کنش های سیاسی میرزا ملکم‎خان؛ با تأکید بر دورۀ حضور او در استانبول (مبتنی بر اسناد تازه ‎یاب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران، ایران

2 کارشناس ارشد تاریخ دانشگاه تهران، ایران

10.22034/jiiph.2025.63872.2539

چکیده

پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخ به این پرسش است که مواجهۀ دولت‎های قاجاریه و عثمانی با میرزا ملکم‎خان چگونه بود و ملکم‎خان در ربط با دولتین مزبور، چه نوع کنش‎هایی نشان داده‌است؟ رویکرد پژوهشی در این نوشتار مبتنی بر توصیف فربه در قالب بررسی تاریخی و با استفاده از منابع آرشیوی (مبتنی بر اسناد تازه‌یاب) است. نتایج این پژوهش نشان می‎دهد میرزا ملکم‎خان در دورۀ حضور در عثمانی که به شکل تبعید بوده، زندگی پرفرازونشیبی داشته‌است. بااین‎حال در همین دوره به‌خاطر استعداد و قابلیت‎هایی که از خود نشان می‎دهد، همواره در مرکز توجه کارگزاران ایران و عثمانی بوده‌است. دولت‎های قاجاریه و عثمانی رویکردهای متفاوتِ مبتنی بر منافع سیاسی و ملی خود نسبت به میرزاملکم‎خان داشتند و زمانی که با سیاست‎های اصلاح‎گرایانه او مواجه می‎شدند، او را طرد می‎کردند. اما در پی بهره‎برداری از قابلیت‎های او در مناسبات سیاسی و مذاکرات دیلپماتیک بودند. ملکم که رویکرد اصلاح‌گرانۀ خود را در استانبول نیز حفظ کرده بود، در آنجا هم موردحمایت کارگزاران اصلاح‎گری همچون میرزا حسین‎ خان مشیرالدوله قرار گرفت. در دورۀ حضور در لندن نیز تلاش می‎کرد تا با اشاره به تجربۀ اصلاحات در عثمانی، کارگزاران ایران را تشویق به انجام اصلاحات کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Mirza Malkom Khan's Political Actions: A Focus on His Time in Istanbul (Based on Newly Discovered Documents

نویسندگان [English]

  • hassan hazrati 1
  • tara houshmandi 2
1 Associate Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, University of Tehran, Iran
2 Master of Arts in History, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

The present study aims to describe and analyze the political actions of Mirza Malkom Khan during his time in Istanbul, based on newly discovered documents. The results of this research indicate that Mirza Malkom Khan's life in the Ottoman Empire was marked by significant ups and downs, as it was a period of exile. Despite this, his talents and capabilities kept him at the center of attention among both Iranian and Ottoman intermediaries. The Qajar and Ottoman governments had differing approaches to Mirza Malkom Khan. While they rejected his reformist policies, they sought to utilize his abilities in political relations and diplomatic negotiations. Malkom, who maintained his reformist stance in Istanbul, was supported by reform-minded figures such as Mirza Hossein Khan Moshir al-Doleh. During his time in London, he also attempted to encourage Iranian agents to pursue reforms, drawing on the experiences of reforms in the Ottoman Empire.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar Dynasty
  • Ottoman Empire
  • Mirza Malkom Khan
  • Istanbul
  • Newly Discovered Documents

مراجع

  • کتاب‎ها

    • اعتمادالسلطنه، محمدحسن صنیع‌الدوله (13۶3). منتظم ناصری. تهران: دنیای کتاب.
    • الگار، حامد (13۶9). میرزاملکم خان، پژوهشی درباره تجددخواهی ایران. تهران: مدرس.
    • اصیل، حجت‌الله (137۶). زندگی و اندیشه‎ میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله، تهران: نی.
    • اصیل، حجت‌الله (1381). رساله‌های میرزاملکم خان ناظم‌الدوله، تهران: نی.
    • تیموری، ابراهیم (1332). عصر بی‌خبری، تاریخ امتیازات در ایران، تهران: اقبال.
    • میرزا ملکم خان (1۴00). مکاتبات میرزا ملکم خان در باب مناسبات ایران و عثمانی و امور بین‎الملل. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات.
    • ساسانی، خان ملک (1338). سیاست‌گران دوره قاجار، انتشارات بابک با همکاری انتشارات هدایت.
    • رائین، اسماعیل (13۵3). میرزا ملکم خان، زندگی و کوشش‎های سیاسی او، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علی شاه.
    • رائین، اسماعیل (13۵7). فراموشخانه و فراماسونری در ایران، تهران: امیرکبیر.
    • صفایی، ابراهیم (13۶3). رهبران مشروطه، تهران: جاویدان.
    • طباطبایی، محیط (1328). مجموعه آثار میرزا ملکم خان، تهران: علمی.
    • کرمانی، ناظم‌الاسلام (1379). تاریخ بیداری ایرانیان. تهران: امیرکبیر.
    • کسرایی، محمدسالار (1379). چالش سنت و مدرنیته در ایران، تهران: مرکز.
    • مستوفی، عبدالله (138۴). شرح زندگانی من. تهران: زوار.
    • نورایی، فرشته (13۵2). تحقیق در افکار میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله، تهران: شرکت سهامی کتاب‎های جیبی با همکاری فرانکلین.

    مقاله‌ها

    • پاشازاده، غلامعلی (1393). ملکم و نقش‎آفرینی در تنظیمات عثمانی، تاریخ اسلام و ایران، 2۴(2۴)، 2۵-۴
    • پاشازاده، غلامعلی (1390). بررسی تطبیقی وصیت‌نامه‎های اصلاحی اندیشمندان ایران و عثمانی: مستشارالدوله و فؤاد‌پاشا، تاریخ ایران، ۴(2)، 79-92.
    • زرگری‎نژاد، غلامحسین (1380). ترقیخواهی در سیاست، انحلال‎طلبی در اقتصاد و فرهنگ، فرهنگ اندیشه، 1(1)، 91-1۵
    • عرفانیان، مسعود (1391). تنظیمات در عثمانی و تأثیر آن بر امیرکبیر، میرزا حسین خان سپهسالار و میرزاملکم خان ناظم‌الدوله، تاریخ روابط خارجی، 13(۵2)، 7۵-9۶.

    اسناد

    • سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (آما)
    • مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (واخا)
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
دوره 16، شماره 43
تیر 1404
صفحه 125-151

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 17 مهر 1403
  • تاریخ بازنگری: 07 آبان 1403
  • تاریخ پذیرش: 26 دی 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار