بررسی عوامل فراز و فرود فقه شیعه پس از شیخ طوسی و مطالعه شرایط تأثیرگذار بر رشد دوباره آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

چکیده

چکیده
ادوار فقه و تحول در روش فقاهت شیعه رابطه‌ی مستقیمی با اوضاع اجتماعی ـ مذهبی جوامع شیعی دارد؛ به طوری که می‌توان آن را منعکس کننده‌ی خصوصیات یک عصر تاریخی و در عین حال مؤثّر در شکل‌گیری عناصر عصر بعد دانست. این تحوّلات فقط تفریع فقه و بیان احکام را دربر نمی‌گیرد، بلکه شامل روش استنباط و نقش فقها در کاربرد احکام نیز می‌گردد. دو دوره مهم از ادوار فقه شیعی، مقارن با دوران حکومت ایلخانی و تیموری است؛ دوره‌ی نخست، دوره‌ی تقلید و رکود فقه است که تا نیمه‌ی قرن هفتم ادامه دارد و پس از آن یکی از طولانی‌ترین ادوار فقه و اصول شیعه آغاز می‌شود و مجددا، فقه شیعی، دوره‌ای از شکوفایی و پویایی را تجربه می‌کند. در این دوره با ظهور دانشمندان بزرگ شیعی، فقه دچار تحولات اساسی و مهمی می‌شود. در این مقاله سعی شده است با نگاهی به سیر تحوّل فقه شیعه از دوره ایلخانی تا اواخر تیموری؛ عوامل رکود فقه شیعه پس از شیخ طوسی و شرایط تأثیرگذار بر رشد دوباره آن در دوره پس از مغول بررسی شود. لیکن پیش از آن با نگاهی مختصر به دوره قبل از ایلخانی به کارنامه و تلاش‌های شخصیت­های برجسته­ای نظیر شیخ طوسی، شیخ مفید و سید مرتضی اشاره شده است. همچنین موانع پیشِ‌روی علمای عصر مغول و فرصتها و چالش‌های آن عصر، بخش دیگری از این مقاله را تشکیل می‌دهد. بررسی سیر تحوّل فقه شیعه و شرایط پر فراز و نشیب آن طی دو دوره‌ی مذکور، نتیجه‌ی پایانی این نوشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An investigation of the ups and downs of Shiite jurisprudence after Sheikh Tousi

نویسندگان [English]

  • alireza kareme
  • manochehr samadivand
چکیده [English]

Abstract
Jurisprudence periods and revolution in jurisprudence methods is in direct relationship with socio- religious conditions of Shiite communities. In fact, it can be considered as reflecting element of a historical era characteristics, while it can also be considered as influencing factor in forming next era elements. This changes do not just involve jurisprudence branches and expression of religious commandments, rather it involves deduction methods and Jurists’ role in expressing religious commandments. Two important eras of Shiite jurisprudence were simultaneous with Ilkhanid and Teymuri governorship era. First era is recession and imitation era of Shiite jurisprudence, continuing till mid seventeenth century. After that, one of longest eras of Shiite principles and jurisprudence started and Shiite jurisprudence experienced an era of development and mobility once more.In this era, with the advent of grand Shiite scholars, jurisprudence underwent crucial and important changes. In this article the researchers have tried to investigate the factors leading to Shiite jurisprudence recession after Sheikh Tousi as well as the influential conditions leading to its re-growth after Mogul era considering Shiite jurisprudence evolution from Ilkhani till late Teymuri era. However, before that the authors investigated the precious deeds and attempts of some noble figures such as Sheikh Tousi, Sheikh Mofid and Seyyed Morteza by having a glance on the era before Ilkhanid dynasty. Moreover, investigation of the obstacles, opportunities and challenges facing scholars in Mogul era constitutes another part of the article An investigation of Shiite jurisprudence evolution and its vicissitude conditions during the two mentioned eras is the final conclusion of this article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Shea jurisprudence
  • Ilkhanid
  • Sunni jurisprudence
  • Teymurid
  • jurisprudence periods
منابع و مآخذ
−        ابن اثیر، علی بن محمد (1422ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار الکتاب العربی.
−        استرآبادی، محمدبن علی (1422ق./1380)، منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال، قم: موسسه آل البیت (علیهم السلام) لاحیاءالتراث.
−    ابن طقطقی، محمدبن علی بن طباطبا (1360)، تاریخ فخری در آداب مملکت داری و دولتهای اسلامی، ترجمه: محمدوحید گلپایگانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
−        ابن عماد حنبلی (1414ق)، شذرات الذهب من اخبار من ذهب، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
−        ابن فوطی، عبدالرزاق بن احمد (1381)، الحوادث الجامعه(رویدادهای قرن هفتم هجری)؛ ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
−        امین، سیدمحسن (1418ق)، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، طبع پنجم.
−        تبریزی مدرسی، محمدعلی (1373ق)، ریحانه الادب، تهران، سعدی.
−        جنّاتی، محمد ابراهیم (1372)، ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، تهران، سازمان انتشارات کیهان، چ1.
−        جوینی، عطاملک (1362)، تاریخ جهانگشا، تصحیح محمد قزوینی، تهران، بامداد.
−        حرّ عاملی، محمدبن حسن (1358ق)، امل الآمل، تحقیق: سید احمدحسینی، نجف، الآداب.
−        حسینی جلالی، سیدمحمدرضا (1383)، نگاهی به المسائل السرویة شیخ مفید، ترجمه جویا جهانبخش، آیینه‌ی میراث، ش 26.
−        حلّی (محقق)، شیخ نجم الدین (1403ق)، معارج الاصول، تحقیق محمد حسین رضوی، قم، موسسه آل البیت.
−        حلّی، محمدبن منصوربن احمدبن ادریس (1341ق)، السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، قم، انتشارات اسلامی.
−        خواندمیر، غیاث الدین (1335)، تاریخ حبیب السیر، تهران، کتابفروشی خیام.
−        درودگر، محمدجواد (بهار و تابستان 1382)، تحجر و تجدد از منظر استاد مطهری، کتاب نقد، سال هفتم، شماره 2 و 3.
−        ذهبی (1405ق)، دول‏ الاسلام، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
−        زین الدین، شیخ حسن بن (1365)، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، انتشارات اسلامی.
−        شبانکاره‌ای، محمدبن علی (1363)، مجمع الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، ‏تهران امیرکبیر.
−        شبیری زنجانی، سیدمحمدجواد (1371)، فهرست آثار شیخ مفید در: مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید.
−        شوشتری، قاضی نورالله (1377)، مجالس المؤمنین، تهران، انتشارات اسلامیه.
−        شهید اول، محمدبن مکی (1376)، غایه المراد فی شرح نکت الارشاد، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
−        صدر، سیدمحمدباقر (1321ق./1379ش)، المعالم الجدیده، قم، چاپ کنگره شهید صدر، مجموعه آثار8.
−        عاملی، محمدبن مکی (شهیداول) (بی‌تا)، القواعد والفوائد فی الفقه و الاصول و العربیه، قم، منشورات مکتبه المفید.
−        عبدالرحمن ابن‌خلدون (بی‌تا)، مقدمه ابن‌خلدون، ترجمه: محمدگنابادی، تهران، بنگاه نشر و ترجمه.
−        عسقلانی، احمدبن علی (1331ق)، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، مجلس دائرة المعارف.
−        عسقلانی، ابن حجر (1314ق)، لسان المیزان، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
−        طبری، میرزا محمدحسین (1318ق)، مستدرک الوسائل، تهران، دارالخلافه.
−        قمی، شیخ عباس (1349ق)، هدیة الاحباب، نجف، المرتضویة.
−        مدرسی طباطبائی (1362)، زمین در فقه اسلامی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
−        مستوفی، حمدالله (1317)، دستورالوزراء، تصحیح و مقدمه: سعید نفیسی، تهران، کتابفروشی اقبال.
−        نامه دانشوران ناصری (1338)، نوشته جمعی از علمای قاجار، قم: موسسه مطبوعاتی دار الفکر، موسسه مطبوعات دار العلم، [تاریخ مقدمه].
−        نسوی، شهاب الدین، محمد فرندزی زیدری (1344)، سیرت جلال الدین منکبرنی، تصحیح و تعلیقات: مجتبی مینوی، تهران، بنگاه نشر و ترجمه.
−       یعقوبی، محمدطاهر (1384)، «ابن علقمی و سقوط بغداد»، تاریخ اسلام، ش24.