مسئله و مبنای مشروعیت یابی ایلخانان براساس شواهد سکه شناسی با تأکید بر آیۀ ۲۶ سورۀ آل‌عمران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 ااستادیار دانشگاه بیرجند

چکیده

مشروعیت همواره از مهم‌ترین اهداف حکومت‎هاست و پژوهش پیشِ‎ رو تلاش دارد مسئلۀ مشروعیت در عصر ایلخانان مغول را طی دو دوره از حیات سیاسی آن‌ها روشن سازد. در این پژوهش از شواهد سکه‎‎شناسی برای مطالعۀ تطبیقی مبنا و مسئلۀ مشروعیت در دو مقطع «مسلمانی» و «نامسلمانی» ایلخانان استفاده شده‌است. داده‎های سکه‎ها ابزار مناسبی برای سنجۀ اطلاعات تاریخی محسوب می‎شوند. مقاله در پاسخ به این پرسش که چگونه می‎توان مشروعیت‎یابی حکمرانان «نامسلمان» و «مسلمان» عصر ایلخانی را براساس شواهد سکه‎شناسی تبیین کرد؟ از شیوۀ تبیین تاریخی و استناد به سکه‎ها بهره گرفته‌است. مقاله این ادعا را طرح می‎کند که استفاده از آیات و روایات در عصر نامسلمانی ایلخانان بر روی سکه‎ها رواج داشته و این امر نشان از توجه حکمرانان مغول به دین مردم تحت انقیاد و مشروعیت‎یابی از آن طریق است. یافته‎های پژوهش نشان می‎دهد شاخص‎ترین و مهم‌ترین الگوی اسلامی رایج در سکه‎های عصر «نامسلمانی» ایلخانان به‌ویژه زمان هلاکوخان آیه ۲۶ سوره آل‌عمران بوده که آیۀ «معارضین حکومت‎ها» هم می‎توان از آن یاد کرد. پس از «مسلمان» شدن ایلخانان تقریباً استفاده از این آیۀ خاص بنا به دلایلی با احتیاط بیشتر و تنها در عراق به‌کار رفته‌است. این امر نشانگر ضرورت مشروعیت ایلخانان مسلمان در این منطقۀ مهم خلافت‌نشین براساس این آیه بوده‌است. درمجموع استفاده از این آیه در دورۀ «مسلمانی» نسبت به دوره «نامسلمانی» بسیار محدود شده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Issues and Basis on Legitimizing the Rule of Ilkhans Based on Numismatic Evidence with Emphasis on the Verse 26 of Surah Al-Imran

نویسندگان [English]

  • nayere dalir 1
  • Mojtaba Khalifeh 2
1 Associate Professor of Humanities and Cultural Studies Research Institute
2 Assistant Professor, Birjand University
چکیده [English]

Legitimacy has always been one of the most important goals of governments. The upcoming research endeavors to clarify the issue of legitimacy in the era of the Mughal patriarchs (Ilkhans) during the two periods of their political life. In this research, numismatic evidences have been used to conduct a comparative study of the basis and the issue of legitimacy in two stages of "Muslim" and "non-Muslim" Ilkhans. The data on the coins is considered a suitable tool for measuring historical information. The article is responding to the question of how to explain the process of legitimization of "non-Muslim" and "Muslim" rulers of the Ilkhanid era based on numismatic evidence. It uses the method of “historical explanation” and the precise references to the coins. This study proposes the claim that the use of Qur’anic verses and narrations in the non-Muslim age of Ilkhans on coins was widespread, and this is a sign of the Mongol rulers' attention to the religion of the subjugated people, and seeking legitimacy through that. The findings of the research show that the most prominent and important Islamic pattern common in the coins of the "non-Muslim" age of Ilkhans, especially the time of Halaku khan, is verse 26 of Surah Al-Imran, where the verse "Opponents of Governments" can also be mentioned. After the Ilkhans became "Muslims", this particular verse has been used more cautiously and exclusively in Iraq for some reasons. This has shown the necessity of the legitimacy of the Muslim patriarchs (Ilkhans) in this important region of the caliphate based on this verse. In general, the use of this verse in the Muslim period is very limited compared to the "non-Muslim" period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • legitimacy
  • patriarchs
  • non-Muslim and Muslim eras of Ilkhanids
  • Ilkhanid coins
  • numismatic evidences
  • verse 26 of Al-Imran
  • کتاب‌ها

