بازتاب تحول گفتمان آموزش در آینۀ نمایش‌نامه‌نویسی تجددگرا (۱۲۸۵-۱۳۲۰ ش.)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه لرستان

2 استادیار دانشگاه لرستان

چکیده

تغییر و اصلاح نظام آموزشی دغدغۀ محوری طیفی از اندیشوران متجدد دورۀ متقدم پهلوی بود که به‌مثابۀ یک گفتمان تجددگرا در سپهر فرهنگی این روزگار جلوه یافت. نمایش‌نامه یکی از ابزارهای بیان این دغدغه‌ها بود که به‌مثابۀ یک گونۀ نوشتاری جدید قابلیت بیان مفاهیم نو را در قالبی محاوره‌ای و داستان‌وار داشت. در پژوهش حاضر ضمن واکاوی محتوای نمایش‌نامه‌های مشروطه و دورۀ متقدم پهلوی کوشش شده است تا ذهنیت بخشی از نخبگان تجددگرا در پیوند با امر آموزش و نسبت آن با توسعۀ فرهنگی کشور بررسی شود. بررسی تحلیلی محتوای این نمایش‌نامه‌ها از یک تحول در گفتمان آموزش حکایت دارد؛ تحولی که می‌توان آن را جلوه‌ای از تجددگرایی تفسیر کرد. نقد نگرش سنتی و عرضۀ مضامین تازه، مفهوم‌پردازی نوآیین از «وطن»، پافشاری بر ضرورت آموزش همگانی ازجمله برای بزرگ‌سالان و تأکید بر تربیت جسم دوشادوش آموزش بازتابی از این تحول گفتمانی است. همچنین تغییر رویکرد نمایش‌نامه‌نویسی دورۀ پهلوی در مقایسه با دورۀ مشروطه تابعی از شرایط سیاسی زمانه بود که با سیاست‌های دولت پهلوی در زمینۀ نوسازی همنوایی داشت. افزون بر این، تمرکز ویژه بر مفهوم آیندۀ بهتر برای «وطن» در این نمایش‌نامه‌ها را می‌توان بازتابی از گفتمان ناسیونالیسم دورۀ پهلوی دانست که ناظر بر اهمیت آموزش به‌مثابۀ دهلیزی برای گذار به یک کشور توسعه‌یافته و پیشرفته در تلقی تجددگرایان این عصر بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Education Discursive Change as Reflected in Modernist Plays (1925-1941)

نویسندگان [English]

  • Kimiya Cheraghazadeh 1
  • Tooran Toolabi 2
1 M.A in History of Iran, University of Lorestan
2 Assistant Professor, University of Lorestan
چکیده [English]

 
Changing and reforming the educational system was the central concern of a range of modern thinkers of the advanced Pahlavi era, which appeared as a modernist discourse in the cultural sphere of this time. The play was one means of expressing these concerns, which, as a new type of writing, could express new concepts in a conversational and story-like format. In the current research, while analyzing the content of constitutional plays and Pahlavi's advanced period, an attempt has been made to examine the mentality of some of the modernist elites in connection with education and its relationship with the country's cultural development. An analytical examination of the content of these plays shows a change in the education discourse, a development that can be interpreted as a modernism manifestation. Criticism of the traditional attitude and introduction of new themes, a new conceptualization of “homeland”, insisting on the necessity of education for all, including adults, and emphasizing physical education alongside education, is a reflection of this discourse evolution. Also, the change in the playwriting approach of the Pahlavi period, compared to the constitutional period, was a function of the political conditions of the time, which was consistent with the policies of the Pahlavi government in the modernization field. In addition, the particular focus on the concept of a better future for the “homeland” in these plays can be seen as a reflection of the nationalism discourse of the Pahlavi era, which focused on the importance of education as a corridor for the transition to a developed and advanced country in the view of the modernists of this era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Education
  • Modernity
  • Play-writing
  • Rezashâh
  • Bonyân
  • Âmuzesh-e Akâber
  • کتاب‌ها

    • آبراهامیان، یرواند (1377)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
    • آخوندزاده، فتحعلی (1356)، تمثیلات، ترجمه محمدجعفر قراجه‌داغی، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ سوم.
    • آژند، یعقوب (1373)، نمایش‌نامه‌نویسی در ایران (از آغاز تا 1320 هجری شمسی)، تهران: نشر نی.
    • آرین‌پور، یحیی (1372)، از صبا تا نیما، تهران: زوار.
    • ـــــــــــــ (1382)، از نیما تا روزگار ما، تهران: زوار.
    • آشوری، داریوش (1399)، پرسه‌ها و پرسش‌ها (مجموعه مقالات)، تهران: نشر آگه.
    • افشار یزدی، محمود (1356)، مجله آینده، سال اول، چاپ سوم، تهران: رشیدیه.
    • ــــــــــــــــــ (1352)، مجله آینده، سال دوم، چاپ دوم، تهران: رشیدیه.
    • افشار، میرزامصطفی (۱۳۴۹)، سفرنامه خسرومیرزا (بپطرزبورغ) به قلم میرزامصطفی افشار (بهاءالملک) و تاریخ زندگی عباس‌میرزا نایب‌السلطنه به قلم حاجی میرزامسعود انصاری، به‌کوشش محمد گلبن، تهران: چاپخانه مستوفی.
    • پورحسن، نیایش (۱۳۹۶)، جریان طلیعه نمایش‌نامه‌نویسی در ایران (از آغاز تا پایان سلطنت محمدعلی‌شاه قاجار) و طیاتر میرزاسیف‌الدین‌خان وزیر مهام خارجه (بین سال‌های ۱۲۸۷ تا ۱۲۹۲ه.ق)، تهران: کوله‌پشتی.
    • تبریزی، میرزاآقا (۱۳۳۵)، چهار تیاتر، به‌کوشش م.ب. مؤمنی، تبریز، انتشارات نیل، نشر ابن‌سینا.
    • حاتمی، زهرا (1400)، کودکان کار در ایران، یک مطالعۀ سندشناختی از دورۀ معاصر، اصفهان: نشر خاموش.
    • رنجبرفخری، محمود (1383)، نمایش در تبریز (از انقلاب مشروطه تا نهضت ملی نفت)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
    • رئیس‌نیا، رحیم (1357)، عُزیر و دو انقلاب، تهران: انتشارات چاپار.
    • رینگر، مونیکا (1393)، آموزش، دین، و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، تهران: ققنوس.
    • سعادت، احمد (۱۳۴۲)، رهنمای سعادت (مخصوص محصلات مدارس نسوان)، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی-شماره قفسه ۳۴۳/۱۱.
    • صدیق، عیسی (۱۳۴۰)، یادگار عمر، خاطراتی از سرگذشت دکتر عیسی صدیق، تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
    • قاسمی پویا، اقبال (۱۳۷۸)، مدارس جدید در دوره قاجاریه: بانیان و پیشروان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    • کوهستانی‌نژاد، مسعود (۱۳۸۱)، گزیده اسناد نمایش در ایران از انقلاب مشروطیت تا ۱۳۰۴ شمسی، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
    • کرمانی، ناظم‌الاسلام (۱۳۷۱)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: امیرکبیر.
    • مستشارالدوله، میرزایوسف‌خان (۱۳۰۲ ه.ق)، گنجینه دانش برای تعلیم اطفال نوآموز، بمبئی، بی‌نا.
    • ـــــــــــــــــــــــــــ (۱۲۸۷ ه.ق)، یک کلمه، کتابخانه ملی.
    • مقدم، حسن (۱۳۰۱)، جعفرخان از فرنگ آمده، تهران: مطبعه فاروس.
    • ملک‌پور، جمشید (۱۳۶۳)، ادبیات نمایشی نخستین کوشش‌ها تا دوره قاجار، تهران: توس.
    • ــــــــــــــ (۱۳۶۳)، ادبیات نمایشی در ایران، دوران انقلاب مشروطه، تهران: توس.
    • ــــــــــــــ (۱۳۸۶)، ادبیات نمایشی در ایران، ملی‌گرایی در نمایش (دوران حکومت رضاشاه پهلوی)، تهران: توس.
    • میرانصاری، علی و سید مهرداد ضیائی (۱۳۸۱)، گزیده اسناد نمایش از ۱۳۰۵ تا ۱۳۲۰ شمسی، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
    • ناطق، هما (۱۳۸۰)، کارنامه فرهنگی فرنگی در ایران ۱۹۲۱- ۱۸۳۷، تهران: مؤسسه فرهنگی هنری انتشاراتی معاصرپژوهان.
    • یزدانی، سهراب (۱۳۸۶)، صوراسرافیل نامۀ آزادی، تهران: نشر نی.

