جایگاه دین در برخی از متون کتب درسی دوره پهلوی اول (تاریخ، تعلیمات دینی، ادبیات فارسی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحدعلوم وتحقیقات تهران

2 دبیر/آموزش و پرورش

3 هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

آنچه که در این مقاله با عنوان جایگاه دین در متون درسی مقاطع ابتدایی و متوسطه دوره حکومت پهلوی اول مورد بررسی قرار گرفت، حاوی مطالبی در خصوص جایگاه ادیان الهی و غیرالهی در متون درسی کتب مختلف از جمله؛ تاریخ، تعلیمات مدنی، لآلی الادب و تعلیمات دینی بوده‌است. با توجه به اینکه حاکمیت در این زمان درصدد نوسازی نظام آموزشی مبتنی بر ایدئولوژی ناسیونالیسم و سکولاریسم غرب‌گرا بوده، دستگاه فرهنگی رژیم در برخورد با مسائل دینی به‌خصوص مقوله دین اسلام در کتب درسی، درصدد برآمد محدودیت­هایی در این زمینه به‌وجود آورد. لازم به‌ذکر است رویکرد نظام آموزشی پهلوی اول نسبت به ادیانی نظیر زرتشت با توجه به نگاه خاص به دوران ایران باستان نسبت به ادیان دیگر کاملاً متفاوت بوده است. در هر صورت تلاش نگارنده در این مقاله بر این بوده تا مباحث مورد نظر را به استناد برخی منابع کتب درسی ابتدایی و متوسطه دوره پهلوی اول مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به اینکه محور موضوعی مقاله جایگاه دین در برخی متون درسی دوره حکومت پهلوی بوده، سعی شد جایگاه ادیان ایرانی و غیرایرانی دوره پیش از اسلام و پس از آن و نیز ادیان ملل دیگر در این دوران، مورد توجه قرار گیرد. البته شاخصه اصلی مقاله در خصوص نشان دادن چگونگی جایگاه دین اسلام در کتب درسی براساس مبانی نظری گفته شده در فوق است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Religion Stance in some Textbooks of First Pahlavi Period (History, Theology, Persian Literature)

نویسندگان [English]

  • reza shabani 1
  • farshid mehri 2
  • null mansourbakht 3
1 Professor of Islamic Azad University, Science and Research Branch of Tehran
2 teacher
3 Assistant Professor, Shahid Beheshti University, Tehran
چکیده [English]

