلی، تهران: نی.
    • ریچاردز، فردریک چارلز (1343)، سفرنامه فرد ریچاردز، ترجمۀ مهین‎دخت (صبا) بزرگمهر، تهران: بنگاه نشر و ترجمۀ کتاب.
    • ساروی، ‎محمدفتح‎الله‎بن‎محمدتقی (1371)، تاریخ محمدی «احسن التواریخ»، به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: امیرکبیر.
    • سردادور، ابوتراب (1354)، تاریخ سیاسی و نظامی دوران نادرشاه افشار، تهران: ستاد بزرگ ارتشتاران.
    • سیف، احمد (1373)، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران: چشمه.
    • سیف، احمد (1387)، قرن گمشده: اقتصاد و جامعه ایران در قرن نوزدهم، تهران: نی.
    • شوشتری، میرعبداللطیف‎خان (1363)، تحفه العالم و ذیل التحفه، به اهتمام صمد موحد، تهران: طهوری.
    • شاردن (1372)، سفرنامه شاردن، ترجمۀ اقبال یغمایى، مجلد 2، تهران: توس.
    • غفارى کاشانى، قاضى احمدبن‎ محمد (1414 ق)، تاریخ نگارستان، محقق و مصحح مدرس گیلانی، تهران: کتابفروشى حافظ.
    • فلاندن، اوژن (2536)، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمۀ حسین نور صادقی، تهران: اشراقی.
    • فوران، جان (1387)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب، ترجمۀ احمد تدین، تهران: رسا.
    • فلور، ویلم (1365)، برافتادن صفویان، برآمدن محمود افغان: (روایت شاهدان هلندی)، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: توس.
    • فلور، ویلم (1368)، حکومت نادرشاه (به روایت منابع هلندی)، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: توس.
    • فلور، ویلم (1367)، اشرف افغان بر تختگاه اصفهان، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: توس.
    • فلور، ویلم (1371)، صنعتی شدن ایران و شورش شیخ احمد مدنی، ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: توس.
    • کروسینسکی، تادوز یودا (1363)، سفرنامه کروسینسکی، ترجمۀ عبدالرزاق دنبلی مفتون، با مقدمه، تصحیح و حواشی مریم میر احمدی، تهران: توس.
    • کشیشان ژزوئیت (1370)، نامههای شگفتانگیز از دوران صفویه و افشاریه، ترجمۀ بهرام فره‎وشی، تهران: مؤسسه علمی جوان.
    • گاتوغی گوس، آبراهام (1347)، منتخباتی از یادداشتهای آبراهام گاتوغی گوس ...، ترجمۀ عبدالحسین سپنتا، استیفان‎ هانانیان، تهران: وحید.
    • گزارش کارملیتها از ایران در دوران افشاریه و زندیه (1747-1729)، (1381)، ترجمۀ معصومه ارباب، تهران: نی.
    • گیلانتز، پطرس دی سرکیس (1371)، سقوط اصفهان (گزارشهای گیلانتز دربارۀ حمله افغانان و سقوط اصفهان)، ترجمۀ از ارمنی به انگلیسی: کارو میناسیان، با مقدمه و تعلیقات لارنس لاکهارت، ترجمۀ از انگلیسی به فارسی: محمد مهریار، اصفهان: گلها.
    • گلستانه، ابوالحسین ‎بن‎ محمدامین (1344)، مجملالتواریخ، گردآورنده‎ محمدتقی‎مدرس رضوی، تهران: ابن‎سینا.
    • لایارد، سر اوستن ‎هنری (1367)، سفرنامه لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران، ترجمۀ مهراب امیری، تهران: وحید.
    • لمبتون. ا.ک. س (1362)، مالک و زارع در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: علمی فرهنگی.
    • لمبتون. ا.ک. س (1375)، ایران عصر قاجار، ترجمۀ سیمین فصیحی، جاودان خرد، مشهد.
    • لکهارت، لارنس (2537)، نادرشاه، ترجمۀ و اقتباس مشفق همدانی، تهران: امیرکبیر.
    • متی، رودلف، پ. (1393)، ایران در بحران: زوال صفویه و سقوط اصفهان، ترجمۀ حسن افشار، تهران: مرکز.
    • ‎مرعشی‎صفوی، میرزا‎محمدخلیل (1328)، مجمع‎‎التواریخ، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال آشتیانی، تهران: بی‎نا.
    • مروی، محمدکاظم (1374)، عالمآرای نادری، به تصحیح محمدامین ریاحی، 3 مجلد، تهران: علمی، علم.
    • مستوفی، محمدمحسن (1375)، زبده التواریخ، به‎کوشش بهروز گودرزی، تهران: بنیاد موقوفات‎ دکتر محمود افشار.
    • مینورسکی (1334)، سازمان اداری حکومت صفوی با تعلیقات مینورسکی بر تذکرهالملوک، ترجمۀ مسعود رجب‎نیا، با حواشی و مقدمه محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
    • مینورسکى (1387)، ایران در زمان نادرشاه، ترجمۀ: رشید یاسمى، تهران: دنیاى کتاب.
    • میرنیا، علی (1369)، ایلها و طایفههای عشایری ایران، تهران: نسل دانش.
    • میمندی‎نژاد، محمدحسین (1388)، زندگی پرماجرای نادرشاه، تهران: بدرقه جاویدان.
    • موسوی‎نامی‎اصفهانی، میرزامحمدصادق (1363)، تاریخ گیتیگشا در تاریخ خاندان زند، با مقدمه سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.
    • نیبور، کارستن (1354)، سفرنامه نیبور، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: توس.
    • وزیری‎کرمانی، احمدعلی‎خان (1340)، تاریخ کرمان (سالاریه)، به تصحیح و تحشیه محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: ابن‎سینا.
    • هنوی، جونس (1367)، هجوم افغان و زوال دولت صفوی، ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، تهران: یزدان.
    • هنوی، جونس (1383)، زندگی نادرشاه، ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، تهران: علمی و فرهنگی.
    • ییت، چارلز ادوارد (1365)، سفرنامه خراسان و سیستان، ترجمۀ مهرداد رهبری، مهرداد، قدرت‎الله روشنی، تهران: یزدان.

