واکاوی باورهای کیهانی و تأثیر آن بر رویدادهای تاریخی ایران سده‌های دوم تا هفتم هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه مازندران

2 استادیار دانشگاه مازندران

3 دانشیار دانشگاه مازندران

چکیده

ازجمله کهن‌ترین باورها در طول تاریخ، باور به وجودِ قدرتی عظیم و ماورایی در اجرام کیهانی اعم از سیارات و ستارگان است. نیاکان ما بر این باور بودند آنچه در آسمان‌ها رخ می‌دهد، تأثیر مستقیمی بر حوادث روی زمین دارد. بدین سبب در تعیین هنگام جلوس، عقد و نکاح، لشکرکشی، کوچ، مسافرت و کشت و زرع، زمان بنای شهرها، زمان بنای شهرها، به‌کارگیری افراد در امور مهم سیاسی و... به کنکاش در کیهان جهت تدبیر امور زمینی می‌پرداختند. این پژوهش بر آن است به واکاوی تأثیر باورهای کیهانی بر رخدادهای تاریخی ایران سده‌های دوم تا هفتم هجری، با اتخاذ رویکرد توصیفی‌تحلیلی، بپردازد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که باور به تأثیر قاطع ماوراءالطبیعه بر رویدادهای زمینی، آثار و نتایجِ عملی و حائز اهمیتی در تاریخ ایران داشته است که در بعد مثبت می‌توان به رشد و توسعۀ علم نجوم و علوم وابسته یا معینِ آن ازجمله ریاضیات، هندسه و هیئت، ساخت رصدخانه‌ها و تألیف کتب ارزشمند در حوزه علم نجوم و تدوین دقیق‌ترین تقویم‌های نجومی اشاره کرد. اعتقاد به تقدیرگرایی، باور به بیهودگی تدبیر و عمل‌گرایی، به تعویق افتادن و معطل ماندن امور مهم و تغییر در سیر طبیعی رخدادها نیز به‌عنوان پیامدهای منفی قابل‌ذکر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Cosmic Beliefs and its Impact on the Historical Events in Iran (2nd-7th centuries (AH))

نویسندگان [English]

  • Maryam Yarezadeh Dezfoli 1
  • reza Shajari Qasemkheili 2
  • Emamali Shabani 3
1 Graduated from University of Mazandaran,
2 . Assistant Professor University of Mazandaran
3 Associate Professor, University of Mazandaran
چکیده [English]

One of the oldest beliefs throughout history is the belief in the existence of a supernatural power in cosmic bodies, including the planets and stars. Our ancestors believed that what happens in the heaven has a direct effect on the events on earth. For this reason, in determining the time of sitting, marriage, campaigning, migration, travel and cultivation, the time of building cities, employing people in important political affairs and so on, they explored the universe to manage the earthly affairs. This study intends to analyze the effects of the cosmic beliefs on the historical events of Iran in the second to seventh centuries (AH), using a descriptive-analytical approach. The results of this study show that the belief in the decisive effect of the supernatural on the terrestrial events has had practical and important effects on the history of Iran. The positive aspects were the growth and development of astronomy and its related sciences including mathematics and geometry, the construction of the observatories, the writing of valuable books in the field of astronomy and the compilation of the most accurate astronomical calendars. Belief in destiny, belief in the futility of deliberation and pragmatism, procrastination of the important affairs and the change in the natural course of the events could be mentioned as its negative consequences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cosmic Beliefs
  • Astronomy
  • Horoscope
  • Lucky and Unlucky Periods
-     ابن‌اثیر، عزالدین علی (1371)،  الکامل، ترجمه عباس خلیلی، ج 3 و 20، تهران: علمی.
-     ابن‌اسفندیار (1392)، تاریخ طبرستان، پژوهش افشین پرتو، تهران: میرماه.
-     ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1368)،  العبر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ج2، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-     ابن شاکر الکتبی، محمد (1973)، فوات‌الوفیات، ج2، بیروت: دار صادر.
-     ابن فندق (بی‌تا)، تاریخ بیهق، به تصحیح احمد بهمنیار، تهران: اسلامیّه.
-     اصفهانی، حمزه بن حسن (1346)، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمه جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-     افضل‌الدین کرمانی، ابوحامد (1343)، سلجوقیان و غزّ در کرمان، به تحریر محمد بن ابراهیم خبیصی، تهران: بانک بازرگانی ایران.
-     ــــــــــــــــــــــــــ (1356)، عقدالعلی للموقف الاعلی، به تصحیح علیمحمد عامری نائینی، تهران: فاروس ایران.
-     آرونسون، الیوت [و دیگران] (1384)، روانشناسی اجتماعی، ترجمه فریده شیخ‌الاسلام‌زاده، تهران: ما و شما.
-     بحرالفوائد (1345)، به تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-     بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد (1316)، التفهیم لاوائل صناعه التنجیم، تصحیح جلال همائی، تهران: کتابخانه مجلس.
-     بیهقی، ابوالفضل (1377)، تاریخ بیهقی، ویرایش جعفر مدرّس صادقی، تهران: مرکز.
-     تاریخ سیستان (1366)، تحقیق ملک‌الشعرای بهار، تهران: کلاله خاور.
-     جلالی مقدم، مسعود (1372)،  آیین زروانی، تهران: گوته.
-     جوینی، محمد (1382)، تاریخ جهانگشای، ج1، تهران: دنیای کتاب.
-     حموی، یاقوت (1381)، معجم‌الادباء، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ج2، تهران: سروش.
-     خوارزمی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1362)، مفاتیح‌العلوم، ترجمه حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
-     دماوندی، مجتبی (1384)، جادو در ادیان، اقوام و بازتاب آن در ادب فارسی، سمنان: آبرخ.
-     دینوری، ابوحنیفه (1381)،  اخبارالطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.
-     راوندی، محمد بن علی (1364)، راحه‌الصدور و آیه‌السّرور، تصحیح محمد اقبال، تهران: امیرکبیر.
-     سراج، منهاج (1342)، طبقات ناصری، به تصحیح عبدالحی حبیبی، ج1، کابل: پوهنی.
-     شبانکاره‌ای، محمد بن علی (1381)، مجمع‌الأنساب، به تصحیح میرهاشم محدّث، تهران: امیرکبیر.
-     شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم (1350)، الملل و النحل، ترجمه افضل‌الدین صدر ترکه اصفهانی، تهران: اقبال.
-     صوفی، عبدالرحمن (1351)، صورالکواکب، ترجمه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-     طریقه‌دار، ابوالفضل (1373)،  کندوکاوی درباره استخاره و تفأل، قم: مَدیَن.
-     طوسی، خواجه نظام‌الملک (1347)، سیاست‌نامه (سیرالملوک)، به کوشش هیوبرت دارک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-     ظهیری سمرقندی، محمدبن علی (1349)، اغراضُ‌السّیاسه فی اعراضُ‌الریاسه، به تصحیح جعفر شعار، تهران: دانشگاه تهران.
-     عتبی (1345)، تاریخ یمینی، ترجمه ابوالشرف ناصح بن ظفر جرفادقانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-     عقیلی، سیف‌الدین حاجی بن نظام (1337)، آثارالوزراء، به تصحیح میرجلال محدّث، تهران:دانشگاه تهران.
-     عنصرالمعالی، کیکاوس بن قابوس (1368)، قابوس‌نامه، به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.
-     عوفی، محمد (1374)، جوامع‌الحکایات، تصحیح جعفر شعار، تهران: بی نا.
-     ــــــــــــ (1335)،  لباب‌الالباب، تصحیح سعید نفیسی، تهران: اتحاد.
-     قبادیانی مروزی، ناصرخسرو (1375)، سفرنامه، به تصحیح دکتر محمد دبیرسیّاقی، تهران: زوّار.
-     قزوینی، زکریا بن محمد (1366)، آثارالبلاد و اخبارالعباد، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، تهران: میهن.
-     قزوینی، یحیی بن عبداللّطیف (1363)،  لبّ‌التواریخ، تهران: گویا.
-     قفطی، علی بن یوسف (1347)، تاریخ‌الحکماء، تهران: دانشگاه تهران.
 
-     قمی، ابونصر حسن بن علی (1375)، المدخل الی علم احکام‌النّجوم، به تصحیح جلیل اخوان زنجانی، تهران: علمی و فرهنگی.
-     قمی، حسن بن محمد (1361)، تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی قمی، تهران: توس.
-     کریمی، بهزاد (1394)، «پیوند تاریخ‌نگاری با ستاره‌شناسی و تنجیم در عصر صفویه»، تاریخ و تمدن اسلامی، ش22، صص170-135.
-     گردیزی، ابوسعیدعبدالحی (1363)، زین‌الاخبار، به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
-     مرعشی، میر سیّد ظهیرالدین (1347)، تاریخ گیلان و دیلمستان، به تصحیح منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-     مستوفی قزوینی، حمدالله (1362)، تاریخ گُزیده، به اهتمام عبدالحسین نوائی، تهران: امیرکبیر.
-     مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1939)، مروج‌الذهب و معادن‌الجواهر، ج4، بیروت: دارالفکر.
-     مسکویه رازی، ابوعلی (1376)، تجارب‌الامم و تعاقب‌الهمم، ترجمه علینقی منزوی، ج6، تهران: توس.
-     مشکوه، فرزاد (1372)، آسترولوژی یا نجوم احکامی؛ حقیقت یا خرافات، بی‌جا: بی‌نا.
-     مظاهری، علی (1348)، زندگی مسلمانان در قرون‌وسطا، ترجمه مرتضی راوندی، تهران: سپهر.
-     منشی کرمانی، ناصرالدین (1326)، نسائم‌الاسحار من لطائم‌الاخبار، به تصحیح میر جلال محدّث، تهران: دانشگاه تهران.
-     نبئی، ابوالفضل (1366)، تقویم و تقویم‌نگاری در تاریخ، مشهد: آستان قدس رضوی.
-     نخجوانی، هندوشاه بن سنجر (1357)، تجارب‌السّلف، به تصحیح عباس اقبال، تهران: طهوری.
-     نظامی سمرقندی، احمد بن عمر (بی‌تا)، چهار مقاله، به تصحیح محمد قزوینی، تهران: ارمغان.
-     نیشابوری، ظهیرالدین (1332)، سلجوقنامه، تهران: کلاله خاور.
-     وصاف الحضره شیرازی (1383)، تاریخ وصّاف، به تحریر عبدالمحمد آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-     یعقوبی، ابن‌واضح (1371)، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، ج2، تهران: علمی و فرهنگی.