جایگاهِ تاریخیِ رسالۀ تقدیرالمقاییس در بحث اصلاح مقیاس‎ها در دورۀ قاجاریه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه تبریز

چکیده

رسالۀ تقدیرالمقاییس نوشتۀ محمدحسن‎خان اعتمادالسلطنه و اثری در مورد اصلاحِ مقیاس‎ها در ایران عصر ناصری است که در آن اعتمادالسلطنه به شکل‎گیریِ مقیاس‎های مختلف اندازه‎گیری در میان جوامع مختلف، وجود مقیاس‎های گوناگون در ایران و ضرورت سامان‌دهی آن، توصیف نظامِ متریک فرانسه و ارائۀ طرحی برای یکسان‎سازی مقیاس‎ها در ایران با الگوبرداری از نظامِ متریک فرانسه پرداخته است. رساله، علی‎رغم بازخوانی و چاپ در نشریۀ پیام بهارستان، مورد توجه محققان قرار نگرفته و زمان تألیف و ارزش تاریخیِ آن مغفول مانده است. بنابراین، مقالۀ حاضر قصد دارد زمان تألیف و ارزش تاریخیِ رساله را به‌عنوان یک مسئله مورد بررسی قرار دهد و به این پرسش پاسخ دهد که رساله در بحثِ اصلاحِ مقیاس‎ها چه جایگاهی دارد؟ نتیجۀ تحقیق حکایت از آن دارد که رساله در سه سال آخر دورۀ ناصری و با الهام از بحث‎های منورالفکران ایرانیِ معتقد به اصلاح مقیاس‎ها و مقادیر و در پاسخ به نیازهای اقتصادی آن زمان نوشته شده است و می‎توان آن را اولین طرحِ جامع برای تأسیس یک نظام واحد در مقیاس‎ها و مقادیر کشور دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical Status of Taghdir al-Maghaees Treatise in Qajar Era Measurement Units Reforms

نویسنده [English]

  • Gholamali Pashazadeh
Associate Professor, University of Tabriz
چکیده [English]

The Taghdir al-Maghaees Treatise authored by Mohammad Hassan Khan Etemad al-Saltaneh, a work on reforming quantification systems in Iran of the Nasseri period in which Etemad al-Saltaneh discusses the introduction of different quantification systems in different societies, the existence of different systems in Iran and the necessity of standardizing them, the French metric system, and a proposal to standardize quantification systems in Iran by following the example of the French metric system. The treatise, despite being reviewed and published in Payam Baharestan, has not received attention from researchers, and its historical value has been disregarded. Thus, the present article intends to examine the historical context and value of the treatise as its central theme and to explore the importance of the treatise in the debates on quantification system reforms.
The result of the research indicates that the treatise was written in the last three years of the Nasseri period in response to the economic needs of the time, inspired by the debates among enlightened Iranian thinkers who believed in reforming quantification systems. The treatise can be considered the first comprehensive proposal to establish a standard quantification system in the country.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran of Nasseri Period
  • Taghdir al-Maghaees
  • Etemad al-Saltaneh
  • Quantification System Reform
  • Metric system
  • کتابها

    • اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1350)، روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران، امیرکبیر.
    • اعتمادالسلطنه، محمدحسن (بی‎تا)، رساله در باب مقیاس، اوزان و مقادیر و غیره از حجم و کیل و نقود و سطح مقیاس و اوزان، نسخۀ خطی مجلس با شمارۀ 18221.
    • آدمیت، فریدون (1385)، اندیشه ترقی و حکومت قانون در عصر سپهسالار، تهران، خوارزمی.
    • پاشازاده، غلامعلی (1392)، در جستجوی قانون، تهران، نشر علم.
    • دیانت، ابوالحسن (1367)، فرهنگ تاریخی سنجشها و ارزشها، بایرام صادقی، ج 1، تبریز، نیما.
    • فلور، ویلم (1391)، اوزان و مقیاسها در عصر قاجار، مصطفی نامداری منفرد، تهران، آباد بوم.
    • قاسمی، سید فرید (1389)، مطبوعات ایرانی، تهران، نشر علم.
    • کرزن، جرج. ن (1373)، ایران و قضیۀ ایران، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، جلد اول، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    • مستشارالدوله، میرزا یوسف‎خان (1364)، یککلمه، به کوشش صادق سجادی، تهران، نشر تاریخ ایران.

    مقاله‌ها

    • پاشازاده، غلامعلی، «کتابچۀ امتیاز فوائد عامه و جایگاه آن در تاریخ اقتصادی ایران عصر ناصری»، تاریخ ایران، شماره 20، 1395.

    رساله‌های تاریخی

    • «تقدیرالمقاییس رساله‌ای در شرح مقیاس و اوزان»، اعتمادالسلطنه، محمدحسن، به کوشش خدیجه اعتصامی، پیام بهارستان، شماره 7، 1389.

     

    روزنامهها

    • روزنامه اختر (1299ق)، سال 8، شماره 30 (سه شنبه 26 رجب 1299).
    • روزنامه اطلاع (1299ق)، نمره 26 (چهارشنبه 12 ربیع الاول 1299)، نجم‌الملک منجم‌باشی ناصرالدین شاه «تقسیم فرسخ».
    • روزنامه اطلاع (1299ق)، نمره 34، (شنبه 25 جمادی الاخری 1299).
    • روزنامۀ اختر (1296ق)، سال 5، شماره 37 (چهارشنبه 23 رمضان 1296).
    • روزنامۀ اختر (1309ق)، سال 18، شماره 34 (دوشنبه 27 شوال 1309).
    • روزنامۀ اطلاع (1298ق)، نمره 20 (دوشنبه 21 ذی حجۀ 1298).
    • روزنامۀ اطلاع (1299ق)، نمره 27 (یکشنبه 23 ربیع الاول 1299).
    • روزنامۀ اطلاع (1299ق)، نمره 32 (دوشنبه 28 جمادی الاول 1299)، محبعلی «کمال صحت و امتیاز مقیاس ایران»،

    مذاکرات مجلس

    • مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره 8، جلسه 113.