تحلیلی بر دگرگونی نشانگان گفتمانی زن در ایران ‌پسا مشروطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تبریز

2 کارشناسی ارشد علوم اجتماعی دانشگاه تبریز

10.22034/jiiph.2024.59509.2485

چکیده

زمینه‌های ‌تأثیرگذار بر تحول فهم جامعه ایرانی از هویت زنانه در دورۀ ‌پسامشروطه چه بوده، اهمیت آن برای شناخت وضعیت اجتماعی معاصر چیست و به چه روش‌هایی قابل‌فهم و تحلیل است؟ دلالت یا نشانگان ‌توصیف‌گر هویت زنانه در ایران با ورود ایده‌ها و نهادهای مدرن و ‌شکل‌گیری جنبش مشروطه‌خواهی، دچار تحول شد‌ه‌است. روایت این سیر تحول از حیث مسئله‌شناسی و تبیین وضعیت زنان در جامعه ایران معاصر و ارائۀ الگویی تحلیلی برای فهم وضعیت و جایگاه زنان حائز اهمیت است. هدف از دست‌یابی به چنین شناختی ارائۀ چشم‌انداز نظری و عملی برای فهم درست مسائل زنان جامعه ایرانی معاصر و ارائۀ چشم‌اندازی عملی برای بهبود وضعیت آنان است. روش مناسب برای دست‌یابی به چنین شناختی، روش تحلیل گفتمان برمبنای تحلیل تحولات رابطۀ قدرت و حقیقت در تعریف یا بازنمایی دلالت‌های ‌توصیف‌گر هویت زنانه و پیامدهای آن از جهت نقش و جایگاه زنان در ساختار اجتماعی هم‌زمان با ارجاع به منابع معتبر تاریخی همچون روزنامه‌ها، خاطرات، سفرنامه‌ها، کتاب‌ها و مقالات مرتبط با این دوره است. مقاله ضمن توصیف تقابلات گفتمان سنتی و مدرن درباره زن و اهمیت آن در جامعۀ ایرانیِ درحال‌گذار، در صدد مسئله‌شناسی و تبیین وضعیت پیچیده زنان در نظام ذهنی و ساخت اجتماعی جامعه ایران در حال گذار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis on the Transformation of Women's Discourse Signs in Post-Constitutional Iran

نویسندگان [English]

  • Faramarz Taghilou 1
  • Fatemeh Heydari 2
1 Associate Professor, University of Tabriz
2 Master of Social Sciences, University of Tabriz
چکیده [English]

What were the contexts that shaped the evolution of Iranian society's understanding of women's identity in the post-constitutional era? Why is this evolution important for understanding the contemporary social situation, and how can it be analyzed? The signifiers that describe female identity in Iran have undergone significant changes with the introduction of modern ideas and institutions, particularly following the constitutional movement. It is crucial to trace this evolution in order to analyze the status of women and explain their position in contemporary Iranian society. Additionally, offering an analytical framework for understanding the current state of women is essential. The goal of this research is to provide both a theoretical and practical perspective that allows for a proper understanding of women's issues in contemporary Iranian society, as well as to offer practical insights for improving their conditions. To achieve this, we employ discourse analysis, focusing on the power-truth relations in the representation of female identity. This analysis will be based on reliable historical sources such as newspapers, diaries, travelogues, books, and relevant articles. Through examining the contradictions between traditional and modern discourses about women, and the significance of these shifts in Iranian society during a time of transition, this paper aims to problematize and explain the complex situation of women within both the mental framework and the social structure of Iranian society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sign
  • Discourse
  • Woman
  • Iran
  • Post-Constitutionalism
  • الف) منابع فارسی

