ستیز اقتصاد زراعیِ رعیتی- معیشتی و اقتصاد زراعیِ تجاری ستیز دولت و دهقان برای تجارت و معیشت 1320- 1304ش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی/ دانشگاه خوارزمی تهران

2 هیئت علمی دانشگاه خوارزمی

3 دانشجوی دکتری دانشگاه خوارزمی

چکیده

موضوع این نوشتار ستیز اقتصاد زراعیِ رعیتی- معیشتی و اقتصاد زراعیِ تجاری در بازه­ی زمانی 1320-1304 است. تداوم نظام زمینداری و جان سختی مناسبات آن در ایران و نیز ایستائی جامعه­ی دهقانی همزمان یا پس از شکل‌گیری دولت مدرن، مسئله­ی قابل تأملی است. انتظار می‌رفت با نفوذ سرمایه و رواج اقتصاد تجاری، تغییراتی در این امر رخ دهد. اما نه تنها دولت، تاجر- مالکان و مالکان بلکه دهقانان نیز علاقه­ای به تغییر این شیوه­ی تولید و مناسبات آن نشان ندادند. برای تبیین این مسئله، این سؤال قابل طرح است که: «چرا در دوره­ی رضاشاه، زارع ایرانی در برابر تلاش­های دولت برای رواج اقتصاد زراعیِ تجاری مقاومت کرد و به ستیز پرداخت؟» یافته­های پژوهش نشان می­دهد که دهقان ایرانی برای معیشت کشت می­کرد. هدفش بیشینه­سازی درآمد نبود، بلکه بخت خانواده برای زنده ماندن و موجودیت بود. شرایط نامساعد آب و هوا، آفت­های زراعی، نا­آشنایی با مناسبات بازار و سیاست بین­الملل مایه­ی نگرانی و بی‌اعتمادی مالک و زارع به زراعت تجاری و پافشاری آنان بر زراعت معیشتی بود. بنابراین با نفوذ سرمایه و رواج اقتصاد زراعیِ سرمایه­دارانه، در مناسبات زمینداری و وضعیت اجتماعی زارعان تغییری به‌وجود نیامد و قواعدی که برای سالیان دراز نظام کشاورزی ایران را ثابت نگه ­داشته بود، بر هم نخورد. عوامل تولید از نظام اجتماعی سنتی آزاد نگردید. بلکه سبب همراهی و همگامی زارع با مالک و تحکیم نظام ارباب - رعیتی گردید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Conflict Between Agrarian-subsistence economy and Agrarian - commercial economy The Conflict Between the State and Peasants over Commercial and Subsistence economy, 1304-1320

نویسندگان [English]

  • null null 1
  • seyyed esmail changizi ardehali 2
  • Foad Poraryan 2
  • Bahman Shabanzadeh Lomer 3
2 ProfessorAssistant/Kharazmi univercity
3 Kharazmi university
چکیده [English]

 
The object of this paper is to study the conflict between agrarian- subsistence economy and agrarian-commercial economy during the period of 1304- 1320/1925-1941. It is an interesting historical enigma that although a modern state was being formed in Iran during this period, nevertheless the old landholding system survived and the economic relations which corresponded to this system, continued to dominate the peasant economy. One would expect that changes were bound to occur as capitalism was growing in society and the commercial economy was making headway in the economy as a whole. Yet, not only the government and the landlords refrained from changing the old system of farming , but peasants, too, showed lack of interest in abandoning their traditional mode of production. Therefore, the question can be asked that why did Iranian peasants confronted the government's efforts to promote commercial agrarian economy during the Reza Shah’s era? It can be argued that peasants were more interested in upholding their subsistence economy. Their goal was not to maximize their own income, but to save their family at the existence level. Unfavorable weather conditions, crop diseases, unfamiliarity with market relations and international politics were new domains which led the landowners as well as the farmers to distrust the commercial farming. Instead, they continued to cultivate their land according to the previous method of subsistence farming. Thus, the influence of capital and the prevalence of capitalist agricultural economy, did not bring about any substantial changes in the agrarian relations or the social status of the peasantry. They did not abandon the economic rules that had been kept over many centuries in Iran's agricultural system. Methods of production were reflected in the traditional social system. Consequently< the socio – economic relations between landowners and peasants were strengthened and this led to the integrity of the village system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Peasants
  • agrarian-subsistence economy
  • agrarian- commercial economy
  • Reza shah
  • cash crops