    مقالات

    • حاتمی، زهرا، «مطالعۀ سیر تاریخی قانون جدید ازدواج در ایران معاصر»، فصلنامۀ علمی تاریخ‌نامۀ ایران بعد از اسلام، شمارۀ ۲۴، 1399.
    • شاهمرادی، آمنه و داریوش رحمانیان، «تأثیر سیاست ملی‌گرایی و تمرکزگرایی رضاشاه بر وضعیت آموزشی مدارس اقلیت‌های دینی»، فصلنامۀ علمی تاریخ‌نامۀ ایران بعد از اسلام، شمارۀ ۲۵، 1399.
    • موسوی آملی، سیدمحسن، «عمّ‌جزو»، مجلۀ بشارت، شماره ۶۹، ۱۳۸۷.

    روزنامه‌ها

    • اطلاعات، ۱۳۰۵، شماره: ۱۹.
    • ــــــــ، ۱۳۰۶، شماره‌های: ۳۸۵ و ۴۲۶.
    • پیک سعادت نسوان، ۱۳۰۹، شماره ۱.
    • جمعیت نسوان وطن‌خواه ایران، ۱۳۰۳، شماره‌های: ۷ و ۸.
    • حبل‌المتین، ۱۳۲۵، شماره‌های: ۱۷۹ و ۲۰۱.
    • ــــــــــ، ۱۳۲۶، شماره: ۲۶۰.
    • شکوفه، ۱۳۳۱، شماره‌های: ۱، ۲، ۳.
    • عالم نسوان، ۱۲۹۹، شماره‌های: ۱، ۲، ۵، ۶.
    • ــــــــــ، ۱۳۰۵، شماره: ۳.
    • ــــــــــ، ۱۳۰۹، شماره: ۵.
    • کوکب درّی، ۱۳۰۵، شماره‌های: ۲، ۱۶، ۳۹.

    مذاکرات مجلس

    • مشروح مذاکرات مجلس دورۀ اول شورای ملی، 1324ه.ق.

    منابع انگلیسی

    • Grene, Nicholas, Shakespeare, Jonson, Moliere, the Comic Contract, London: Macmillan Press Ltd. 1980;
    • Kia, Mehrdad, “Women, Islam and modernity in Akhundzade’s Plays and Unpublished Writings”, Middle Eastern Studies, Vol. 34, No. 3(Jul., 1998), pp. 1-33.
    • Leerssen, Josep. “Notes Towards Definition of Romantic Nationalism”, Romantic, 2(1).
    • _________, “Viral Nationalism: Romantic Intellectuals on the move in Nineteenth Century Europe”, Nations and Nationalism, 17(2), 2011;
    • Tavakoli-Targhi, Mohamad, Refashioning Iran: Orientalism, Occidentalism and Historiography, London & New York, Palgrave Macmillan: 2001;
    • Kashani-Sabet, Firoozeh, Frontier Fictions, Shaping the Iranian Nation, 1804-1946, Princeton: Princeton University Press: 1999;
    • Scwietochowski, Tadeusz, Russian Azerbaijan, 1905-1920, The Shaping of National Identity in a Muslim Community, Cambridge: Cambridge University Press, 1985;