    کتابها

    • اتحادیه، منصوره (۱۳۸۹). زنانی که زیر مقنعه کلاه‌داری کردند، تهران: تاریخ ایران.
    • احمدی خراسانی، نوشین (۱۳۸۴). زنان زیر سایه پدرخوانده‌ها، تهران: توسعه.
    • آبراهام، ولنتاین و ویلیام جکسون (۱۳۵۷). سفرنامه جکسون: ایران در گذشته و حال، منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
    • براون، ادوارد (۱۳۷۵). یک سال در میان ایرانیان، ذبیح‌الله منصوری، تهران: صفار.
    • بهرامی برومند، مرضیه (۱۳۹۵). دیگری در اندرونی (واکاوی فضای جنسیتی)، تهران: تیسا.
    • بهرامی برومند، مرضیه (۱۳۹۹). از زنان ‌پرده‌نشین تا بدن‌های رام، تهران: لوگوس.
    • پولاک، یاکوب ادوارد (۱۳۸۰). سفرنامه پولاک: ایران و ایرانیان، کیکاوس جهانداری، تهران: نشر خوارزمی.
    • ترابی فارسانی، سهیلا (۱۳۹۸). زن ایرانی در گذار از سنت به مدرن (مجموعه مقالات)، تهران: نیلوفر.
    • جعفریان، رسول (۱۳۸۰). رسائل حجابیه، قم: دلیل ما.
    • حجازی، بنفشه (۱۳۹۹). زن در مثل (امثال و حکم مربوط به زنان در زبان فارسی)، تهران: فروزان روز.
    • حجازی، بنفشه (۱۳۹۲). تاریخ خانمها: بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر قاجار، تهران: قصیده‌سرا.
    • دالمانی، رنه هانری (۱۳۳۵ و ۱۳۷۸). سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه فره‌وشی، تهران: ابن‌سینا.
    • دروویل، گاسپار (۱۳۴۸). سفرنامه دروویل، تهران: گوتنبرگ.
    • دوگوبینو، ژوزف آرتور (۱۳۸۳). سه سال در آسیا: سفرنامه کنت دوگوبینو، عبدالرضا مهدوی، تهران: قطره.
    • دولت‌آبادی، صدیقه (۱۳۷۷). نامه‌ها، نوشته‌ها و یادها، شیکاگو: نگرش و نگارش زنان.
    • دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۶۲). مقالات دهخدا، به کوشش دکتر سید محمد دبیر سیاقی، تهران: تیراژه.
    • دیلی، مری (۱۴۰۰). فراتر از خدای پدر: به‌سوی آزادی زنان، فرناز عبدالباقیان، تهران: هرمس.
    • دیولافوا، ژان پل راشل (۱۳۶۱). سفرنامه مادام دیولافوا: ایران و کلده، ترجمه همایون، تهران: خیام.
    • شیل، ماری (۱۳۶۲). خاطرات لدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: فرهنگ نشر نو.
    • ‌عین‌السلطنه (۱۳۷۴). خاطرات، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.
    • غزالی طوسی، ابو حامد (۱۳۶۴). کیمیای سعادت، حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
    • فریزر، جیمز جورج (1387). شاخه زرین، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
    • فلور، ویلهلم (2010). تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران، محسن مینوخرد، استکهلم: فردوسی.
    • فوکو، میشل (1392). تاریخ جنسیت، ترجمه نیما حیاتی مهر، تهران: شدت.
    • قائم‌مقامی، عالمتاج (۱۳۷۴). دیوان، به کوشش احمد کرمی، تهران: ما.
    • کراچی، روح‌انگیز (۱۳۹۲). خشونت مشفقانه: روایتی از مردسالاری دوران ناصری، تهران: تاریخ ایران.
    • کرزن، جورج (۱۳۶۷). ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
    • کسروی، احمد (۱۳۶۳). تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر.
    • کولیوررایس، کلارا (۱۳۸۳). زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آن‌ها، ترجمه اسدالله آزاد، تهران: کتابدار.
    • الگار، حامد (۱۳۶۹). دین و دولت در ایران: نقش علما در دوره قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس.
    • لیک، گوندرین (۱۳۸۵). فرهنگ اساطیری شرق باستان، رقیه بهزادی، تهران: طهوری.
    • مظفریان، رایحه (۱۴۰۰). گره: ازدواج زودهنگام در ایران، تهران: ماهریس.
    • ملک‌زاده، مهدی (۱۳۸۳). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران: سخن.
    • موزر، هنری (۱۳۵۶). سفرنامه ترکستان و ایران، علی مترجم، تهران: سحر.
    • موسوی، منصوره (۱۳۹۸). تابوی زنانگی، تهران: فیروزه.
    • موسوی، منصوره (۱۳۹۶). زنانگی و بدن: نگاه جامعه‌شناسانه به بلوغ، تهران: فیروزه.
    • مونس‌الدوله (۱۳۸۰). خاطرات مونس‌الدوله، به کوشش سیروس سعدوندیان، تهران: زرین.
    • میرهادی، منیرالسادت (۱۳۹۳). ‌تأثیر مدارس دخترانه در توسعه اجتماعی زنان در ایران، تهران: کویر.
    • میلانی، عباس (۱۳۸۲). تجدد و تجددستیزی در ایران، تهران: اختران.
    • میلز، سارا (۱۳۸۹). میشل فوکو، ترجمه داریوش نوری، تهران: مرکز.
    • ویشارد، جان (۱۳۶۳). بیست سال در ایران، ترجمه علی پیرنیا، تهران: نوین.
    • یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (۱۴۰۰). نظریه و روش تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نی.

    مقاله‌ها

    • اتحادیه، منصوره (۱۳۷۳). زن در عصر قاجار، تهران: کلک، (55 و 56).
    • قدیمی قیداری، عباس و سنبلی، ندا (۱۴۰۱). زن یکی بیش مبر زانکه بود فتنه و شر: پژوهشی درباره پدیده ‌چندهمسری در متون ادبی-سیاسی دوره قاجار، پژوهشنامه زنان، 13(3).
    • قدیمی قیداری، عباس و سنبلی، ندا (۱۴۰۱). کی عروسکباز را جامۀ عروسی درخور است: تأملی بر رویکرد متون ادبی-تاریخی دورۀ قاجار به پدیدۀ ‌کودک‌همسری، زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز، 75(245).
    • اردستانی، علی و یوسف مدد، صدیقه (۱۳۹8). گفتمان اسلام سیاسی و ظهور هویت زنانه در دوره پهلوی، سیاست، 49(1)، ۲۰-۱.

    پایان‌نامه‌ها

    • منصوری، سیما و بهمئی، عارف (۱۳۹۳). انتساب زن به اهریمن در اساطیر ایران و اسکاندیناوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، اهواز: دانشگاه پیام نور خوزستان.
    • سنبلی، ندا (۱۴۰۲)، از سنت تا آسیبی اجتماعی: تأملی تاریخی بر پدیده ‌کودک‌همسری در ایران دوره قاجار، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز.

    روزنامه‌ها

    • روزنامه اطلاعات (۱۳۱۴). ۱۲ مهرماه.
    • روزنامه بانو (۱۳۲۳). شماره ۳.
    • روزنامه جهان زنان (۱۳۰۰). شماره‌های ۳ و ۵.
    • روزنامه شکوفه (۱۳۳۲ ق) ۷ ذی‌قعده
    • روزنامه عالم نسوان (۱۲۹۹ الی ۱۳۰۷). سال و شماره‌های متعدد.
    • روزنامه نامه بانوان (۱۲۹۹). شماره ۲ و ۵.
    • روزنامه جمعیت نسوان وطن‌خواه ایران (۱۳۰۲-۱۳۰۳). شماره 3، 7 و 8.

     

    ب) منابع انگلیسی

    Books

    • Barrett, M. (1980). Women,s Oppression Today: Problems in Marxist Feminist Analysis, Thetfird Press
    • Elliott, A. (2008). Contemporary Social Theory, London, Routledg
    • Laclau, Ernesto and Chantal Mouffe (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, Verso Publications
    • Millett, K. (1969). Sexual Politics, New York, Avon.
    • Mucuch, Maria (1993). Pre-Islamic Iranian Law: Works on the Reconstruction of Zoroastrian/Sasanian Jurisprudence, Institute of Iranian Studies, Berlin
    • Pain R and Smith SJ (2008). Fear: Critical Geoplitics and Everyday Life. Aldershot UK: Ashgate.
    • Soutgate, Horatio (1840). Narrative of a Tour Through Armenia, Kurdistan, Persia and Mesopotamia, New York, D. Appleton.
    • Weeks, Jeffery (2004). Sexuality, New York and London, Routledge.
    • Wishard, John G. (1908). Twenty Years in Persia: A Narrative of Life Under the Last Three Shahs, Fleming H. Revell Company

    Articles

    • Hjerrild, B. (1993). Islamic Law and Sasanian Law, Papers Presented to the Joint Seminer at the Universities of Copenhagen and Lund, March 27th -29th, ed.ch.Toll/J. Skovcaard-Petersen, pp.49-55.
    • Smith, M.D. (1990). Patriarchal Ideology and Wife Beatings: A Test of a Feminist Hypothesis, Journal of Violence and Victims, 5(4): 73-257.