نقد وبررسی نظریه های موجود درباره تشکیل حاکمیت صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

چکیده
چرایی و چگونگی تشکیل حکومت‌ها و همچنین ماهیت و ساختار آنها از مباحث پر اهمیت در تفکر تاریخی و تاریخ نگری است. توضیح و تبیین فرایند تشکیل حکومت‌ها بخاطر مؤلفه‌های تأثیر گذار متعدد و در هم تنیدگی زمینه‌های مختلف، مستلزم ژرف نگری‌های خاص و تعمق در تمام زمینه‌های مربوطه است. چرایی تشکیل حاکمیت صفویان و روند آن نیز خارج از این قاعده نیست. اما تعدادی ازمحققان با اتکاء به یک یا چند عامل در صدد ماهیت بخشی و یا به تعبیر بهتر ماهیت تراشی برای حاکمیت صفویان برآمده‌اند. از طرفی با نادیده انگاشتن و غفلت از واقعیات متعدد دیگر به ابهام و پیچیدگی موضوع افزوده‌اند. این باعث ارائه نظرات مختلف و حتی متضادی در باره چرایی، روند و ماهیت و مشخصات این حاکمیت شده است. این نوشته در صدد است تا با ارائه نوعی تقسیم‌بندی بر اساس محتوای این نظریات، آنها را به بحث و مقایسه گذارد و در حد امکان به بررسی، نقد و مطابقت آن دیدگاهها با واقعیات ملموس در حکومت صفویان بپردازد. نتیجه این بررسی حاکی از آن است که هیچ یک از نظرات مذکور با واقعیات تاریخی شکل‌گیری و روند حاکمیت صفوی مطابقت ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A critical study of the existing theories regarding the establishment of the Safavid Sovereignty

نویسنده [English]

  • ali salarishadi
چکیده [English]

