تأثیر نظام اقتصاد جهانی بر تولید و تجارت ابریشم ایران: 1940-1920

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه فرهنیگان تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم تاریخ، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

10.22034/jiiph.2025.64441.2545

چکیده

ابریشم ازجمله محصولات کشاورزی است که نقش مهمی در صنعت نساجی دارد. گسترش نظام اقتصاد جهانی و روابط بازرگانی ایران با اروپا در سده‎های هفدهم و هجدهم، نقش برجسته‎ای در صادرات و اقتصاد کشاورزی ایران ایفا کرد؛ اما در سدۀ نوزدهم تولید آن با افت‌وخیز‎هایی همراه بود که عمدتاً در بیرون از نظام اقتصادی ایران به آن تحمیل شده بود. این پژوهش به بررسی تأثیر متقابل مسائل بین‎المللی و سیاست‎های داخلی دولت مدرن بر فرازوفرود تولید و تجارت ابریشم ایران، در فاصلۀ میان دو جنگ جهانی می‎پردازد. این اثر تلاش دارد تا با روش تحقیق تاریخی و با استفاده از رویکرد توصیفی‌تحلیلی به این پرسش اصلی پاسخ دهد که نظام اقتصاد جهانی چه تأثیری بر تولید و تجارت ابریشم ایران داشت و برنامه‎های دولت در این خصوص تا چه اندازه موفقیت‎آمیز بود؟ یافته‎های پژوهش نشان می‎دهد که جنگ جهانی اول، بحران اقتصاد جهانی 1929 و روابط بازرگانی ایران و شوروی نقش مهمی در جهت‎گیری فعالیت نوغان‌داران و فرازوفرود تولید و صادرات ابریشم داشت. در مقابل، دولت ایران با ایجاد و توسعۀ ادارۀ نوغان، صنعتی‎سازی جایگزین واردات، برپایی شرکت سهامی نوغان و توسعۀ آموزش حرفه‎ای کوشید تا بر این موانع غلبه کند. با برپایی صنایع ابریشم‎بافی همراه با محدودیت واردات پارچه‎های ابریشمی، بر مقدار تولید پارچه داخلی افزوده شد. بااین‌حال، هرچند کوشش‎های دولت به‌طور موقت، تغییراتی نسبی در جهت‎گیری تولید پدید آورد، اما به‌دلیل عدم کشش تقاضای خارجی پس از بحران اقتصادی 1929 و بحران‎های شتابان بین‎المللی، این تغییرات ناپایدار بود و درنتیجه موفقیت چندانی حاصل نشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Impact of the Global Economic System on the Production and Trade of Iranian Silk: 1920-1940

نویسندگان [English]

  • Shahram Gholami 1
  • Nezam Ali Dehnavi 2
1 Assistant Professor, Department of History, Farhangian University of Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Historical Sciences, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

Silk is one of the agricultural products that plays an important role in the textile industry. The expansion of the global economic system and Iran's trade relations with Europe during the 17th and 18th centuries had a significant impact on Iran's export and agricultural economy. However, in the 19th century, silk production experienced fluctuations largely influenced by external factors beyond Iran's control. This research aims to investigate the mutual influence of international issues and the internal policies of the modern government on the fluctuations in Iran's silk production and trade between the two world wars. The main question of this study is: What effect did the global economic system have on Iran's silk production, and how effective were the government's policies in this regard? The findings indicate that World War I, the 1929 global economic crisis, and Iran-Soviet trade relations played significant roles in shaping farmers' activities and influencing fluctuations in silk production and export. In response to these challenges, the Iranian government sought to overcome obstacles by establishing and developing the Noghan administration, promoting import substitution industrialization, founding the Noghan joint-stock company, and enhancing professional education. The establishment of silk weaving industries, along with restrictions on the import of silk fabrics, led to an increase in domestic fabric production. However, despite the government's efforts resulting in temporary improvements in production, these changes proved unstable due to the inelasticity of foreign demand following the 1929 economic crisis and subsequent international crises. Consequently, the overall success of these initiatives remained limited.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic Crisis
  • Global Economic System
  • Industrialization
  • Sericulture
  • Silk
  • الف) منابع فارسی

    کتابها

    • باقری زنوز، ابرهیم (1382). تاریخ تحولات علوم کشاورزی ایران، تهران: دانشگاه تهران.
    • بهرامی، تقی (1330). تاریخ کشاورزی ایران، تهران: دانشگاه تهران.
    • ـــــــــــ (1333). جغرافیای کشاورزی ایران، تهران: دانشگاه تهران.
    • بهرامی، فرج‌الله (1355). رضا شاه کبیر: سفرنامه مازندران، 1305، تهران.
    • جمالزاده، محمدعلی (1335ق.). گنج شایگان یا اوضاع اقتصادی ایران، برلین: کاویانی.
    • زاهدی، علی (1342). لزوم پروگرام صنعتی شدن ایران و صنایع ایران بعد از جنگ، بی‎نا.
    • شجاعی دیوکلائی، سیدحسن (1398). توسعه‌نیافتگی و صنعتی‌سازی ایران عصر قاجار و پهلوی، تهران: تیسا.
    • طاهراحمدی، محمود (1384). روابط ایران و شوروی در دوره رضا شاه، تهران: انتشارات وزارت خارجه.
    • فرخ، سید مهدی (1347). خاطرات سیاسی فرخ، به کوشش پرویز لوشانی، تهران: امیرکبیر.
    • کیهان، مسعود (1311). جغرافیای مفصل ایران، ج. 3، جغرافیای اقتصادی، تهران: ابن‎سینا.
    • میلسپو، آرتور (1356). مأموریت آمریکاییها در ایران، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: پیام.
    • میلسپو، آرتور (1302). ششمین راپورت رئیس کل مالیه ایران، تهران: مجلس.
    • میلسپو، آرتور (1303). نهمین راپورت رئیس کل مالیه ایران، تهران: مجلس.
    • متین‌دفتری، احمد (1304). کلید استقلال اقتصادی ایران، تهران: مجلس.
    • مرکز اسناد ریاست‌جمهوری (1383). گزارشهای ایالات و ولایات از اوضاع اجتماعی اقتصادی ایران در سال 1310، تهران: وزارت فرهنگ.

    مقاله‌ها

    • پناهی، عباس (1399). «نقش ابریشم گیلان در روابط خارجی ایرانِ عصر قاجار»، تاریخنامۀ ایران بعد از اسلام، 11، 22، 1- 2۶.          Doi: 10.22034/JIIPH.2020.11038
    • غفاری رودسری، ذلیخا و عبادی، مهدی (۱۴۰۲). چالش‎ها و مسائل پیشِ روی صنعت تولید ابریشم و نوغان‎دارای گیلان عهد قاجاری (1300-133۵ ق.)، تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، 33(۵۸)، ۶۵-۹۵.  Doi: 10.22051/hii.2023.43171.2767
    • غلامی، شهرام؛ رحمانیان، داریوش؛ ظریفیان، غلامرضا و فصیحی، سیمین (1390). قانون انحصار تجارت خارجی ایران 1309: زمینه‎ها، اهداف و پیامدها، تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال 21، (11)، ۲۵-۵۵.                            Doi: 10.22051/hii.2013.655

    آمارنامههای چاپشده

    • اداره کل فلاحت و صناعت (1312). احصائیه محصولات فلاحتی و صنعتی ایران در سال 1312، طهران: فردوسی.
    • ــــــــــــــــــــــــ (1313). احصائیه محصولات فلاحتی و صنعتی ایران در سال 1313، طهران: فردوسی.
    • ــــــــــــــــــــــــ (1314). احصائیه محصولات فلاحتی و صنعتی ایران در سال 1314، طهران: فردوسی.
    • ــــــــــــــــــــــــ (1315). احصائیه محصولات فلاحتی و صنعتی ایران در سال 1315، طهران: فردوسی.
    • اداره کل گمرکات (1309). احصائیه تجارتی ایران، مجموعه تجارت عمومی ایران با ممالک خارجه در سال 1308،: طهران: فردوسی.
    • وزارت تجارت، اداره عهود و اطلاعات (1316). تجارت خارجی ایران در سالهای اقتصادی 15-1314 و 16-1315، طهران: شرکت سهامی چاپ.

     

    نشریات اقتصادی

    • مجله اطاق تجارت (مدیرمسئول عباس. مسعودی)، (1308). شماره‎ 3، دی ماه 1308.
    • ــــــــــــــــ (1308). شماره 4، بهمن 1308.
    • ــــــــــــــــ (1309). شماره 6، فروردین 1309
    • ــــــــــــــــ (1309). شماره 11، شهریور 1309
    • ــــــــــــــــ (1309). شماره 12، مهر 1309.
    • ــــــــــــــــ (1309). شماره 15، دی 1309.
    • ــــــــــــــــ (1309). شماره 17، اسفند 1309.
    • ــــــــــــــــ (1312). شماره 78، دی 1312.
    • ــــــــــــــــ (1312). شماره 79، بهمن 1312.
    • ــــــــــــــــ (1313). شماره 86، اردیبهشت 1313.
    • مجلۀ تجارت مدیرمسئول و صاحب‌امتیاز دکتر اسلامی (آذسُن)، (1308). شماره 4 سال 1308.
    • ــــــــــــــــ (1309). شماره 19، اردیبهشت 1309
    • ــــــــــــــــ (1309). شماره 20، خرداد 1309.
    • ــــــــــــــــ (1309). شماره 22، مهر 1309.
    • ــــــــــــــــ (1310). شماره‎ 25 خرداد سال 1310.
    • ــــــــــــــــ (1310). شماره 26، خرداد 1310.
    • ــــــــــــــــ (1310). شماره 27، آذر 1310
    • ــــــــــــــــ (1306). شماره 4 و 5، سال 1306.
    • مجله بانک ملی ایران (1319). شماره 46، فروردین 1319
    • مجله فلاحت و تجارت، (وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه) (1305). شماره 1 و 2، سال 1305.
    • مجله نامه اطاق بازرگانی (1318). شماره 208، تیر 1318
    • مجله نامه کشاورزی (1318). شماره 10، سال 6، تیر 1318

    اسناد

    • سازمان اسناد کتابخانه ملی ایران (ساکما) سند شماره 04847/293 ردیف در آرشیو، 235غ5ب الف ا.
    • ــــــــــــــــ سند شماره 27636/999 پرونده شماره 3625682
    • ــــــــــــــــ ساکما، سند شماره 23186/240 محل در آرشیو 607 چ ا ب آ 1

     

    ب) منابع انگلیسی

    Books

    • Fateh, Moustafa (1926). The Economic Position of Persia, London.
    • Federico, Giovani (2009). An Ecinomic Hiatory of the Silk Industry, 1830-1930, Cambridge: Cambridge University Press.
    • Burrell, R. M (ed), (1997). Iran Political Diaries, vols. 9, & 11, London: Archive editions.

    Article

    • Sayf, A. (1983). Silk Production and trade in Iran in nineteenth century, Iranian Studies, 16 (1-2) (winter- Spring), pp. 51-71.