باز روایت تاریخِ فرهنگی-‌اجتماعی دورۀ قاجار بر مبنای اشعار عامیانۀ آن دوره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه بیرجند

2 مربی دانشگاه بیرجند،

چکیده

تاریخ فرهنگی رویکردی میان‌رشته‌ای است که تلاش می‌کند دو حوزۀ اصلی علوم انسانی یعنی تاریخ و فرهنگ را با یکدیگر در تعامل ببیند. تاریخ فرهنگی از شاخه‌های پررونقی است که از دهۀ 1970 به بعد گسترش یافته است. در واقع می‌توان گفت که تاریخ فرهنگی در بستر مجموعه‌ای از تحولات گفتمانی در زمینۀ تاریخ، نظریۀ اجتماعی و مفهوم فرهنگ شکل گرفته ‌است. پژوهش در حیطۀ تاریخ فرهنگی ایران نسبت به سایر حوزه‌های مطالعاتی به سبب پراکندگی منابع و قلّت داده‌های اطلاعاتی کار دشواری است. رویکرد ادبیات عامیانه به دلیل پیوند آن با زندگی مردم و گسترۀ قلمرو و غنای درون‌مایه‌های اجتماعی آن راهکاری برای بازآفرینی رویدادهای تاریخ فرهنگی است. اشعار عامیانه به‌عنوان یکی از ارکان مهم ادبیات عامه، بازگوکنندۀ جلوه‌های گوناگون حیات مادی و معنوی آحاد جامعه است، و ازاین‌رو جایگاه ویژه‌ای در مطالعات تاریخ فرهنگی دارد. با در نظر داشتن این جایگاه، مقالۀ پیشِ ‌رو، از طریق تحلیل درون‌مایه‌ها و مضامین برخی از اشعار عامیانۀ عصر قاجار، سهم این اشعار را در بازتاب سطوح اندیشه، انگاره‌ها و وجوه گوناگون حیات اجتماعی مردم آن روزگار مورد بررسی قرار می‌دهد. یافته‌های این بررسی نشانگر ظرفیت اشعار عامیانه در دورۀ قاجار در بازآفرینی رخدادها، روایت وجوه مغفول حیات فرهنگی و اجتماعی، سبک زندگی و بازنمود انگاره‌های سنتی، مذهبی و کنش‌های اعتراضی‌انتقادی آن‌ها در جامعۀ عصر قاجار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Narration of the Cultural and Social History of the Qajar Period Based on the Folk Poems of that Era

نویسندگان [English]

  • Zahra Alizadehbirjandi 1
  • Akram Naseri 2
1 Associate Professor, Birjand University, Birjand,
2 Instructor of Birjand University
چکیده [English]

