رفتارشناسی حزب زحمتکشان ملت ایران-نیروی سوم از تأسیس تا کودتای 28 مرداد 1332 با تکیه بر روزنامه نیروی سوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

4 استاد گروه تاریخ دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.22034/jiiph.2025.64481.2546

چکیده

مقالۀ حاضر به رفتارشناسی «حزب زحمتکشان ملت ایران - نیروی سوم» از تأسیس این حزب در مهرماه 1331 تا وقوع کودتای 28 مرداد 1332، براساس نظریۀ بحران توماس اسپریگنز می‌پردازد. این نظریه متشکل از چهار مرحله است: 1. مشاهده بحران، 2. شناسایی عامل بحران، 3. ترسیم جامعه آرمانی و ۴. ارائه راه‌حل. هدف از این پژوهش، شناسایی گونه‌های رفتاری حزب زحمتکشان ملت ایران – نیروی سوم (با تکیه بر ارگان رسمی این حزب یعنی روزنامه نیروی سوم) در مواجهه با بحران‌هایی است که نهضت ملی از مهر 1331 تا مرداد 1332 با آن دست‌به‌گریبان بود. شیوۀ جمع‌آوری داده‌ها در این مقاله، کتابخانه‌ای و اسنادی و سیاق تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، روش تاریخی با رویکرد توصیفی-تحلیلی است. براساس یافته‌های پژوهش، گردانندگان حزب نیروی سوم از بدو تأسیس حزب تا کودتای 28 مرداد، سه بحران اقتصادی، سیاسی و بین‌المللی را شناسایی کرده و در راستای حراست از نهضت ملی و حمایت از دولت مصدق، به کشف عوامل این آشفتگی و ارائۀ راه‌حل برای گذار از بحران پرداختند. ازنظر مؤسسان حزب، عامل بحران اقتصادی، محاصره اقتصادی توسط انگلیس و اتکای مطلق دولت به اقتصاد غیرنفتی، عامل بحران بین‌المللی، سیاست استعماری انگلیس، آمریکا و شوروی و عامل بحران سیاسی استبداد بود. ازاین‌رو حزب مزبور، چاره گذار از بحران اقتصادی را روی آوردن به بودجه بدون نفت، راه‌حل عبور از بحران بین‌المللی را اتکا به نیروی سوم و راه‌حل بحران سیاسی را تشکیل نظام جمهوری می‌دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Behavioral Analysis of the Toilers' Party of Iranian Nation - Third Force from Its Establishment to the 19th August, 1953 Coup D'état, Based on the Third Force Newspaper

نویسندگان [English]

  • mohammad jafarbegloo 1
  • Mojtaba Soltani Ahmadi 2
  • AliReza Alisofi 3
  • Hoshang Khosrobeigi 4
1 Ph.D Candidate in the History of Iran after Islam, Payam Noor University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Payam Noor University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of History, Payam Noor University, Tehran, Iran
4 Professor, Department of History, Payam Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

This article examines the behavior of the "Toilers Party of the Iranian Nation-the Third Force" from its establishment in October 1952 until the coup d'état on August 19, 1953, based on the "Crisis Theory" of Thomas A. Spragens. This theory consists of four stages: 1) Observing the crisis, 2) Identifying the cause of the crisis, 3) Drawing an ideal society, and 4) Providing a solution. The purpose of this research is to identify the types of behavior exhibited by the "Toilers Party of Iran – Third Force" in response to the crises that the national movement faced from October 1952 to August 1953, using the official newspaper of this party, The Third Force, as the primary source. This article's data collection method is library research and document review, with data analysis performed through historical research using a descriptive-analytical approach. Based on the findings, from the party's founding until the August 19 coup, the leaders of the Third Force identified three crises: economic, political, and international. To protect the national movement and support Mosaddegh's government, they sought to understand the causes of the turmoil and presented solutions to overcome the crises. According to the party's founders, the economic crisis was caused by the economic blockade imposed by Britain and the absolute reliance of the government on the non-oil economy. The international crisis was attributed to British, American, and Soviet colonial policies, while the political crisis was seen as a result of tyranny. Consequently, the party proposed solutions, including a budget free from oil revenue to address the economic crisis, reliance on a third force to resolve the international crisis, and establishing a republican system to overcome the political crisis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Toilers Party of the Iranian Nation-Third Force
  • nationalization of the Iranian oil industry
  • coup d'état on August 19
  • 1953
  • Khalil Maleki
  • Spragens’ crisis theory

مراجع

  • الف) منابع فارسی

    کتاب‌ها

    • آبراهامیان، یرواند (1389). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی.
    • آذری شهرضایی، رضا (1383). جامعه سوسیالیست‌های نهضت ملی (نیروی سوم)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    • اسپریگنز، توماس (1389). فهم نظریه‌های سیاسی، ترجمه فرهنگ رجایی، تهران: آگاه.
    • خامه‌ای، انور (13۶3). پنجاه نفر و سه نفر، تهران: هفته.
    • دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    • صدقی، ضیاءالله (198۴). مصاحبه با امیر پیشداد، پروژه تاریخ‌شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد (به کوشش حبیب لاجوردی)، فرانسه: لوشن.
    • صدقی، ضیاءالله (198۴). مصاحبه با علی‌اصغر حاج سیدجوادی، پروژه تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد (به کوشش حبیب لاجوردی)، فرانسه: پاریس.
    • کاتوزیان، محمدعلی (همایون) (13۶8). خاطرات سیاسی خلیل ملکی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    • لوهیا، رامانوهار (13۵7). اردوگاه سوم و مسائل جهانی، ترجمه خلیل ملکی، تهران: رواق.
    • مدنی، جلال‌الدین (13۶1). تاریخ سیاسی معاصر ایران، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
    • مدیرشانه‌چی، محسن (137۵). احزاب سیاسی ایران با مطالعه موردی نیروی سوم و جامعه سوسیالیست‌ها، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
    • مصدق، محمد (بی‌تا). خاطرات و تألمات مصدق، تهران: محمدعلی علمی.
    • ملکی، خلیل (1330). نیروی سوم پیروز می‌شود، تهران: کمیسیون انتشارات سازمان جوانان حزب زحمتکشان ملت ایران.
    • ملکی، خلیل (13۵7). تاریخ سوسیالیسم، تهران: رواق.
    • ملکی، خلیل (137۶). برخورد عقاید و آراء، به کوشش محمدعلی (همایون) کاتوزیان و امیر پیشداد، تهران: مرکز.
    • ملکی، خلیل (1377). نهضت ملی ایران و عدالت اجتماعی، به کوشش عبدالله برهان، تهران: مرکز.
    • نجاتی، غلامرضا (1378). جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای 28 مرداد 1332، تهران: شرکت سهامی انتشار.

    مقالات                                            

    • آذری شهرضایی، رضا (1378). از اصلاح تا انشعاب، نگاهی به شکل گیری نیروی سوم، گفتگو، (2۶)، 87-10۴.
    • امیدی، نبی؛ کریمی، عظیم و امیدی، علی‌اکبر (1۴03). تأثیر تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت ایران بر اجرای برنامه عمرانی اول و دوم (13۴1-1328ش). تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، 1۵(38)، 22-1.  Doi: 10.22034/jiiph.2023.57537.2450
    • بایرامی، سمانه (1392). زندگی سیاسی خلیل ملکی، مطالعات تاریخی، (۴۲)، 7۴-11۵.
    • پناهی، عباس (1۴03). تأثیر قتل رابرت ایمبری بر سیاست‎های نفتی آمریکا و بریتانیا در ایران. تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، 1۵(۴۱)، 101-127.

     Doi: 10.22034/jiiph.2024.61134.2509

    • جداوی، الهام (1۴01). تحلیل گفتمان سوسیالیسم ایرانی خلیل ملکی، مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی، (۴۴)، 139-1۵۶.
    • چگینی، محمد (138۶). خلیل ملکی و حزب نیروی سوم، چشم‌انداز ایران، (۴۵)، 110-11۵.
    • رهبانی، مجید (139۴). 28 مرداد، حزب توده و نیروی سوم، جهان کتاب، (31۶)، ۴۸-۵۴.
    • سلیمانی، کریم و صابری، شیدا (1391). بازخوانی رویکردهای فکری و سیاسی خلیل ملکی (با تکیه بر فعالیت وی در آستانه ملی شدن صنعت نفت)، مطالعات تاریخ فرهنگی، ۴ (13)، ۶۱-37.
    • مزینی، پرویز (1391). حزب نیروی سوم و رهبر اندیشمند آن خلیل ملکی، حافظ، (9۴)، 73-80.
    • میاتا، اُسامو (1387). خلیل ملکی در دوران ملی شدن نفت در ایران، ترجمه محسن مدیرشانه‌چی، اطلاعات سیاسی اقتصادی، (2۴7 و 2۴8)، 138-1۴۶.

    روزنامه‌ها

    • روزنامه باختر امروز، دوشنبه 2۶ مرداد 1332.
    • روزنامه بسوی آینده، یکشنبه 29 اردیبهشت 1330.
    • روزنامه نیروی سوم (ارگان حزب زحمتکشان ملت ایران – نیروی سوم)، 22 مهر 1331 تا 28 مرداد 1332.

    ب) منابع انگلیسی

    کتاب

    • Jain, Manjul. (2024). Understanding Political Theory, India: Teerthanker Mahaveer University.

    مقاله

    Braun.D, Gross.M, Rittberger. (2020). Political Behavior in the EU Multi-Level System, Politics and Governance (ISSN: 2183–2463) 2020, 8(1), 1–5.                                    

فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
دوره 16، شماره 42
فروردین 1404
صفحه 31-54

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری: 17 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 26 دی 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار