جایگاه عتبات عالیات در معاهدات ایران و عثمانی: از آماسیه تا کردان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای دانشگاه ازاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران

2 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی تهران، واحد یادگار امام خمینی

3 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی تهران، واحد یادگار امام خمینی

چکیده

یکی از پیامدهای بروز جنگ‌های طولانی میان ایران و خلافت عثمانی انعقاد معاهدات و مصالحه‌نامه‌های متعدد بود. ما در اینجا به بررسی شش قرارداد صلح که در ‌آن‌ها به‌صراحت یا به‌طور غیرمستقیم (بیشتر قراردادهایی که بعد از آماسیه منعقد شدند بر پایۀ این قرارداد بودند که در آن با صراحت به موضوع عتبات می‌پردازد) به مسئلۀ عتبات و امنیت زوار ایرانی توجه شده است، پرداخته‌ایم. مسئله اساسی تحقیق حاضر بررسی نقش و تأثیر عتبات عالیات و اماکن مقدسه، بر گسترش و نفوذ تشیع در عثمانی است و این‌که در کدام‌یک از قراردادهای میان دو کشور بندهایی به موضوع زوار ایرانی عتبات اختصاص یافته است و طرفین چه تعهداتی را بر عهده گرفته‌اند؟ تحقیق حاضر نمایانگر این مسئله است که ایجاد امنیت زوار ایرانی عتبات عالیات و حفظ حرمت ‌آن‌ها از اصول الزام‌آور معاهدات بوده است. عثمانی‌ها نیز متقابلاً خواهان خودداری شیعیان ایران از لعن خلفاء سه ‌انه و عایشه همسر پیامبر بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Status of the Holy Shrines in the Treaties of Iran and the Ottoman Empire: from Amasya to Kordan

نویسندگان [English]

  • hamideh taghizadeh sis 1
  • Mohammad Taghi Emami Khoii, 2
  • mohamad kalhor 3
1 PhD student in History, Islamic Azad University of Tehran, Research Sciences Branch
2 Associate Professor, Islamic Azad University of Tehran, Imam Khomeini Memorial Branch
3 . Assistant Professor, Islamic Azad University of Tehran, Imam Khomeini Memorial Branch
چکیده [English]

One of the consequences of the long wars between Iran and the Ottoman Caliphate was the conclusion of numerous treaties and compromises. Most of the concluded contracts were based on Amasya agreement, in which it explicitly addresses the issue of holy shrines. Here, we examine six peace treaties in which the issue of holy shrines and the security of pilgrims are addressed.   The main issue of the present study is to investigate the role and impact of the holy shrines and holy places on the spread and influence of Shiism in the Ottoman Empire. We also examine which of the agreements between the two countries have clauses dedicated to the Iranian pilgrims to the holy shrines and what obligations have the parties undertaken? The present study shows that creating security for Iranian pilgrims to the holy shrines and maintaining their sanctity has been one of the binding principles of the treaties. The Ottomans also reciprocally demanded that the Iranian Shiites refrain from cursing the three caliphs and Aisha, the wife of the Prophet (PBUH).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Amasya
  • Holy Shrines
  • Treaties
  • Kordan
  • Ghezelbash
منابع
-     آصف، محمد‌هاشم (رستم الحکما) (1380)، رستمالتواریخ، حوادث ایام سلطنت شاه سلطان حسین صفوی تا پادشاهی فتحعلیشاه قاجار، تهران، انتشارات فردوسی.
-     استرآبادی، میرزا مهدی‌خان (1377)، جهانگشای نادری، به کوشش عبدالله انوار، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-     ــــــــــــــــــــ (1180)، جهانگشای نادری، سازمان اسناد و کتابخانه ملی، منبع ۶-۲۰۲۹۹، شماره ثبت 1175137.
-     اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1363)، تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب.
-     افندی، خواجه سعدالدین (1280)، سلیم‌نامه، استانبول.
-     امامی، محمدتقی (1395)، ترکان اسلام علوی‌گری بکتاشی‌گری در آناتولی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی.
-     امینی هروی، امیر صدرالدین ابراهیم (1383)، تاریخ فتوحات شاهی (تار یخ صفوی ازآغاز تا سال 920ق)، تصحیح، تعلیق، توضیح و اضافات از دکتر محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-     بی‌نا (1384)، ‌عالم‌آرای ‌شاه‌اسماعیل، مقدّمه، تصحیح و تعلیق اصغر منتظر صاحب، تهران، علمی و فرهنگی.
-     بی‌نا (1324)، نادرشاه، تهران، انتشارات پرچم.
-     بدلیسی، ادریس بن حسام الدین (1995)، سلیم شاهنامه، به اهتمام حجابی قیر لانقیج (رساله دکترا) آنکارا، دانشگاه آنکارا، انستیتوی علوم اجتماعی.
-     بیات، اوروج‌بیگ (1369)، دون ژوآن ایرانی، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، چاپ اول، تهران، بنگاه نشر و ترجمه.
-     پچوی، ابراهیم افندی (1283)، تاریخ پچوی، استانبول، بی‌نا.
-     ترکمان، اسکندر‌بیگ (1382)، ‌عالم‌آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، ج2، تهران، امیرکبیر.
-     ــــــــــــــــــ (1377)، ‌عالم‌آرای عباسی، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب.
-     هنوی، جونس (1346)، زندگی نادرشاه، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-     حسینی استرآبادی، سید حسن ابن مرتضی (1364)، از شیخ صفی تا شاه‌صفی، به اهتمام احسان اشراقی، تهران، انتشارات علمی.
-     خواجگی اصفهانی، محمدمعصوم (1368)، خلاصه‌السیر تاریخ روزگار شاه‌صفی، به سعی ایرج افشار، تهران، علمی.
-     خواندمیر، خواجه همام‌الدین محمد (1362)، حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر، به تصحیح محمد دبیرسیاقی با مقدمه جلال همایی، تهران، چاپ‌خانۀ سعدی.
-     ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1353)، حبیبالسیر فی اخبار افراد بشر، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام.
-     روملو، حسن‌بیگ (1357)، احسن‌التواریخ، تصحیح و تحشیه عبدالحسین نوایی، تهران، فرهنگستان ادب و هنر ایران.
-     ـــــــــــــــ (1384)، احسن‌التواریخ، تصحیح و تحشیه عبدالحسین نوایی، تهران، اساطیر.
-     شاملو، ولی قلی بن داود قلی (1371)، قصص‌الخاقانی، تصحیح و پاورقی سیدحسن سادات ناصری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-     شعبانی، رضا (1377)، تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه و زندیه، تهران، سازمان سمت.
-     طاهری، ابوالقاسم (1357)، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران از مرگ تیمور تا مرگ ‌شاه‌عباس، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
-     فلسفی، نصرالله (1342)، چند مقالۀ تاریخی و ادبی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
-     فریدون‌بیگ، احمد (1275)، منشآت‌السلاطین، اسلامبول، بی‌نا، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شماره ثبت 63506.
-     فریدون‌بیگ، احمد (1274)، منشآتالسلاطین، استانبول، مطبعه الاعامره، جلدهای یک و دو.
-     قاضی احمد قمی، شرف الدین حسین (1359)، خلاصه‌التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران، دانشگاه تهران.
-     مستوفی، محمدحسن (1357)، زبده‌التواریخ، به کوشش بهروز گودرزی، تهران، دانشگاه تهران.
-     مهدوی، عبدالرضا (هوشنگ) (1350)، تاریخ روابط خارجی ایران، تهران، انتشارات کتاب‌های سیمرغ.
-     نوایی، عبدالحسین (1357)، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا ‌شاه‌اسماعیل، تهران بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-     واله قزوینی اصفهانی، محمدیوسف (1382)، شاه‌صفی و ‌شاه‌عباس دوم (1071-1038ه ق)(حدیقه ششم و هفتم از روضۀ هشتم) خلد برین، تصحیح و تعلیق و توضیح و اضافات محمد رضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-     هدایت، رضاقلی‌خان (1382)، روضه‌الصفای ناصری، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، اساطیر.
-     پارسادوست، منوچهر (1369)، ریشه‌های اختلاف ایران و عراق، تهران، شرکت سهامی انتشار.
-     عربخانی، رسول (1393)، عتبات عالیات در روابط ایران و عثمانیقرن نوزدهم (با تأکید بر عصر عبدالحمید دوم)، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
مقالات
-     امامی، محمدتقی، «قیام‌های علوی بکتاشی آناتولی (از تشکیل حکومت صفوی تا برقراری جمهوری در ترکیه)»، فصلنامه علمی پژوهشی الزهرا، شماره 66، 1380.
 
رساله
-     مجربی، حسن (1396)، مناسبات مرزی ایران و عثمانی با تکیه بر عهدنامۀ صلح آماسیه، دانشگاه مذاهب اسلامی.
منابع ترکی
-     Aktepe, Munir, (1970), Osmanli Iran munasebetleri, Istanbul.
-     Asrar, Ahmet, (1972), Kanuni devrinde, Istanbul.
-     Kiliç, Remzi, (2001), Osmanli-iran Siyasi Anlaşmaları, Istanbul.
-     Kütukoğlü, Bedir, (1993), Osmanli-Iran siyasi munsaebtleri, Istanbul.
-     ÖZ, Gülagoz, (1999), Islamiyet türkleri ve Alevilik, Ankara.
-     Solak- Zade, tarih, Istanbul, 1298
-     Şener, cemal, (1989), Alevilik olayi, Istanbul.
-     Sertoğlu midehat, (1986), Tarih lügati, Istanbul.