تجدد آمرانه و ظهور اسلام سیاسی در ایران با تأکید بر فدائیان اسلام

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تبریز

2 کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه تبریز

چکیده

به دنبال جنگ‌های ایران و روس و آگاهی ایرانیان از ‌عقب‌ماندگی خود، پیمودن راه ترقی برای رسیدن به قدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی در برابر غرب از طریق نوسازی و دگرگونی اجتماعی-سیاسی به هدفی عاجل در ذهن نخبگان ایرانی تبدیل شد. انقلاب مشروطه از تجلیات تحقق این هدف بود. لکن جدال‌های فکری-سیاسی در مورد مشروطیت و تنش و تشتت میان قوای حاکمیت و همچنین احزاب و ‌جریان‌ها در درون نظام مشروطه و مناطق و نواحی، هدف اولیه ترقی‌خواهی را به تأخیر می‌انداخت و ذهن اقتدارگرای روشنفکر ایرانی را به سمت تجددی آمرانه هدایت می‌کرد. به دنبال انقلاب اکتبر روسیه، زمینه برای ظهور تجددگرایی آمرانه در ایران با حمایت انگلستان فراهم شد. تجددخواهی آمرانه با فهمی ظاهرگرایانه از تجدد غربی و دریافتی رمانتیک از ملی‌گرایی، به سیاست‌ها و اقداماتی منتهی شد که گذشته از تحریک مقاومت اسلام‌گرایانه، در رسیدن به اهداف خود نیز ناکام ماند. ظهور اسلام سیاسی در این دوره که فدائیان اسلام نمایندگان بارز آن بودند، در تقابل با سیاست تجدد آمرانه روی می‌دهد. این مقاله به روشی توصیفی- تحلیلی و استنادی، در صدد تبیین رابطه میان تجددخواهی آمرانه و ظهور اسلام سیاسی با تمرکز بر روی اندیشه‌های فدائیان اسلام در ایران است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Authoritarian Modernity and the Emergence of the Political Islam in Iran with an Emphasis on the Devotees of Islam

نویسندگان [English]

  • Faramarz Taghilou 1
  • Seyyed Mojtaba Hoseini 2
1 Associate Professor, University of Tabriz
2 Master of Political Science, University of Tabriz
چکیده [English]

Following the Iran-Russia wars and the Iranians' awareness of their backwardness, pursuing the path of achieving political, military and economic power over the West through modernization and socio-political transformation, became an urgent goal in the minds of the Iranian elites. The Constitutional Revolution was a manifestation of the realization of this goal. But the intellectual-political debates over the constitutionalism and the tensions between the ruling forces, as well as the parties and currents within the constitutional system and the regions, delayed the original goal of progress and led the authoritarian mind of the Iranian intellectuals to authoritarian modernity. Following the October Revolution in Russia, the groundwork was laid for the emergence of authoritarian modernism in Iran with the support of Britain. Authoritarian modernism, with its ostensible understanding of Western modernity and its romantic conception of nationalism, led to policies and actions that, in addition to inciting the Islamist resistance, failed to achieve its goals. The rise of political Islam in this period, of which the devotees of Islam were prominent representatives, was in opposition to the politics of authoritarian modernity. Using a descriptive-analytical research method, this article seeks to explain the relationship between the authoritarian modernism and the emergence of political Islam with a focus on the ideas of the devotees of Islam in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Authoritarian Modernity
  • Political Islam
  • Devotees of Islam
منابع
-     اتابکی، تورج (1385)، تجدد آمرانه، ترجمه مهدی حقیقت‌خواه، تهران، انتشارات ققنوس.
-     ازغندی، علیرضا (1379)،تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، تهران، سمت.
-     ازغندی، علیرضا (1376)،روابط خارجی ایران 1357-1320، تهران، نشرقومس.
-     ازغندی، علیرضا (1395)، نخبگان عصر مشروطه و صورت‌بندی اندیشه ناسیونالیسم در ایران،فصلنامهتخصصیعلومسیاسی، سال دوازدهم، ش سی وهفتم.
-     اشرف، احمد (1373)، هویت ایرانی، فصلنامه مطالعات فرهنگی، ش سوم.
-     انخابی، نادر (1371)، ناسیونالیسم و تجدد در فرهنگ سیاسی بعد از مشروطیت، فصلنامه نگاه نو، دوره دوم، ش4.
-     آبراهامیان، یرواند (1382)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌محمدی و ابراهیم فتاحی، تهران، نشرنی.
-     آجودانی، ماشاءالله (1382)، یا مرگ یا تجدد، تهران، نشر اختران.
-     آدمیت، فریدون (1349)، اندیشه‌های میرزافتحعلی آخوندزاده، تهران، انتشارات خوارزمی.
-     امینی، داود (1381)، جمعیت فدائیان اسلام، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
-     بشیریه، حسین (1380)،موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران، گام نو، چ دوم.
-     بشیریه، حسین (1394)، جامعه‌شناسی سیاسی، تهران، نشر نی، چ بیست وچهارم.
-     بهروز لک، غلامرضا (1386)، اسلام سیاسی و اسلام‌گرایی معاصر، پایگاه حوزه، ش دویست و نهم.
-     بیگدلو، رضا (1380)،باستان‌گرایی در تاریخ معاصر ایران، تهران، نشرمرکز.
-     بیگدلو، رضا (1390)، پهلویسم؛ ایدئولوژی رسمی دولت محمدرضا پهلوی، فصلنامه گنجینه اسناد، سال بیست و یکم، دفترچهارم.
-     بیگدلی، علی و حسین پندار (1392)، تقی‌زاده از تجددگرایی تا تجددمآبی، پژوهش‌های تاریخی دانشگاه اصفهان، سال پنچم، ش دوم.
-     پروین، مریم (1388)، رضاشاه و شبه‌ناسیونالیسم ایرانی، مجله یاد ایام، سال هشتم، شماره پنجاه وچهارم.
-     تقی‌لو، فرامرز (1394)،مشروطیت و جمهوری اسلامی: نظریه سیاسی شیعه در گذار از تقابل سنت و تجدد،فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سالچهارم، ش شانزدهم.
-     جعفریان، رسول (1382)، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی و سیاسی ایران، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر
-     حسینیان، روح‌الله (1384)، بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-     حسینی‌زاده، محمدعلی (1395)، اسلام سیاسی در ایران، قم، انتشارات دانشگاهمفید، چ سوم.
-     حقیقت، سیدصادق (1389)، مبانی اندیشه سیاسی در اسلام، تهران، انتشارات سمت.
-     خامنه‌ای؛ آیت‌الله سیدعلی، بیانات در مورد مرحوم نواب صفوی، آدرس: http://farsi.khamenei.ir
-     خسروشاهی، هادی (1379)، فدائیان اسلام: تاریخ، عملکرد و اندیشه، تهران، اطلاعات، چاپ دوم.
-     خوش‌نیت، سیدحسین (1360)، نواب صفوی: عملکرد، مبارزات و شهادت او، تهران، منشوربرادری.
-     داریوش، آشوری (1377)، ما و مدرنیت، تهران، موسسه فرهنگی صراط، چ دوم.
-     درخشه، جلال (1386)، اندیشه سیاسی شیعه در ایران معاصر، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق.
-     روآ، الیویه (1378)، تجربه اسلام سیاسی، ترجمه محسن مدیرشانه‌چی و حسین مطیعی، قم، انتشارات اسلامی.
-     زیباکلام، صادق (1382)، سنت و مدرنیته، تهران، انتشاراتروزنه، چ پنجم.
-     سعید، بابی (1379)، هراس بنیادین، ترجمه غلامرضا جمشیدیها و موسی عنبری، انتشارات دانشگاه تهران.
-     شیرازی، اصغر (1396)، ایرانیت- ملیت- قومیت، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری جهان کتاب، چ دوم.
-     ضیاء ابراهیمی، رضا (1396)، پیدایش ناسیونالیسم در ایران، مترجم حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
-     طالبوف، عبدالرحیم (1312)، کتاب احمد، تهران، انتشارات شبگیر، چ دوم.
-     عنایت، حمید (1392)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاالدین خرمشاهی، تهران، انتشارات خوارزمی.
-     عیوضی، محمدرحیم (1380)، طبقات اجتماعی و رژیم شاه، تهران، مرکزاسناد انقلاب اسلامی.
-     فیضی، سیروس (1383)، چالش مشروعیت رژیم شاه و قتل نخست‌وزیران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-     قادری، طاهره و آیت‌الله میرزایی (1390)، ناسیونالیسم ایرانی در سده نوزده، فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی، دانشگاه تهران، دوره هجدهم، ش سی ونهم.
-     قریشی، فردین و هادی داوودی (1395)، مبانی فکری اصل‌گرایان اسلامی ایران معاصر، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره چهل وششم، ش یکم.
-     قزلسفلی، محمدتقی و نگین نوریان (1392)، میرزاآقاخان کرمانی و نقد سنت، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هشتم، ش سوم.
-     کاتم، ریجارد (1396)، ناسیونالیسم در ایران، ترجمه احمدتدین، تهران، نشرکویر، چ پنجم.
-     کرمانی، میرزاآقاخان (1370)، سه مکتوب، تهران، انتشارات مردامروز.
-     گل‌محمدی، احمد (1382)، جمعیت فدائیان اسلام به روایت اسناد، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-     مقصودی، مجتبی (1380)، تحولات سیاسی اجتماعی ایران، تهران، انتشارات روزنه.
-     نجفی، موسی (1378)، مقدمه تحلیلی تاریخی تحولات سیاسی ایران، تهران، نشر مینو.
-     نظری، علی‌اشرف (1390)، مدرنیته و هویت سیاسی در ایران، تهران، نشرمیزان.
-     هدی، میرمحمد حسین، (1378)، سنخ‌شناسی آرای خاورشناسان درباره انقلاب اسلامی، ماهنامه اسلام و غرب، شماره 30 و 31