Cultural history is an interdisciplinary approach that seeks to interact with the two main fields of the humanities, i.e. history and culture. Cultural history is a thriving branch that has expanded since the 1970s. In fact, it can be said that cultural history is formed in the context of a set of discourse developments in the field of history, social theory and the concept of culture. Research in the field of cultural history of Iran is more difficult than the other fields of study due to the dispersion of the sources and scarcity of the information. The approach of folk literature is a way to recreate the events of cultural history because of its connection with the people's lives and the breadth of its territory and the richness of its social themes. Folk poetry, as one of the important pillars of popular literature, reflects various manifestations of the material and spiritual life of the individuals in society, and therefore has a special place in the study of cultural history. Given this position, the present article, by analyzing the themes and contents of some folk poems of the Qajar era, examines the contribution of these poems in reflecting the levels of thought, ideas and various aspects of social life of the people of that time. The findings of this study indicate the capacity of folk poetry in the Qajar period to recreate events, narrate the neglected aspects of cultural and social life as well as the lifestyle of the people. They also represent the traditional and religious ideas and critical protest actions in the Qajar society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Folk Poems
  • Narrative
  • Social History
  • Cultural History
  • Qajar
-       آدمیت، فریدون (1385)، اندیشه ترقی و حکومت قانون، عصر سپهسالار، تهران، خوارزمی.
-       آرین‌پور، یحیی (1357)، از صبا تا نیما، ج2، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
-       احمدی، مرتضی (1381)، کهنه‌های همیشه نو، تهران، انتشارات ققنوس.
-       اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1385)، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، تهران، امیرکبیر.
-       ایوانف، ولادیمیر ‌الکسی‌ویچ (1392)، فارسی‌در گویش ‌بیرجند، ترجمه ‌محمود رفیعی، تهران، هیرمند.
-       برک، پیتر (1389)، تاریخ فرهنگی چیست؟ ترجمه نعمت‌اللهی فاضلی، مرتضی قلیچ، تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام.
-       بهزادی ‌اندوهجردی، حسین (1382)، طنزپردازان‌ایران‌ازآغازتاپایان‌دوره قاجار، تهران، دستان.
-       بوردیو، پی‌یر (1390)، تمایز، نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: ثالث.
-       بیهقی، حسینعلی (1368)، پژوهش و بررسی فرهنگ‌عامه ایران، مشهد، آستان‌قدس رضوی.
-       پناهی سمنانی، محمد (1376)، ترانه و ترانه‌سرایی در ایران، تهران، سروش.
-       خادمیان، طلیعه (1387)، سبک زندگی و مصرف فرهنگی، مطالعه‌ای در حوزه جامعه‌شناسی فرهنگی و دیباچه‌ای بر سبک زندگی فرهنگی ایرانیان، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری جهان کتاب.
-       روح‌الامینی، محمود (1383)، «گسترۀ فرهنگ و جایگاه فولکلور»، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی ایران‌شناسی 27-30 خرداد 1381: مردم‌شناسی و فرهنگ‌عامه، تهران، بنیاد ایران‌شناسی.
-       ریپکا، یان (1382)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، سخن.
-       ژوکوفسکی، والنتین (1382)، اشعار عامیانه ایران در عصر قاجاری، به اهتمام و تصحیح و توضیح عبدالحسین نوایی، تهران، اساطیر.
-       سجادی، سید محمود (1381)، «فرهنگ عامیانه»، کیهان فرهنگی، شماره 188، خرداد، 56-61.
-       سیاح، محمدعلی (1356)، خاطرات حاج سیاح، بکوشش حمید سیاح، تهران، امیرکبیر.
-       شریعت‌زاده، علی‌اصغر (1379)، مجموعه مقالات مردم‌شناسی ایران، تهران، پازینه.
-       شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1380)، ادوار شعر فارسی، تهران، سخن.
-       شمیسا، سیروس (1382)، سبک‌شناسی شعر، تهران، فردوسی.
-       طباطبایی، جواد (1384)، مکتب تبریز و مقدمات تجددخواهی، تبریز، ستوده.
-       طباطبایی، جواد (1386)، نظریه حکومت قانون در ایران، تبریز، ستوده.
-       فاضلی، محمد (1382)، مصرف و سبک زندگی، قم، نشر صبح صادق.
-       فاضلی، نعمت‌الله (1381)، «فرهنگ‌عامه و ادب عامه فارسی»، فصلنامه ماه هنر، شماره 43 و 44، فروردین و اردیبهشت، 82-85.
-       فیضی، مجتبی (1392)، «درآمدی بر سبک زندگی اسلامی»، فصلنامه معرفت، سال 22، شماره 185، اردیبهشت، 27-42.
-       کتیرایی، محمود (1357)، زبان و فرهنگ مردم، تهران، انتشارات توکا.
-       مجتهدزاده، پیروز (1378)، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، ترجمه حمیدرضا ملک محمودی نوری، تهران، اساطیر.
-       مستوفی، حمدالله (1380)، شرح زندگای من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجار، تهران، زوار.
-       مراغه‌ای، زین‌العابدین  (1384)، سیاحت‌نامه ابراهیم بیگ، ج 1، تهران، آگاه.
-       مهدوی‌کنی، محمدسعید (1387)، «مفهوم سبک زندگی و گستره آن در علوم اجتماعی»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال 1، شماره 1، 199-230.
-       هدایت، صادق (1385)، فرهنگ‌عامه مردم ایران، تهران، نشر چشمه.
-       هدایت، مهدیقلی‌خان (1361)، خاطرات و خطرات، تهران، زوار.
-       روزنامه شرف، محرم 1301، نمره 13، با مقدمه و فحارس جوادصفی‌نژاد، تهران، انتشارات یساولی.
-       طبیب‌زاده، امید (1382)، تحلیل وزن شعر عامیانه فارسی، همراه سیصد قطعه شعر عامیانه، تهران، نیلوفر.
-       Lefebvre, H (2002), Everyday Life in the Modern Word. Londan, New York: Confinuum.