What is studied in this article as the religion stance in elementary and secondary schools of First Pahlavi Period includes topics related to divine and non-divine regions’ stance in different textbooks such as history, civic science, literature, and theology. Considering that the governance in this period has tried to renovate the educational system based on west nationalism ideology and secularism, therefore the regime cultural system in treating religious topics especially Islam religion in textbooks has tried to impose limitations in this ground. It is noteworthy that the first Pahlavi educational system has had a different perspective about religions including Zoroastrianism considering the special look of the Ancient Persia to other religions. However, the author in this article has tried to study the intended topics based on some elementary and secondary school textbooks of First Pahlavi period. Given that the article topic is the religions stance in some textbooks of First Pahlavi period, therefore it is tried to study the Iranian and non-Iranian religions’ stance and other countries’ religion stance in the pre-Islamic and Islamic period.  Of course the article main criterion is related to demonstrating the Islam religion stance in textbooks based on above-mentioned theoretical foundations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • First Pahlavi Period
  • History
  • Theology
  • and Persian Literature textbooks
  • Islam religion stance and Zoroastrianism
-     آصف، محمد حسن (1384)، مبانی ایدئولوژیک حکومت در دوران پهلوی، تهران مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم.
-     آیرملو، تاج‌الملوک (1380)، «خاطرات ملکه پهلوی»، چاپ دوم، تهران: به آفرین.
-     احیا اخوی، میرسیدحسن (1313)، احیا الفقه، اول متوسطه، چاپ سوم، تهران: مطبعه یمنی.
-     اکبری، محمدعلی (1384)، تبارشناسی هویت جدید ایران عصر قاجاریه و پهلوی اول، چاپ اول، انتشارات علمی فرهنگی
-     امینی، علیرضا، جبیب الله (1382)، تحولات سیاسی و اجتماعی ایران از قاجار تا رضاشاه، چاپ اول، تهران: نشر قومس.
-     بصیرت منش، حمید (1386)، علما و رژیم شاه، نظری برعملکرد سیاسی- فرهنگی روحانیون در سال‌های 1305- 1320 ش، مؤسسه چاپ و نشر عروج.
-     تدین، سیدمحمد (1318)، تعلیمات مدنیه ششم ابتدایی، بی‌جا
-     جباری، راضیه، (بهمن 92)، «جایگاه دین در آموزش و پرورش عصر پهلوی اول»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین.
-     حامدی، زهرا (1395)، مبانی ایدئولوژی حاکمیت و تأثیر آن بر متون و مواد درسی در عصر پهلوی اول، چاپ دوم، نشر تاریخ ایران.
-     حکمت، علی اصغر، «سی ­خاطره از عصر فرخنده پهلوی»، تهران: کتابخانه ملی، 2535.
-     خراسانی، بدیع‌الزمان (1316)، منتخبات ادبیات فارسی چهارم پنجم و ششم متوسطه، تهران: چاپخانه فرهنگ.
-     رشید یاسمی، غلامرضا، تاریخ ایران پنجم و ششم ابتدایی.
-     رضاشاه کبیر (1303)، سفرنامه خوزستان، مرکز پژوهش و نشر فرهنگ سیاسی دوران پهلوی، چاپ دوم.
-     سازمان اسناد (گنجینه اسناد شماره 42).
-     سعادت، احمد (1304)، لآلی الادب، دوم ابتدایی، چاپ یازدهم.
-     شورای عالی معارف (1313)، آیات منتخبه، (کلاس پنجم و ششم)، تهران: شورایعالی معارف.
-     شیبانی، عبدالحسین، همکاران (1318)، تاریخ سال اول متوسطه، تهران: وزارت فرهنگ.
-     صدیق، عیسی (1354)، تاریخ فرهنگ ایران از آغاز تا زمان حاضر، دانشگاه تهران.
-     صدیق، عیسی (1347)، «روش نوین در آموزش (پرورش) تهران»، شرکت سهامی طبع کتاب، چاپ چهاردهم.
-     صدیق، عیسی (1356)، «یادگارعمر»، جلد 2، تهران، دهخدا.
-     صورت مذاکرات شورای عالی معارف، جلسه نودم سال 1306.
-     طباطبایی، سید ضیاء الدین (1331)، تعلیمات مدنیه، مطبعه احمدی، شیراز، طبع سوم جلد اول
-     طهرانی، سیدجلال الدین (1317)، تعلیمات دینی اول دبیرستان، چاپ سوم، تهران: شرکت مطبوعات.
-     عزت پور (1318)، تاریخ نو دوم متوسطه، تهران، چاپخانه دانش.
-     فرهودی، حسین (آبانماه 1315)، تاریخ عمومی اول متوسطه، چاپ ششم، بی­جا.
-     فروغی، ذکاءالملک (1308)، تاریخ مختصر ایران، سال پنجم وششم مدارس ابتدایی، چاپ دهم، تهران، شرکت مطبوعات.
-     فلسفی، نصرالله، تاریخ عمومی در قرون 19 و 20 دوم دبیرستان.
-     قویم، امیرعلی (1307)، تاریخ سال سوم و چهارم ابتدایی، مطبعه ترقی، تهران.
-     مجدزاده، جواد، صهبا (1318)، تاریخ عمومی اول متوسطه، تهران، چاپخانه مرکزی.
-     هدایت، مخبرالسلطنه، (تابستان 1304)، تعلیم و تربیت، سال اول شماره 5.
-     وزارت فرهنگ (1315)، کتاب سوم ابتدایی.
-     وزارت فرهنگ (1320)، کتاب ششم ابتدایی پسران، چاپ هفتم، تهران: شرکت مطبوعات.
-     وزارت فرهنگ، آیات منتخبه، 4 و 5 و 6 تهران: وزارت فرهنگ، 1318 به نقل از جباری، راضیه، پایان‌نامه جایگاه دین در دوره پهلوی اوّل.
-     وطن دوست، علیرضا، همکاران (بهار 1388)، نمودهای ناسیونالیسم در کتابهای درسی تاریخ دوره پهلوی اول، تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری دوره جدید، شماره یک.