شکل‏ گیری مدارس فرانسوی در سنندج در اواخر عهد قاجار (1310-1331ق.)؛ کارکردها و واکنش‌ها

منابع

کتاب‌ها

• احمدی‏آیین، جمال (چاپ‌نشده)، سنه اردلان، ( نسخه شخصی مؤلف).
• اوبن، اوژن (1363)، ایران امروز 1906ـ 1907، ترجمه علی‌اصغر سعیدی، تهران، زوار.
• چریکوف (1379)، سیاحت‌نامه‌‏چریکوف، ترجمه آبکار مسیحی، به کوشش علی‌اصغر عمران، تهران، امیرکبیر.
• حیرت‏ سجادی، سید‏عبدالحمید (1380)، پیشینه آموزش‌وپرورش کردستان (1273ـ 1320 ش.)، جلد 1 تهران، عابد.
• خاوری شیرازی، فضل‏الله (1380)، تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشارفر، ج1، تهران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
• خلیلی، الیه (1382)، یادی از گذشته‏ها (زندگی و سرنوشت یهودیان کرد)، لس آنجلس، نشر کتاب.
• دالمانی، هانری‏رنه (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه فره وشی، تهران: ابن سینا.
• الدر، جان (1333)، تاریخ میسیون آمریکایی در ایران، ترجمه سهیل آذری، تهران، نور جهان.
• دنبلی، عبدالرزاق (1383)، مآثر سلطانیه، تصحیح غلامحسین زرگری نژاد، تهران، مؤسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
• دوبد، بارون (1371)، سفرنامه لرستان و خوزستان، ترجمه محمدحسین آریا، تهران، علمی و فرهنگی.
• دوسرسی کنت (1362)، ایران در سال 1840ـ1839م.(سفارت فوق العاده کنت دوسرسی)، ترجمه احسان اشراقی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
• دولت‌آبادی، یحیی (1362)، حیات یحیی، ج1، تهران، رنگین.
• دیوان‌بیگی، حسین (1382)، خاطرات دیوان‌بیگی، تصحیح ایرج افشار، تهران، اساطیر.
• رینگر، مونیکا. ام (1396)، آموزش، دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران، ققنوس.
• سرنا، کارلا ( 1362)، آدمها و آیین‏ها در ایران، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران، زوار.
• سنندجی، شکرالله (1375)، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، تصحیح حشمت‌الله طبیبی، تهران، امیرکبیر.
• غفاری، ابوالحسن (1368)، تاریخ روابط ایران و فرانسه (از ترور ناصرالدین‏شاه تا پایان جنگ جهانی اول)، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
• قاسمی‏پویا، اقبال (1377)، مدارس جدید در دوره قاجاریه: بانیان و پیشروان، تهران، نشر دانشگاهی.
• کهن، گوئل (2008)، همراه با فرهنگ (گوشه‏هایی از تاریخ مؤسسه آلیانس در ایران) بر پایه خاطرات الیاس اسحاقیان، لس‏آنجلس، بی‌نا.
• لوی، حبیب (1339)، تاریخ یهود ایران، ج 3، تهران، کتاب‌فروشی یهودا براخیم.
• محبوبی اردکانی، حسین (1370)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران، دانشگاه تهران.
• مردوخ کردستانی، شیخ محمد (1379)، تاریخ مردوخ، تهران، نشر کارنگ.
• مشفق همدانی، ربیع (1370)، خاطرات نیم قرن روزنامه‏نگاری، آمریکا، مؤلف.
• مهریار، محمد؛ فتح‌الله یف، شامیل؛ فخاری تهرانی، فرهاد؛ قدیری بهرام (1378)، اسناد تصویری شهرهای ایرانی در دوره‌ی قاجار، تهران، دانشگاه شهید بهشتی و سازمان میراث فرهنگی کشور.
• ناطق، هما (1368)، ایران در راهیابی فرهنگی، پاریس، خاوران.
• ناطق، هما (1375)، کارنامه فرهنگی فرنگی در ایران، پاریس، خاوران.
• نتصر، آمنون (1996)، پژوهشنامه یهودیان ایران (پادیاوند)، ج 3، لس‏آنجلس، مزدا.
• والدبورگر، آندراس (1379)، مبلغان آلمانی در ایران، ترجمه احمد رحمانی، حسین رضوی و لادن مختاری، تهران، وزارت خارجه.
• وقایع‌نگارکردستانی، علی‌اکبر (1381)، حدیقه ناصریه و مرآت الظفر در جغرافیا و تاریخ کردستان، به کوشش محمد‏رئوف توکلی، تهران، توکلی.

مقاله‌ها

• احمدی، حسین، «لازاریست‌های فرانسوی در ایران؛ بررسی زمینه‌های حضور و عملکرد (1254-1265ق)»، مجله تاریخ معاصر ایران، شماره 11، تابستان 1378، صص 41-68.
• احمدی، حسین، «لازاریست‏ها و کاتولیک‏های کردستان»، مجله تاریخ معاصر ایران، شماره 34، پاییز 1384، صص 61-70.
• اقبال، عباس، «داستانی از مبلغین عیسوی در ایران در عهد محمد شاه»، یادگار، شماره 6 و 7، 1325، صص 60-66.
• بهرامی، روح‏الله و مظفری، پرستو، «بررسی فرآیند انقراض سلسله والیان اردلان در عهد ناصری»، تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، شماره 19، پاییز 1392، صص 71-98.
• خاموشی، موسی و حمید حاجیان‌پور، «زمینه‏ها و علل تأسیس آموزشگاه توسط مسیونرهای آمریکایی برای مسلمانان ارومیه در سال 1840/1255ق.»، مطالعات تاریخی جهان اسلام، شماره 7، پاییز 1395، صص 31-56.
• سلطانیان ابوطالب، «کارکرد نهادهای آموزشی فرانسه در ایران از اوایل دوره قاجار تا جنگ جهانی اول»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، شماره 1، پاییز و زمستان 1389، صص 57-80.
• سلطانیان ابوطالب، «کارنامه فرهنگی میسیونرهای لازاریست‌ فرانسه در ایران (از اوایل دوره قاجار تا جنگ جهانی اول)»، پژوهش‌های علوم تاریخی، شماره 4، پاییز و زمستان 1390، صص 63-84.
• شیخ‌رضایی، انسیه، «مدارس فرانسوی در ایران»، گنجینه‌اسناد، شماره 7 و 8، 1371، صص 95-109.
• قائم‌مقامی، جهانگیر (1350)، «مسئله لازاریها در ایران»، بررسی‌های تاریخی، شماره 6، صص 224-275.
• نفیسی، سعید (1313)، «تاریخچه معارف ایران»، مجله تعلیم و تربیت، شماره 6، مهر 1313، صص 360-363.

منابع انگلیسی

• Badger, George Percy (1852), The Nestorians and Their Rituals, London: Joseph masters and Co.
• Coan, Frederick.G. (1939), Yesterdays in Persia and Kurdistan, California: Saunders Studio Press.
• Cte de Gardane, (1865),Mission du général gardane en perse sous le premier empire: documents historiques, Paris: librarie de ad.laine
• Eber, Jessica R. (2008), FatalAmbivalence: Missionaries in Ottoman Kurdistan 1839-1843, (unpublished thesis) Wesleyan:
• Flandin, Eugène (1851),Voyage enPerse,Paris: Gide et Jules Baudry, editeurs.
• Flynn, Thomas s.r.o, (2017), The Western Christian Presence in the Russias and Qājār Persia c.1760–c.1870, Leiden: Brill Academic Pub.
• Frazee, Charles A. (1984), “Vincentian Missions in the Islamic Word”, Vincentian Heritage Journal, vol.5, Issue 1, pp. 31-34.
• Joseph John (1961), The Nestorians and Their Muslim Neighbours, New Jersey: Princeton University Press.
• George. N. (1892), Persia and the Persian Question, London: Longman.
• Layard, Austin. H. (1867), Nineveh and its Remains, London: John Murray, Albemarle Street.
• Muree van den berg, Heleen(1999), “The American Board and The Eastern Churches: The Nestorian Mission(1844-1846),” in Orientalia Christiana Periodica, Rome: InstitutumOrientaliumStudiorum, pp.117-138.
• MurreVan Den Berg, Heleen(2009), “Chaldæans and Assyrians:the Church of the East in the Ottman Period”, in The Christian Heritage of Iraq, deited by C. D. Hunter, Georgia: Georgia Press, pp. 146-164.
• Perkins Rev. Justin (1843), A Residence of eight years in Persia, Andover: Allen, Morrill & Wardwell.
• Rich, Claudius James (1836), Narrative of a residence in Koordistan, and on the site of ancient Nineveh: with journal of a voyage down the Tigris to Baghdad and an account of a visit to Shirauz and Persepolis, edited by his widow, London: James Duncan.
• Richter, Julius (1910). A History of Protestant Missions in the near east, London and Edinburgh: Fleming H. Revell Company.
• Southgate, R. Horatio (1840), A Narrative of a Tour Through Armenia, Kurdistan, Persia, and Mesopotamia, London: D. Appleton and Company.
• Waterfield, Robin E. (1973). Christians in Persia: Assyrians, Armenians, Roman Catholics and Protestants, London: George Allen &Unwin.

اسناد

• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، گزارش کارگزار مهام وزارت امور خارجه در آذربایجان به وزارت خارجه، مکاتبات 1262-1265ق، صندوق 5، پوشه 13/3.
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، رونوشت تلگراف وزارت امور خارجه به ناصرالملک در باب درخواست ارسال تفصیل واقعه ممانعت کارگزاران وی از احداث مدرسه اطفال یهودی در کردستان، مکاتبات 1321ق، صندوق 28، پوشه 5/123.
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، رونوشت نامه در باب عدم اظهار خود (مشیرالدوله) درباره ممنوعیت بنای مدرسه اطفال یهودی در کردستان بنابه روایت رئیس مدرسه یهودیان تهران و انتظار جهت رأی شاه در این مورد، مکاتبات1321ق، صندوق 28، پوشه 25/46.
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، عریضه مسیو ماکدو به وزیر امور خارجه دولت علیه ایران، مکاتبات 1321ق، صندوق 12، پوشه 37/1.
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، گزارشی از وضعیت دو مدرسه آلیانس یهود همدان، فرستنده و گیرنده (نامعلوم)، مکاتبات 1324ق، صندوق 26، پوشه 5/206.
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، نامه سفارت کبری عثمانی (گیرنده نامعلوم) در مورد شرح واقعه درگیری میان طلاب مکتب ملاآقارضا و شاگردان و کادر آموزشی مدرسه آلیانس، مکاتبات 1324ق، صندوق 26، پوشه 5/11 .
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، ترجمه مراسله مکتب یهودیان به وزیر مختار ایطالیا، مکاتبات 1324ق، صندوق 26، پوشه 5/7.
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، مراسله وزارت خارجه به سفارت عثمانی در باب عملکرد عبدالواحد در کردستان، مکاتبات 1329ق، صندوق 24، پوشه1/34.
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، گزارش کارگزار مهام وزارت امور خارجه در کردستان به وزارت خارجه در مورد اوضاع سنندج، مکاتبات 1329ق، صندوق 24، پوشه 1/35.
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، گزارش اعتضاد دیوان از کردستان به وزارت امور خارجه، مکاتبات1331ق، صندوق 25، پوشه 24/4.
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، وزارت امور خارجه اداره عثمانی در پاسخ به عرض حال جماعت مسیحی مقیم کردستان، مکاتبات 1331ق، صندوق 25، پوشه 38/3.
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، نامه از حکومت کردستان به وزارت امور خارجه در مورد اوضاع مسیحیان . کوپیه نامه مسیو شاتله به سفارت فخمیه فرانسه مکاتبات 1331ق، ک24، پ38/9.
• بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، عریضه کاتولیک‌های سنندج به وزارت امور خارجه، مکاتبات 1331ق، ک25، پ38/8.
• بایگانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، راپورت مفتش وزارت معارف، شماره سند 23062/ 297.
• بایگانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، گزارش احمد مقبل رئیس کابینه ایالتی کردستان و مفتش افتخاری برای وزارت معارف. شماره سند 27514/297.
• بایگانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تقاضای مسیحیان سنندج مبنی بر عدم تغییر مدرسه ملی مسیحیان به مدرسه دولتی. شماره سند014372/297 .
• بایگانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، اختلافات ملکی بین اداره خالصجات مملکتی و خلیفه مسیحیان بر سر مالکیت  املاک شهرک واقع در گروس. شماره سند 
• بایگانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، احصائیه مدرسه اتحاد. شماره سند 011632/297 .
• بایگانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، احصائیه مدرسه احمدیه . شماره سند 26905/297.
• بایگانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، ورقه احصاییه کل مدارس ایران ( گزارش ارسالی از ریاست معارف کردستان) . شماره سند26905/297.

روزنامه‌ها

• روزنامه تربیت، س6، ش279، صفر 1321ق.
• روزنامه تربیت، س7، ش313، صفر 1322ق.