تاثیر مبانی فکری و عقیدتی شیخ زاهد گیلانی بر طریقت صفویه از منظر گزارش های درویش ابن بزاز توکلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

چکیده
یکی از نگرش‌های صوفیانه و تاثیرگذاری که پیش از صفویه در ایران پا گرفت، طریقت زاهدیه بود که تاثیری انکارناپذیر بر مبانی فکری طریقت صفویه گذاشت. مهمترین گزارشی که حول محور زندگی و شخصیت شیخ زاهد و مناسبات او با شیخ صفی وجود دارد، کتاب صفوه الصفای ابن بزاز است. مولف این اثر به جهت وابستگی به خاندان صفوی ذیل شرح کرامات شیخ صفی ناخواسته به معرفی و عملکرد سیاسی، اجتماعی و حتی اقتصادی طریقت زاهدیه می‌پردازد. با این که مآخذ عصر صفوی به ویژه مولف صفوه الصفا- ابن بزاز- سعی در پر رنگ نمودن تفکر و مبانی فکری شیخ صفی دارند، اما با نگاهی دقیق و استنباط‌های موشکافانه از نوشته‌های ابن بزاز می‌توان از تاثیر بی‌چون و چرای مبانی فکری زاهدیه بر شیخ صفی پرده برداشت. از سوی دیگر در مورد روابط شیخ صفی با شیخ زاهد گیلانی می‌توان گفت هرچند درویش ابن بزاز بر روابط مریدی و مرادی این دو صوفی تاکید دارد، اما با نگاه دقیق به روابط آنها می‌توان به این نتیجه رسید که شیخ صفی تا اندازه زیادی برای به نتیجه رسیدن اهداف شخصی خویش آگاهانه مریدی شیخ زاهد را برای خود برگزید.
مقاله حاضر تلاش دارد تا با تکیه بر گزارش‌های ابن بزاز به تحلیل تاثیرپذیری شیخ صفی از طریقت زاهدیه بپردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The impact of intellectual and ideological foundations of Sheikh Zahed Guilani on Safavid Sufi based on dervish Ibn Bazzaz Tavakoli’s reports

نویسنده [English]

  • abbas panahi
چکیده [English]