مراجع

 
الف) اسنادکتابخانهملیوسازماناسنادایران (باناماختصاری: ساکما)
-    شناسه­ی سندها: 011030-240؛ 24985- 240؛ 10292/293/98 ؛ 100425-240؛ 10292-293-98؛ 75752-240 ؛ 9542 – 293 – 98؛ 13188-293-98؛ 9542-293-98 ؛ 9542-293-98؛ 16065- 293- 98؛ 16065- 293- 98؛ 16140-293- 98؛ 16140-293- 98؛ 13188-293-98 ؛ 119408- 293 ؛ 59394- 240.
ب) اسنادکتابخانهومرکزاسنادمجلس (باناماختصاری: کمام )
-    شماره­ی بازیابی: 43/1/14/67/9ج.
ج) اسناد اداره­ی اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (با نام اختصاری: استادوخ)
-    شماره­ی بازیابی: سال 1304 ش، کارتن 38، پرونده­ی 47، شماره­ی سند62؛ سال 1306ش، کارتن 38، پرونده­ی 9، شماره­ی سند 109؛ سال 1308 ش، کارتن 27، پرونده­ی 91/53، شماره­ی سند 16؛ سال 1309 ش، کارتن27، پرونده­ی 232/52، شماره­ی سند 8؛ سال 1314، کارتن 53، پرونده­ی 19، شماره­ی سند 1.
روزنامه‌ها
-    اخگر: س 14، 10 فروردین 1321: ش739.
-    ایران: س 18، 18 دی 1312: ش 4288.
-    ستاره جهان: س 6، 2 مرداد 1313: ش 1425؛ س 6، 24 فروردین: ش 1346؛ س 6، 2 اردیبهشت 1313: 1353.
-    شفق سرخ: س2، 15 اردیبهشت 1310: ش 1768؛ س11، 15 اسفند 1311: ش 2301؛ س 11، 17 اسفند 1311: ش 2303؛ س 11، 13 دی ماه 1311 :ش2252 ؛ س 11، 17 بهمن 1311: ش2278؛ س 13، 6 خرداد1313: ش 2651.
-    کوشش: س 10،6 تیر 1311: ش 127؛ س13، 23 آبان: ش 257؛ س15، 11 فروردین 1316: ش68.
-    گلستان: س 20، 5 اسفند 1315، ش2006.
مجلات:
-    بانک ملی ایران: تیر 1316: ش13؛ مرداد 1315: ش 8؛ خرداد 1315: ش 12؛ مرداد 1316، ش 14؛ آبان 1316: ش 17؛ فروردین 1317: ش 22؛ آذر 1317: ش 30.
-    عصر جدید، اسفند 1307، ش 58؛ عصر جدید، اسفند 1306 [بی س و ش]
-    فلاحت و تجارت، س 1، 1 فروردین 1297، ش 2.
-    مدرسه­ی عالی فلاحت کرج، س 1، فروردین 1310: ش 2؛ س 1، خرداد 1310: ش 4؛ س 2، اسفند 1312: ش 1.
سالنامه‌ها
-    اداره­ی کل گمرک، احصائیه تجارتی ایران (1307) مجموعه تجارت عمومی ایران با ممالک خارجه در سال 1306، تهران: مطبعه مجلس.
-    اداره­ی کل فلاحت و صناعت (1313) احصائیه محصولات فلاحتی و صنعتی ایران در سال 1311، تهران: شرکت چاپخانه فردوسی.
-    نتایج اجرای قوانین انحصار تجارت خارجی، احصائیه تجارتی سال اقتصادی 1314 (اول تیر 1313 – آخر خرداد 1314) تهران: مطبه تهران.
-    اداره­ی کل گمرک، وضعیت کالاهای رسیده و فرستاده ایران به کشورهای خارجه در سال اقتصادی اول تیر 1314 تا 31 خرداد 1315، تهران: چاپخانه یمنی.
-    اداره­ی کل گمرک، آمار تجارت ایران با کشورهای خارجه در سال اقتصادی 1316/1315، (اول تیر ماه 1315- تا 31 خرداد 1316) تهران، چاپخانه فردین و برادر.
-    اداره­ی کل گمرک، آمار بازرگانی ایران با کشورهای خارجه در سال 1319، تهران، چاپخانه فردوسی.
گزارش­ها
-    سومین راپورت سه ماهه­ی رئیس کل مالیه­ی ایران، به تاریخ 21 خرداد 1302، تهران: مطبعه مجلس.
-    نهمین راپورت رئیس کل مالیه­ی ایران، سه ماهه­ی میزان / مهر - آذر 1303، تهران: مطبعه مجلس.
کتاب‌ها
-    اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه­داری در ایران: دورۀ قاجاریه، تهران: زمینه.
-    باری یر.ج. (1363)، اقتصاد ایران، تهران: مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه.