 Abstract
How and why dynasties are established and also what their structure and nature are like are among the most significantly discussed issues in historical thinking and reviews. Explaining the process of the establishment of the governments due to different influential factors and intervowenness of various elements needs serious and thorough attention and investigation. The reason and the process of the establishment of the Safavid Dynasty is not an exception.
Some researchers relying on one or several factors have tried to bestow essence or in other words to create essence for the Safavid Rulership. Therefore, they have complicated the issue by ignoring some facts. Hence, some different and sometimes opposing ideas have been proposed about the how, the why and the characteristics of the Safavid dynasty. This study tries to present a kind of classification based on these theories. It also aims at comparing, contrasting and criticizing the existing views while considering the existing realities in the Safavid dynasty. The findings of this study reveal that none of the mentioned theories accord with the historical realities leading to the establishment of the Safavid dynasty.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: foundation of the safavid
  • Theories on the Establishment of Safavids
  • Sufism
منابع و مآخذ
−        اسپنا قچی زاده، محمد عارف (1379)، انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، بکوشش رسول جعفریان، قم: انتشارات دلیل.
−        اسکندر بیگ منشی (1377)، عاالم آرای عباسی، ج1، به تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
−    الگار، حامد (1385) «ملاحظاتی در باره دین در ایران عهد صفوی» اصفهان در مطالعات ایرانی، به کوشش رناتا هولود، ترجمه محمد تقی فرامرزی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
−        امینی هروی، صدرالدین براهیم (1383)، فتوحات شاهی، به تصحیح محمد رضا نصیری، تهران: انتشارات انجمن مفاخر و آثار فرهنگی.
−        براون، ادوارد (1363)، تاریخ ادبیات ایران، ج4، ترجمه بهرام مقدادی، تهران: انتشارات مروارید.
−        بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1371)، تاریخ بیهقی، به تصحیح علی اکبر فیاض، تهران: دنیای کتاب.
−        پطروشفسکی، یپیگولوسکایا، یاکوبسکی و دیگران (1354)، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم، ترجمه کریم کشاورز، تهران: انتشارات پیام.
−        پطروشفسکی، ایلیا پاولوویچ (1357)، اسلام در ایران (ازهجرت تا پایان قرن نهم هجری)، ترجمة کریم کشاورزه، تهران: اتنشارات پیام.
−        تاجبخش، احمد (1373)، تاریخ صفویان، شیراز: انتشارت نویدی.
−        تذکره الملوک (1368)، تعلیقات وحواشی از مینورسکی، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات امیرکبیر.
−        جنابدی، میرزا بیگ (1378)، روضه الصفویه، به تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: موقوفات افشار.
−        جهانگشای خاقان (1364)، مقدمه دکتر الله دتا مضطر، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
−        خوانساری، میرزا محمد باقر (1357)، روضات الجنات فی احوال العلما وسادات، ج4، تهران: انتشارت اسلامیه.
−        خواجه نظام الملک (1369)، سیاستامه، کوشش عباس اقبال، تهران: انتشارات اساطیر.
−     رمضانی مشکانی، عصمت (1383-1384)، «تأثیر مهاجرت علمای جبل عامل بر فرهنگ و اندیشه دینی ایرانیان»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق (علیه السلام)، شماره 16 الی19، صص86-93.
−        رویمر، هانس روبرت (1383)،  ایران در راه عصر جدید، ترجمه آذر آهنچی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
−        رویمر، هانس روبرت (1385)، « اظهار نظر» اصفهان در مطالعات ایرانی، به کوشش رناتا هولود، ترجمه محمد تقی فرامرزی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
−        زیگفروید، آندره (بی‌تا)، روح ملت‌ها، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
−    سالاری شادی، علی (1386)، «بازنگری در احوال ومناسبات شیخ صفی الدین اردبیلی»، مجله مطالعات و پژوهش‌های دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، علمی- پژوهشی، شماره 50.
−    سالاری شادی، علی (1388)، « بررسی نقش شاه اسماعیل در تشکیل حکومت صفوی» مجله تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه لرستان، سال سوم، شماره ششم، صص5-28.
−        سیوری، راجر (1363)،ایران عصر صفوی، ترجمه احمد صبا، تهران: کتاب تهران.
−    سیوری، راجر (1385)، «دولت وسیاست اداری در دوره صفوی»اصفهان در مطالعات ایرانی، به کوشش رناتا هولود، ترجمه محمد تقی فرامرزی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
−        سومر، فاروق (1371)، نقش ترکان آناطولی در تشکیل حکومت صفوی، ترجمه احسان اشراقی و محمد تقی امامی، تهران: نشر گستره.
−        شاملو، ولی قلی (1371)، قصص الخاقانی، ج1، به تصحیح حسن سادات ناصری، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
−        شیبی، کامل مصطفی (1374)، تشیع و تصوف، ترجمه علی رضا قراگوزلو، تهران: انتشارات امیر کبیر.
−        صفت گل، منصور (1381)، فراز وفرود صفویان، تهران: مؤسسه خدماتی فرهنگی رسا.
−        طهماسب صفوی (1363)، تذکره شاه طهماسب، با مقدمه امرالله صفری، تهران: انتشارات شرق.
−        عبدی بیگ شیرازی (1369)، تکمله الاخبار، مقدمه و تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نشر نی.
−        قمی، قاضی احمد (1363)، خلاصه التواریخ، ج1، بکوشش احسان اشراقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
−        کربن، هانری (1361)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه اسدالله مبشری، تهران: انتشارات امیر کبیر.
−        کریمی، علیرضا (1392)، سیاست در نظر ایرانیان عصر صفوی، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره 12.
−        لمبتون، آن، کی (1374)، دولت و حکومت در اسلام، ترجمه صالحی و فقیهی، بی‌جا، موسسه عروج.
−        لوییس، برنارد (1381)، خاورمیانه دوهزار سال تاریخ از ظهور مسیحیت تا امروز، ترجمه حسن کامشاد، تهران: نشر نی.
−        مزاوی، میشل (1368)، پیدایش دولت صفوی، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر گستره.
−        میر جعفری، حسین (1383)، « شوریدگان شاه اسماعیل در آناطولی در گذشته و حال» ایران زمین در گستره تاریخ صفویه»، تبریز: دانشگاه تبریز، صص 905-916.
−        مینورسکی، ولادیمیر (1370)، «ایران در قرن 15 میلادی»، یادنامه میرزا جعفر سلطان القرایی، تبریز: دانشگاه تبریز، صص157-175.
−    نصر، سید حسین (1385)، «دین در ایران عهد صفوی» اصفهان در مطالعات ایرانی، به کوشش رناتا هولود، ترجمه محمد تقی فرامرزی. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
−        نصر، سید حسین و دیگران (1387)، تاریخ ایران کمبریج، دوره صفوی، جلد ششم، ترجمه تیمور قادری، ویراستار جکسون ولکهارت. تهران: انتشارات مهناب.
−        هولت، پی. ام. وآن. ک. س لمبتون (1381)، تاریخ اسلام کمبریج، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات امیرکبیر.
−        هینتس، والتر (1362)، تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
−       یزدی، ملا جلال منجم (1366)،تاریخ عباسی، بکوشش سیف الله وحید نیا، بی‌جا: انتشارات وحید.