    • قرآن کریم.
    • اتینگهاوزن، اشپولر، پطروشفسکی، لمبتن و مرگان (۱۳۸۴). ایلخانان، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.
    • اشپولر (1365). تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، تهران: علمی و فرهنگی.
    • برادبریج، آن. اف. (1399). پادشاهی و ایدئولوژی در دنیای اسلامی ـ مغولی؛ چالش مشروعیت سیاسی ـ مذهبی میان فرمانروایان ایران با ممالیک مصر: از ایلخانان تا تیمور، ترجمه جواد عباسی، تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.
    • بیات، مسعود (1400). سکههای ایلخانی، ترجمه سیدحسام‎الدین آل یاسین، پروانه بیات و سعید بیات، تهران: وزارت امور خارجه.
    • پاکزادیان، حسن (1396). تاریخ در سکههای سربداران، تهران: انتشارات خواندنی.
    • ترابی طباطبایی، سید جمال (1350). سکههای شاهان اسلامی ایران، نشریه شماره 5 موزه آذربایجان.
    • ترابی طباطبایی سیدجمال و سعید سلیمانی (1386). سکههای گورکانیان و سورشارژها، تبریز: مهد آزادی.
    • جوینی، عطاملک محمد (1375). تاریخ جهانگشا، تصحیح محمد قزوینی، تهران: دنیای کتاب.
    • خواجه رشیدالدین فضل‌الله (بی‎تا). جامع‌التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، تهران: اقبال.
    • دلیر، نیره (1397). مفهوم مشروعیت در تاریخ ایران میانه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • رضایی باغ‌بیدی، حسن (1393). سکههای ایران در دوره اسلامی از آغاز تا برآمدن سلجوقیان، تهران: سمت.
    • سرفراز علی‌اکبر و فریدون آورزمانی (1395). سکههای ایران؛ از آغاز تا دوران زندیه، تهران: سمت.
    • سلیمانی، سعید (1396). تاریخ سکه در دودمانهای محلی ایران(قرن سوم و چهارم هجری)، تهران: برگ نگار.
    • شاهمرادی، سید مسعود (1399). تاریخ تشیع در ایران بر مبنای سکهشناسی، تهران: پژوهشگاه حوزه و فرهنگ اسلامی.
    • شبانکاره‎ای، محمد بن علی (1363). مجمع‌الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
    • شریعت‌زاده، سید علی‌اصغر (1390). سکههای ایران زمین، تهران: پازینه.
    • علاءالدینی، بهرام (1394). سکههای ایران از طاهریان تا خوارزمشاهیان، تهران، فرهنگسرای میردشتی.
    • ........................... (1396). سکههای ایران؛ از انقراض ایلخانان مغول تا استیلای تیمور گورکان، تهران: برگ نگار.
    • ........................... (1395). سکههای ایران دوره ایلخانان مغول، تهران: برگ نگار.
    • ........................... (1397). سکههای ایران؛ دوره گورکانیان (تیموریان)، تهران: پازینه.
    • فررو، گولیلمو (1370). حاکمیت فرشتگان محافظ مدنیت، ترجمه عباس آگاهی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
    • نظام‌الملک (1340). سیرالملوک / سیاستنامه، تصحیح هیوبرت دارک، تهران: ترجمه و نشر کتاب.
    • وصاف (1372). تحریر تاریخ وصاف، به کوشش عبدالمحمد آیتی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • هوپ، مایکل (1401). قدرت، سیاست و سنت در امپراتوری مغول و ایلخانان، ترجمه سید ابوالفضل رضوی، تهران: نگارستان اندیشه.
    • یوسف، فرج الله احمد (1423ق). الآیات القرآنیه علی المسکوکات الاسلامیه دراسه المقارنه، ریاض: مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه.