-    بالدوین، جورج. بی. (1396)، برنامه‌ریزی و توسعه در ایران، ترجمه­ی­ میکائل عظیمی، تهران: نشر علمی.
-    سیف، احمد (1373)، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران: نشر چشمه.
-    سینزوود، الن میک (1395)، خاستگاه سرمایه داری، ترجمه­ی حسن مرتضوی، تهران: نشر ثالث.
-    شاکری، خسرو (1384)، پیشینه­های اقتصادی– اجتماعی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دموکراسی، تهران: نشر اختران.
-    عاقلی، باقر (1369)، داور و عدلیه، تهران: انتشارات علمی.
-    عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه­ی یعقوب آژند، تهران: نشر گستره.
-    کارشناس، مسعود (1382)، نفت، دولت و صنعتی شدن در ایران، ترجمه­ی علی اصغر سعیدی و یوسف حاجی عبدالوهاب، تهران: گام نو.
-    کائوتسکی، کارل (1381)، مسئله­ی ارضی، ترجمۀ عبدالرحیم رشیدیان، تهران: نشر نی.
-    کدی، نیکی آر. (1369)، ریشه­های انقلاب ایران، ترجمه­ی عبدالرحیم گواهی، تهران: انتشارات قلم.
-    کرون پاتریشیا (1393)، جامعه­های ما قبل صنعتی، ترجمه مسعود جعفری، تهران: نشر ماهی.
-    کسلر، دیرک (1394)، نظریه­های روز جامعه‌شناسی، ترجمه کرامت الله راسخ، تهران: نشر آگه.
-    مجموعه قوانین و مقررات سال­های 1320 – 1300 هجری شمسی (1388)، جلد 2، تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران.
-    والرشتاین، ایمانوئل (1396)، نظام جهانی مدرن، ترجمه­ی نظام الدین سراجی جهرمی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
-    هوگلند، اریک جیمز (1381)، زمین و انقلاب در ایران، ترجمه­ی فیروزه مهاجر، تهران: شیرازه.
-    یه ناگا، تویوکیچی (1392)، سفرنامه یه ناگا تویوکیچی در ایران و آناتولی، ترجمه­ی هاشم رجب­زاده و کینچی ئه اورا، تهران: انتشارات طهوری.
مقالات
-    آیتی، عطا (بهار 1385)، دیکتاتوری و اقتصاد (گزارشی از اوضاع اقتصادی ایران عصر رضاشاه)، تاریخ معاصر ایران، س 10، ش 37.
-    حقوقی، مرتضی (آبان 1342)، تحولات سرمایه­گذاری کشاورزی در خوزستان، مجله­ی بورس، دوره­ی اول، ش.
-    چگونه اقتصاد ایران دولتی شد؟،  نامه­ی بازرگانی، س 85، ش 90، تیر 1393.
-    داور (مرداد 1321)، پدر اقتصاد و کشاورزی ایران (3)، مجله آب و خاک، سال اول، ش 7، 15.
-    داور (پاییز 1378)، پدر اقتصاد و کشاورزی ایران (4)، مجله آب و خاک، سال اول، ش 8، 1.
-    عیسوی، چارلز (پاییز 1378)، نفوذ اقتصادی اروپا و اقتصاد ایران در آستانه مشروطیت، ترجمه‌ی نادر میر سعیدی، تاریخ معاصر ایران، ش 11.
-    منصوربخت، قباد (تابستان 1388)، کشاورزی تجاری در دوره­ی قاجاریه، تاریخ ایران، شماره 5/61.
-    نشأت، گیتی (بهمن 1383)، از بازار سنتی تا بازار مدرن، ( ایران قرن نوزدهم )، گفتگو، شماره 41.
-     Keddie, R. Nikki. Historical obstacles to agrarian change in Iran, Claremont Asian studies, no. 8,1960.
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
دوره 10، شماره 19
تیر 1398
صفحه 127-156

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 13 تیر 1397
  • تاریخ بازنگری: 15 مهر 1397
  • تاریخ پذیرش: 07 آذر 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار