مؤلفه‌های اقتصادی تأثیرگذار در روابط خارجی حکومت‌های قراقویونلو و آق‌قویونلو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه تبریز

چکیده

قراقویونلوها و آق‎قویونلوها در دوران شکل‌گیری حکومت همواره در پی آن بودند تا روابط خود را با دولت‌های همجوار به گونه‎ای تنظیم و اجرا نمایند تا بتوانند نیازهای خود را در زمینه‎های مختلف ازجمله نیازهای اقتصادی تأمین کنند. چراکه افزایش جمعیت و دام‌ها نیاز به سرزمین و منابع درآمد مالی بیشتری را طلب می‌کرد، فرمان‌روایان هر دو حکومت تلاش می‌کردند بخشی از نیازهای مالی و اقتصادی خود را از منابع خارج از قلمرو حکومتی در تعامل و یا تعارض با دولت‌های همجوار تأمین کنند. بررسی نحوه تأمین این نیازهای اقتصادی و تأثیر آن در روابط خارجی حکومت‌های قراقویونلو و آق‌قویونلو مسئله این پژوهش است. اینکه نیازهای اقتصادی چه تأثیری در روابط قراقویونلوها و آق‎قویونلوها با دولت‌های همجوار داشت، سؤال این پژوهش است. یافته‎های پژوهش، با رویکرد توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر منابع دست‌اول نشان می‎دهد حاکمان قراقویونلوها و آق‎قویونلوها در دوران شکل‌گیری همواره تلاش می‌کردند از طریق تبعیت از قدرت‌های برتر و یا با تهاجم و غارت و اخذ باج و خراج و توسعۀ قلمرو ارضی و سلطه بر راه‌های تجاری و اخذ عواید حاصل از تجارت نیازهای مالی و اقتصادی خود را تأمین نمایند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Economic Components Affecting the Foreign Relations of Qara Qoyunlu and Aq-qoyunlu Governments

نویسندگان [English]

  • Vali Dinparast 1
  • Masuod Shahbazi 2
1 Associate Professor, University of Tabriz
2 Ph.D Candidate in history of Iran after Islam, University of Tabriz
چکیده [English]

During the government formation, Qara Qoyunlu and Aq-qoyunlu always sought to manage and implement their relations with neighboring governments in such a way that they could meet their needs in various fields, including economic needs. Since the population increase and a large number of animals needed many financial sources and territory, the rulers of both governments tried to achieve some financial needs through resources outside their territories by collaboration or conflict with neighboring governments. The problem of this research is to study the way of meeting the economic needs and its impact on the foreign relations of the Qara Qoyunlu and Aq-qoyunlu governments. The research question is what effect did the economic needs have on the relations between Qara Qoyunlu and Aq-qoyunlu with the neighboring governments? The findings of the research, with a descriptive and analytical approach and relying on first-hand sources, show that, during the government formation, the rulers of both Qara Qoyunlu and Aq-qoyunlu met their financial and economic needs by obeying the superior powers, invading, looting, extortion, the development of their territories, ruling the trade routes, and earning the business interest.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic factors
  • Qara Qoyunlu
  • Aq-qoyunlu
  • External relations
  • کتاب‌ها

    • استرآبادی، عزیز بن اردشیر (1307)، بزم و رزم، به کوشش محمدفؤاد بگ کوپریلی‌زاده، استانبول، اوقاف مطبعه‌سی.
    • ابن‌عربشاه، احمد بن محمد (1386)، زندگی شگفت‌آور تیمور، ترجمه محمدعلی نجاتی، تهران، علمی و فرهنگی.
    • بدلیسی، شرف خان (1377)، شرف‌نامه، ج 2، به تصحیح ولادیمیر ولییامینوف، تهران، نشر اساطیر.
    • بیانی، شیرین (1382)، تاریخ آل جلایر، انتشارات دانشگاه تهران.
    • بیتس، دانیل و پلاگ، فرد (1392)، انسان‌شناسی فرهنگی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی.
    • تتوی، قاضی احمد (آصف خان قزوینی)(1382)، تاریخ الفی، ج 7، به تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چ 1.
    • حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله (1350)، ذیل جامع‌التواریخ رشیدی، به کوشش خانبابا بیانی، تهران، انجمن آثار ملی.
    • حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله (1395)، زبدة‌التواریخ، ج 1 و 2، مصحح: سید کمال حاج‌سیدجوادى، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‎.
    • حسن‌زاده، اسماعیل (1389)، حکومت ترکمانان قراقویونلو و آق‌قویونلو در ایران، تهران، انتشارات سمت، چاپ چهارم.
    • حسینی قزوینی، یحیی بن عبداللطیف (1314)، لب‌التواریخ، به کوشش جلال‌الدین تهرانی، نشریات مؤسسه خاور.
    • خوافی، فصیح احمد بن جلال‌الدین محمد (1386)، مجمل فصیحی، به تصحیح و تحقیق سید محسن ناجی نصرآبادی، تهران، انتشارات اساطیر.
    • خنجی، فضل‌الله روزبهان (1382)، تاریخ عالم‌آرای امینی، به تصحیح محمد عشیق، تهران، میراث مکتوب.
    • دیانت، ابوالحسن (1367)، فرهنگ تاریخی سنجش‌ها و ارز‌شها، تبریز، نشر نیما.
    • دده قورقود کیتابی (1387)، تصحیح حسین محمدخانی، تهران، انتشارات اندیشه نو.
    • سفرنامه‌های ونیزیان در ایران (1381)، ترجمه منوچهر امیری، تهران، انتشارات خوارزمی.
    • سومر، فاروق (1369)، قراقوینلوها، ترجمه وهاب ولی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • سمرقندی، عبدالرزاق (1383)، مطلع سعدین مجمع بحرین، جلد دوم دفتر اول، به اهتمام عبدالحسین نوائی، تهران پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • شیلت برگر، یوهان (1396)، سفرنامه شلیت برگر، ترجمه ساسان طهماسبی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
    • شامی، نظام‌الدین (1363)، ظفرنامه، به کوشش پناهی سمنانی، تهران، بامداد.
    • شریک امین، شمیس (1357)، اصطلاحات دیوانی دوران مُغول، تهران، فرهنگستان ادب و هنر ایران.
    • روملو، حسن بیگ (1389)، احسن‌التواریخ، ج 1 و 2، مصحح عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات اساطیر.
    • طهرانی، ابوبکر (1993م)، تاریخ دیاربکریه، ج 1 و 2، چاپ نجاتی لوغال و فاروق سومر، آنکارا، انجمن تاریخ ترک.
    • فریدون بیگ، احمدپاشا (1330ق)، منشآت‌السلاطین، استانبول، بی نا.
    • غفاری قزوینی، قاضی احمد (1396)، تاریخ جهان‌آرا، به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران، انتشارات اساطیر.
    • کلاویخو، روی گنزالز (1344)، سفرنامه کلاویخو، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    • لاری، مصلح‌الدین محمد (1393)، مرآت‌الادوار و مرقات‌الاخبار، ج 2، تصحیح سید جلیل ساغروانیان، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
    • مارکس، رابرت بی (1399)، خاستگاه‌های جهان مدرن، ترجمه سعید مقدم، تهران: نشر مرکز.
    • مستوفی قزوینی، زین‌الدین حمدالله (1396)، ذیل تاریخ گزیده، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
    • میرخواند، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1380)، تاریخ روضة‌الصفا، ج 10، به تصحیح جمشید کیانفر، تهران، انتشارات اساطیر.
    • میرجعفری، حسین (1381)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، تهران: انتشارات سمت.
    • یزدی، شرف‌الدین علی (1387)، ظفرنامه،2 جلد، به تصحیح عبدالحسین نوائی، چ 1، تهران، مرکز اسناد و کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
    • هینتس، والتر (1377)، تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، انتشارات خوارزمی، چاپ چهارم.

    مقالات

    • برجلو، احمد؛ سنگ سفیدی، مهدی، «تجارت در دوره آق قوینلوها»، تاریخ نو، شماره دوازدهم، پاییز 1394.
    • پوریانژاد، فرهاد، «اوزون حسن آق‌قویونلو و غزا علیه گرجیان در گیرودار کشمکش با سلطان محمد فاتح»، تاریخ و فرهنگ، ش 90، بهار و تابستان 1392.
    • شهبازی، مسعود، دین‎پرست، ولی، کریمی، علیرضا، پرغو، محمدعلی، «بررسی و تحلیل تحول مناسبات آق‎قویونلوها با تیموریان در دوره حکمرانی حسن بیگ»، علمی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، ش 30 بهار 1401.
    • صدق آمیز، هاشم، «رابطه اقتصاد و سیاست در الوس جغتای»، پژوهشنامه تاریخ، سال پنجم، شماره 17، 1399.
    • منصوری، علی، «واقعه سیواس و شکل‌گیری حکومت آق‌قویونلوها»، نشریه رشد آموزش تاریخ، ش 31، تابستان 1387.

    منابع انگلیسی

    • Barkan, ömer lütfi (1943), xv ve xvı ınce asırlardaö.Osamnlı imparatorluğunda ziraı ekonominin Hukuki vr Mali esaslari, İstanbul üniversitesi. Edebiyat fakültesi.
    • Dalsar, Fahir (1960), Bursada İpekçilik, Istanbul universitesi yayinlarindan. No 856.
    • Inalcik, Halil (1981), Belgeler, Turk Tarih Kurumu. Ankara, cilt5, sayi 14, s9-53
    • Paydaş, Kazım, (2006), Timurlular ve türkmenlerin Şirvanşahlarla olan münasibetleri, Tarih araştırmalar dergisi, C25S40.