Abstract
One of the influential Sufi attitudes was Zahdyh Path which formed before the Safavid Dynasty in Iran. This path had an undeniable impact on the intellectual foundations of the Safavid Sufi The most important report concerning the life and character of Sheikh Zahed and his relations with Sheikh Safi is Savah Al-Safa written by Ibn Bazaz. Due to his close relations and dependence on Safavid Dynasty, the author of this book while describing the greatness and generosities of Sheikh Safi, has unwittingly introduced Zahdyh Path and investigated its social, political and even economical affairs. While the resources in Safavid era especially Savah Al-Safa written by Ibn Bazaz attempts to highlight the thoughts and intellectual bases of Sheikh Safi, a closer look at Ibn Bazaz’s writings reveals the undeniable impact of Zahdyh intellectual bases on Sheikh Safi. Regarding the relations between Sheikh Safi and Sheikh Zahed Gilani, although Dervish Ibn Bazaz emphasizes on the disciple and master relationship between these two people, a closer investigation reveals that Sheikh Safi has consciously elected Sheikh Zahed as his disciple to attain his own objectives. The present article aims at analyzing the influence of Zahdyh Path on Sheikh Safi, based on Ibn Bazaz’s reports.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Guilan
  • Azerbaijan
  • Sheikh Zahed
  • Sheikh Safi
  • Dervish Ibn Bazaz
  • Sufism
منابع و مآخذ
−        ابن بزاز توکلی (1376)، صفوه­الصفا، به کوشش غلامرضا مجد طباطبایی، نشر زریاب، تهران.
−        اسکندر بیک ترکمان (1382)، تاریخ عالم آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، نشر امیرکبیر، تهران، ج 2.
−        الشیبی، کامل مصطفی (1374)، تشیعوتصوفتاآغازسدهدوازدھمھجری، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، چاپ دوم، امیرکبیر، تهران.
−        بورن، رُر (1383)، نظام ایالات در عصر صفویه، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران نشر مرکز.
−        بیانی، شیرین (1371)، دین ودولت درعصر مغول، تهران، انتشارات نشر فرهنگی، ج2.
−        پارسادوست، منوچهر (1375)، شاه اسماعیل اول، شرکت سهامی انتشار.
−        پطروشفسکی (1362)، اسلام در ایران، ترجمه کریم کشاورز، نشر پیام.
−        پناهی، عباس (1393)، سیر تاریخی عرفان وتصوف در گیلان، رشت، انتشارات ایلیا.
−        تبریزی، حافظ کربلایی حسین (1352)، روضات­الجنات و جنات ­الجنان، تصحیح جعفر سلطان قرائی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران.
−        حسن بیک روملو (1384)، احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، نشر اساطیر، تهران، 3ج.
−        خواند میر (1335)، حبیب­السیر فی­اخبار اولاد بشر، تصحیح محمود دبیرسیاقی، کتابفروشی خیام، تهران، ج 4.
−    خزائلی، علیرضا (1382)، صفویان و منطقه شروان بر مبنای روایات صفوه الصفا، مجموعه مقالات همایش صفویه در گسترۀ تاریخ ایران زمین به اهتمام مقصود علی صادقی، دانشگاه تبریز، تبریز، انتشارات ستوده.
−    دوستی ثانی، مرتضی (1382)، «صوفیان شیعی و حکمای صوفی»، مجموعه مقالات همایش صفویه در گسترۀ تاریخ ایران زمین به اهتمام مقصود علی صادقی، دانشگاه تبریز، تبریز، انتشارات ستوده.
−    روحانی، سید کاظم (1382)، «جانشینان شیخ صفی الدین اردبیلی و نهضت­های سیاسی- دینی آن دوره» مجموعه مقالات همایش صفویه در گسترۀ تاریخ ایران زمین به اهتمام مقصود علی صادقی، دانشگاه تبریز، تبریز، انتشارات ستوده.
−    رحمانیان، داریوش (1382)، «طریقت صفوی و تصوف سیاسی» مجموعه مقالات همایش صفویه در گسترۀ تاریخ ایران زمین به اهتمام مقصود علی صادقی، دانشگاه تبریز، تبریز، انتشارات ستوده.
−    سالاری شادی، علی (1386)، «بازنگری در احوال و مناسبات شیخ صفی­الدین اردبیلی»، مجله علمی پژوهشی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره دوم، شماره پنجاهم.
−        سرتیپ پور، جهانگیر (1372)،نام هاونامدارهایگیلان، چاپ اول، گیلکان، رشت.
−        شورمیج، محمد (1390)، رویکرد سیاسی شیخ زاهد گیلانی و شیخ صفی الدین اردبیلی از منظر متون تاریخی، فصلنامه تاریخ و فرهنگ سال، شماره 87.
−        قزوینی، عبدالطیف (1363)، لب التواریخ، نشر گویا، تهران.
−        قمی، قاضی احمد (1367)، خلاصه التواریخ به کوشش احسان اشراقی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ج2.
−        گیلک، محمدعلی (بی‌تا)، شیخ زاهد گیلانی، بی­نا.
−        طباطبای مجد، غلامرضا (1379)، شیخ صفی و پیامش، فصلنامه گیلان ما، سال اول، شماره اول.
−        مرعشی، ظهیرالدین (1361)، تاریخ طبرستان رویان و مازندران به کوشش محمد حسن تسبیحی، تهران انتشارات شرق.
−        ------------ (1347)، تاریخ گیلان و دیلمستان، به تصحیح منوچهر ستوده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
−        مولف گمنام (1362)، عالم آرای صفوی، به کوشش یدالله شکری، نشر علمی، تهران.
−        مؤلف گمنام (1364)، تاریخ جهانگشای خاقان، به کوشش الله دتا مضطر، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، اسلام آباد.
−        مؤلف گمنام (1349)، تاریخ عالم آرای شاه اسماعیل به کوشش اصغر منتظر صاحب، نشر علمی و فرهنگی، تهران.
−        ملا جلال منجم (1366)، تاریخ عباسی یا روزنامه ملا جلال منجم به کوشش سیف الله وحید نیا، نشر وحید، تهران.
−        موحد، صمد (1381)، صفی­الدین اردبیلی چهرۀ اصیل تصوف آذربایجان، نشر نی، تهران.
−        نوزاد، فریدون (1373)، نامه­های خان احمد خان گیلانی، نشر بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، تهران.
−       واله اصفهانی (1372)، محمد یوسف، خلد برین(روزگار صفویان) به کوشش میرهاشم محدث، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، تهران.
−        Browne E. G (1930), Literary history of Persia, volIV, (A. D. 1500-1924) Combrige university, London.  
−        Minorsky. V. (1957), A mongol Decree of 70/1320 to the famili of Shaykh zahid, in B. S. O. A. Vol 20, London.