    مقالات

    • حسن‌زاده، اسماعیل (1380). اندیشه مشیت الهی در تاریخنگاری اسلامی، مطالعه موردی تاریخ جهانگشای جوینی، تاریخ اسلام، باقرالعلوم، 1(5)، 133-166.
    • دلیر، نیره (1400). جامعه‌شناسی تاریخی قدسیت سلطنت و مفهوم ظل‌الله در تاریخ‌نگاری دوره ایلخانی، تاریخ‌نگری و تاریخنگاری دانشگاه الزهرا، 31 (28). 101-119
    • رضوی، سیدابوالفضل (1392). نصیرالدین طوسی و گفتمان مهار در عهد نامسلمانی ایلخانان، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، 4(13)، 93-108.
    • رمضان، عاطف منصور محمد، (2008). من نقود الثوار فی الخراسان، رافع بن هرثمه، عالم المخطوطات و النوادر، 13(2).
    • رمضان، عاطف منصور محمد (1429). «العقائد و الدیانات غیر الاسلامیه علی النقود الایلخانیه»، ادماتو.
    • رمضان، عاطف منصور محمد (1998). ثوره احمدبن عبدالله الخجستانی کما تظرها النقود، ندوه الآثار الاسلامیه فی الشرق العالم الاسلامی.
    • رمضان، عاطف منصور محمد (1999). اضواء جدیده علی نقود احمد بن عبدالله الخجستانی، کلیه الآداب بقنا، ش9.
    • سلماسی‌زاده، محمد (1379). همای اقبال و صدای ادبار، در: مجموعه مقالات اولین سمینار تاریخی هجوم مغول به ایران و پیامدهای آن، جلد دوم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
    • سرافرازی، عباس (1394). شعائر شیعی بر سکه‎های اسلامی تا شکل‌گیری حکومت صفویان، شیعه‌شناسی، 13(51)، 7-26.
    • سرافرازی، عباس (1389). گرایش‎های سیاسی اجتماعی ایلخانان براساس مسکوکات، پژوهشهای تاریخی دانشگاه اصفهان، 2(1)، 47-66.
    • شرفی، محبوبه (1395). نظام ضرب سکه و مبادلات پولی در عصر ایلخانی، پژوهشهای تاریخی ایران و اسلام، 10(19)، 121-144.
    • شمسی، شیما؛ شاطری، میترا و احمدی، عباسعلی (1397). تحلیل فرایند مشروعیت‎سازی بر سکه‎های ایلخانی، جستارهای تاریخی، 9(2)، 93-121.
    • فیضی، فرزاد؛ شهبازی شیران، حبیب و حاجی‌زاده، کریم (1401). برهمکنش و روابط معنایی رمزگان‎های مشروعیت‎بخش در عناصر بصری سکه‎های ایلخانی با اتکا بر رویکردهای نشانه‎شناسی، تاریخ‌نامه ایران بعد اسلام، 13(30)، 115-140.

    پایان نامه

    • نجف زاده، احسان (1398). اهمیت تاریخی سکهشناسی مغول و ایلخانان، پایان‌نامه ارشد دانشگاه بیرجند، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه تاریخ.

    منابع انگلیسی

    • Aykut, Tuncay;/Aydin, Sennur (1992). Mogol ve Ilhanli Sikkeleri: Mongol and Ilkhanid coins, Istonbul: Aralik.
    • Diler, Omer (2006). Ilkhans: coinage of the Persian Mongols, Istanbul: 2006.