    مقاله ها

    • آقاجری، سیدهاشم، مؤمنی، فرشاد و خانی‎پور، سمیه (1397)، تأثیر سیاست نظامیگری نادرشاه افشار بر تجارت خارجی ایران، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، 9(16)، 37-1.
    • متولی، عبدالله (1391)، شالوده‎های شهری و مناسبات قدرت از فروپاشی افشاریه تا مرگ کریم خان زند، پژوهشهای علوم تاریخی، 4(2)، 63-83.

     https://doi.org/10.22059/jhss.2013.30332. DOI:

    منابع انگلیسی

    Books

    • Chick, H. (2012), A Chronicle of the Carmelites in Persia: the Safavids and the Papal Mission of the 17th and18th Centuries, 2 vol, New York: I.B. Tauris.
    • Francklin, W. (1976), Observations Made on a Tour from Bengal to Persia in the Years1786-7, London.
    • Kostikyan, K. P. (2008), Persian Decrees of Matenadaran, Vol. IV, Yerevan: “NAIRI”.
    • Persian Documents: Social history of Iran and Turan in the fifteenth to nineteenth centuries (2005), ed. Nobuaki, K. London: Routledge Curzon, Taylor & Francis e-Library.
    • Waring, E. S. (1807), Tour to Sheeraz, London: W. Bulmer and Co. Cleveland-Row

    Articles

    • Axworthy, (2011), Nader Shah and Persian Naval Expansion in the Persian Gulf, 1700-1747, Journal of the Royal Asiatic Society, Third Serries, 21, (1),31-39.
    • Hambly, G. (1964), An introduction to the economic organization of early Qajar Iran, Iran: British Institute of Persian studies, 2, 69-81.