مشروطه مبد‌أ تاریخ معاصر ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

در صد سال اخیر بر سر تعیین مبد‌أ تاریخ معاصر ایران اختلاف‎نظرهای فراوانی پدید آمده و این موضوع را به مسئله‎ای مناقشه‎آمیز تبدیل کرده است چنان‌که از رخدادهایی چون تأسیس حکومت صفویه، جنگ‎های ایران و روسیه، پادشاهی ناصرالدین شاه، انقلاب روسیه، کودتای 1299 و ... به‌عنوان مبد‌أ تاریخ معاصر ایران یاد شده است. بنابراین، مسئله اصلی این است که تاریخ معاصر ایران از چه زمانی آغاز می‎شود؟ کدام رویداد تاریخی ایران از چنان شایستگی و اهمیتی برخوردار است که بتوان آن را مبد‌أ تاریخ معاصر ایران شمرد و در دفاع از آن دلایل استواری اقامه کرد؟ نگارنده با روش توصیفی‌تبیینی و با رهیافتی انتقادی به بحث دربارۀ مهم‌ترین ایده‎های مطرح‌شده دربارۀ مبد‌أ تاریخ معاصر ایران می‎پردازد. نگارنده مدرنیته را عامل اصلی پدید آمدن جهان جدید و مبنای شکل‎گیری تاریخ معاصر می‎شمارد و معتقد است مدرنیته سرنوشت گریزناپذیر همۀ ملت‎های جهان است. در ایران مواجهه با مدرنیته از جنگ‎های ایران و روسیه آغاز شد؛ اما گسترده‎ترین سطح تغییرات و اصلاحات مدرن در جامعۀ ایران تنها به مدد مشروطیت رقم خورد. مشروطه تنها رخدادی بود که می‎توانست همۀ عرصه‎های حیات سیاسی، اجتماعی، فکری، مذهبی، اقتصادی ایران را دگرگون سازد و انسان ایرانی مدرن و تمدن جدید ایرانی را پدید آورد. از همین رو، مشروطیت مبد‌أ تاریخ معاصر ایران است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Constitutional revolution origin of contemporary history of Iran

نویسنده [English]

  • Alireza mollaiy Tavany
professor of Institute for Humanities and cultural studies
چکیده [English]

In the last hundred years, there have been many discuss over determining the origin of Iran's contemporary history, and it has turned this issue into a controversial issue. As events such as the establishment of the Safavid government, wars between Iran and Russia, the kingdom of Naser al-Din Shah, the Russian Revolution, the coup d'état of 1921, etc., have been mentioned as the origins of Iran's contemporary history. Therefore, the main issue is that When does the contemporary history of Iran begin? Which historical event in Iran is so worthy and important that it can be considered as the origin of contemporary Iranian history? The author discusses the most important ideas about the origin of Iran's contemporary history with a descriptive-explanatory method and with a critical approach. The author considers modernity to be the main cause of the emergence of the new world and the basis of the formation of contemporary history, and she believes that modernity is the inevitable destiny of all the nations of the world In Iran, the confrontation with modernity started with the Iran-Russia wars. But the broadest level of modern changes and reforms in Iranian society was achieved only with the help of constitutionalism. The constitution was the only event that could transform all fields of political, social, intellectual, religious, and economic life in Iran and create a modern Iranian man and a new Iranian civilization. Therefore, constitutionalism is the origin of Iran's contemporary history.

کلیدواژه‌ها [English]

  • historical periodization
  • contemporary history
  • modernity
  • constitutionalism
  • Iran
  • کتابها

    • آپتون، جوزف. ام. (1361)، نگرشی بر تاریخ ایران نوین، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران، نیلوفر.
    • آدمیت، فریدون (1394)، فکر آزادی و مقدمۀ نهضت مشروطیت، به اهتمام ابراهیم اشک‎شرین، تهران، نشر گستره.
    • آزبورن، پیتر (1380)، مدرنیته: گذار از گذشته به حال، از مجموعه مقالههای مدرنیته و مدرنیسم، ترجمۀ حسینعلی نوذری، تهران، نقش جهان.
    • آوری، پیتر (1363)، تاریخ معاصر ایران از تأسیس تا انقراض سلسلۀ قاجاریه، ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، تهران، عطائی.
    • اکبری، محمدعلی (1384)، چالشهای عصر مدرن در ایران عهد قاجار، تهران، روزنامه ایران.
    • اونز، مری (1393)، تکوین جهان مدرن، ترجمۀ محمد نبوی، تهران، آگاه.
    • باومن، زیگمون (1380)، مدرنیته، از مجموعه مقالههای مدرنیته و مدرنیسم، ترجمۀ حسینعلی نوذری، تهران، نقش جهان.
    • بهنام، جمشید (1375)، ایرانیان و اندیشۀ تجدد، تهران، فرزان روز.
    • بینا، علی‌اکبر (1337)، تاریخ سیاسی و دیپلماسی ایران، ج 1، تهران، دانشگاه تهران،.
    • پالمر، رابرت روزول (1352)، عصر انقلاب دموکراتیک (تاریخ سیاسی اروپا و امریکا از 1760 تا 1800)، ترجمۀ حسن فرهودی، ج 1، تهران، امیرکبیر.
    • پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ (1359)، ایرانشناسی در شوروی، ترجمۀ یعقوب آزند، تهران، نیلوفر.
    • پوپر، کارل (1376)، جامعۀ باز و دشمنان آن، ترجمۀ امیرجلال‎الدین اعلم، ج 1، تهران، نشر گفتاری.
    • پورحسین خونیق، ابراهیم (1394)، مشروطه به بیان تصویر، تهران، نشر اختر.
    • تاریخ جامع ایران (1393)، زیر نظر کاظم بجنوردی، ج 12، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
    • تکمیل همایون، ناصر (1391)، خاستگاه تاریخی ایل قاجار، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • تورن، آلن (1399)، دموکراسی چیست؟، ترجمۀ سلمان صادقی‎زاده، تهران، ثالث.
    • تیموری، ابراهیم (1332)، عصر بیخبری یا تاریخ امتیازات در ایران، تهران، اقبال.
    • جعفریان، رسول (1370)، دین و سیاست در دورۀ صفوی، قم.
    • حائری، عبدالهادی (1368)، ایران و جهان اسلام: پژوهشهایی تاریخی پیرامون چهرهها، اندیشهها و جنبشها، مشهد، آستان قدس رضوی.
    • حلاج، حسن (1312)، تاریخ نهضت ایران، تهران، سلیمی.
    • دروویل، گاسپار (1367)، سفر در ایران، ترجمۀ منوچهر اعتمادمقدم، چاپ سوم، تهران، شباویز.
    • رحمانیان، داریوش (1391)، ایران بین دو کودتا (تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران از انقراض قاجاریه تا کودتای 28 مرداد)، تهران، سمت.
    • شارقی، حمدالله و دیگران (1353)، سیری در تاریخ فرهنگ ایران، اصفهان، ثقفی.
    • شمیم، علی‎اصغر (1372)، ایران در دورۀ سلطنت قاجار، تهران، ابن‌سینا.
    • صفا، ذبیح‎الله (1362)، تاریخ ادبیات در ایران، ج 5، تهران، کاویان.
    • طبری، احسان (بی‌تا)، فروپاشی نظام سنتی و زایش سرمایهداری در ایران، تهران، بی‎نا.
    • طبیبیان، محمد و دیگران (1391)، اندیشۀ آزادی (نگاهی از منظر اقتصاد سیاسی به تجربۀ ایران معاصر)، تهران، دنیای اقتصاد.
    • فراستخواه، مقصود (1373)، سرآغاز نواندیشی معاصر (دینی و غیردینی)، تهران، شرکت سهامی انتشار.
    • قادری، حاتم (1378)، اندیشههای سیاسی در اسلام و ایران، تهران، سمت.
    • قائم‎مقامی، جهانگیر (1345)، ایران امروز: بررسیهایی درباره فرهنگ ملی ایران، تهران، شورای عالی فرهنگ و هنر.
    • قریشی، فردین (1384)، بازسازی اندیشۀ دینی در ایران، تهران، قصیده‎سرا.
    • قوزانلو، جمیل (1314)، جنگهای ایران و روس 28- 1827، تهران، طلوع.
    • کدی، نیکی آر (1381)، ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان (1304- 1175)، ترجمۀ مهدی حقیقت‎خواه، تهران، ققنوس.
    • گرانتوسکی و دیگران (1359)، تاریخ ایران از باستان تا امروز، ترجمۀ کیخسرو کشارزی، تهران، پویش.
    • گروه نویسندگان (1382)، انقلاب مشروطیت، ترجمۀ پیمان متین، با مقدمه ناصر تکمیل همایون، تهران، امیرکبیر.
    • گودرزی، غلامرضا (1386)، تجدد ناتمام روشنفکران ایران، تهران، اختران.
    • لمبتون، آ. ک. س (1375)، ایران عصر قاجار، ترجمه و گفتاری درباب ایران‎شناسی، سیمین فصیحی، مشهد، جاودان خرد5.
    • محبوبی اردکانی، حسین (1370)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ج 1، تهران، دانشگاه تهران.
    • مدنی، جلال‎الدین (1362)، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 2، قم، دفتر انتشارات اسلامی2.
    • معتمد دزفولی، فرامرز (1390)، تاریخ اندیشۀ جدید ایرانی: سفرنامههای ایرانیان به فرنگ، تهران، دفتر اول.
    • ملکی، ابراهیم (1393)، شهدای روحانی مشروطه، تهران، نشر علم.
    • منوچهر هنرمند (1345)، پهلویسم مکتب نو، تهران، چاپ گیلان.
    • میرخلف‎زاده، حسین (2535)، سیری در تاریخ شاهنشاهی ایران از منشور کورش تا منشور شاهنشاه آریامهر، تهران، اقبال.
    • نجفی، موسی (1391)، فلسفۀ تجدد در ایران، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‎الملل.
    • نفیسی، سعید (1344)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، تهران، فروغی.
    • نفیسی، سعید (1368)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در درۀ معاصر (مجلد اول از آغاز سلطنت قاجارها تا پایان جنگ نخستین با روسیه)، ج 1، تهران، بنیاد.
    • نورائی، مهرداد (1394)، انقلاب مشروطۀ ایران و انقلاب کبیر فرانسه، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • ورهرام، غلامرضا (1385)، نظام سیاسی و سازمانهای اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران، معین.
    • هینس، والتر (1362)، تشکیل دولت ملی در ایران: حکومت آق قوینلو و ظهور دولت صفوی، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران، خوارزمی.
    • یاسپرس، کارل (1363)، آغاز و انجام تاریخ، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران، خوارزمی.

    مقالهها

    • جعفریان، رسول «مدخلی بر تاریخ معاصر ایران (سخنرانی حجت الالسلام رسول جعفریان)»، تاریخ معاصر ایران، شماره 1، 1376.

    مجموعه مقاله‌ها

    • خاتمی، محمد (1384)، «بزرگداشت انقلاب مشروطه»، مجموعه مقالات و سخنرانیهای همایش بزرگداشت مشروطه، تبریز، ستوده.

    منابع انگلیسی

    • M. Roberts, (1980), The pelican history of the world, penguin, New York.
    • Abbas Amanat, (2017), Iran A Modern History, Yale University Press, New Haven & London.