چالش تولید کارگاهی فرش در دورة قاجار با تحولات متأثر از انقلاب صنعتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تربیت مدرس تهران

2 دانشیار دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

انقلاب صنعتی در اروپا که با تغییر نگاه انسان به امور مختلف مادی و فرهنگی همراه بود، تاثیری شگرف بر افزایش تولیدات ماشینی اروپا و کاهش و یا زوال تولیدات صنایع دیگر کشورها برجای گذاشت. در چالش جدی میان تولیدات ماشینی و صنایع کارگاهی ایران بسیاری از شاخه‌های تولید کارگاهی در عصر قاجار به تدریج دچار تحول شد، چنانکه صنعت فرش‌بافی تحت تاثیر مدرنیته و فضای فکری و فرهنگی متاثر از انقلاب صنعتی قرار گرفت و اهمیت دوچندان یافت. نوع نگرش جامعة غرب و توجه عموم طبقات اروپا به خصوص طبقة رو به رشد متوسط به قالی ایران تاثیراتی را در طرح، رنگ و حتی ابعاد قالی ایران بر جای نهاد. در این دوره متغیرهایی چون تغییر نگرش طبقة متوسط جامعة اروپا متاثر از تحولات صنعتی، معرفی فرش ایران در نمایشگاه‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری شرکت‌های چند ملیتی در صنعت فرش، زمینه افزایش تولید داخلی فرش و صادرات آن را فراهم کرد و موجب معرفی و شناخت هرچه بیشتر این هنر-صنعت در بین عموم طبقات اروپا و توسعة تجارت بین‌المللی آن گردید. هدف از این مقاله بررسی چالش تولید کارگاهی فرش در دورة قاجار با تحولات متأثر از انقلاب صنعتی و وابستگی روزافزون ایران به اقتصاد جهانی و واکاوی نتایج این چالش است. گردآوری اطلاعات این مقاله به صورت کتابخانه‌ای و اسنادی است و داده‌ها با روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Challenge of Carpet Job-Shop Product in the Qajar Period with Developments Affected by the Industrial Revolution

نویسندگان [English]

  • hamid reza aryanfar 1
  • Maghsoud Ali Sadeghi 2
  • Hashem Aghajari 2
1 PhD student of Iranian Islamic History, Tarbiat Modares University, Tehran
2 Associate Professor of Tarbiat Modares University, Tehran
چکیده [English]

The Industrial Revolution in Europe, which was accompanied by a change in human attitudes towards various material and cultural affairs, had a tremendous effect on increasing machine production in Europe and reducing or declining the production of other countries' industries. In the serious challenge between machine production and job-shop product in Iran, many branches of job-shop product in the Qajar era gradually evolved, as the carpet weaving industry was influenced by modernity and the intellectual and cultural atmosphere affected by the Industrial Revolution and became doubly important. The attitude of Western society and the general attention of the European classes, especially the growing middle class, to Iranian carpets had an impact on the design, color and even dimensions of Iranian carpets. During this period, variables such as the change in the attitude of the middle class of European society affected by industrial developments, the introduction of Iranian carpets in international exhibitions and the investment of multinational companies in the carpet industry, provided the basis for increasing domestic carpet production and exports. Art-industry became popular among the general classes of Europe and in the development of its international trade. The purpose of this article is to investigate the challenge of carpet job-shop product in the Qajar period with the developments affected by the Industrial Revolution and Iran's growing dependence on the global economy and to analyze the results of this challenge. The data collection of this article is in the form of libraries and documents and the data have been studied by descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Challenge of job-shop product
  • Carpet
  • Qajar
  • Industrial developments
  • Industrial Revolution
  • کتاب‌ها

    • ادواردز، آرتور سیسیل (۱۳۶۸)، قالی ایران، ترجمة مهین دخت صبا، تهران: فرهنگسرا.
    • اشتون، تامز ساوتکلیف (۱۳۸۴)، انقلاب صنعتی، ترجمة احمد تدین، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    • اشرف، احمد (۱۳۵۹)، موانع رشد سرمایه داری در ایران، تهران: انتشارات زمینه.
    • اعتماد‌السلطنه، محمدحسن‌خان (۱۳۶۳)، الماثروالاثار، ۳ج، به کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
    • اکانر، جیمز (۱۳۵۶)، مفهوم امپریالیسم اقتصادی، ترجمه علی کشتگر، تهران: انتشارات روزبهان.
    • اوبن، اوژن (۱۳۶۲)، ایران امروز، ترجمة علی اصغر سعیدی، تهران: انتشارات زوار.
    • اورس، تیلمان (۱۳۶۲)، ماهیت دولت در جهان سوم، مترجم بهروز توانمند، تهران: انتشارات آگاه.
    • باران، پل (۱۳۵۹)، اقتصاد سیاسی رشد، ترجمه کاوه آزادمنش، تهران: انتشارات خوارزمی.
    • بنجامین، ساموئل گرین ویلر (۱۳۹۴)، ایران و ایرانیان، ترجمة محمدحسین کردبچه، تهران: انتشارات اطلاعات.
    • پوپ، آرتور (1387)، سیری در هنر ایران، ترجمه نجف دریابندری و دیگران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    • پولاک، یاکوب ادوارد (۱۳۶۱)، سفرنامه ایران و ایرانیان، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
    • جمالزاده، محمدعلی (۱۳۳۵)، گنج شایگان (اوضاع اقتصادی ایران در ابتدای قرن بیستم)، برلین: نشر کاوه.
    • دورانت، ویل و آریل (۱۳۷۴)، تاریخ تمدن، بخش دوم، ترجمة ضیاءالدین علائی طباطبائی، ج۱۰، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    • ذکاء، یحیی (۱376)، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    • رایت، دنیس (۱۳۶۱)، نقش انگلیس در ایران، ترجمة فرامرز فرامرزی، تهران: انتشارات فرخی.
      • رشیدی، علی (۱۳۸۵)، نظام سرمایه‌داری و انقلاب صنعتی اروپا، تهران: انجمن مدیران صنایع.
    • سایکس، سرپرسی (۱۳۶۳)، سفرنامه سایکس، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران: انتشارات لوحه.
    • سیف، احمد (۱۳۷۳)، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران: چشمه.
    • سیوری، راجر(1376)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
    • شاردن، ژان (۱۳۳۶)، سیاحتنامه شاردن، ۱۰ج، ترجمة محمد عباسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    • عیسوی، چارلز (۱۳۶۹)، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر گستره.
    • فانفانی، امنی‌توره (۱۳۵۸)، تاریخ اقتصادی جهان، ترجمة عبدالصاحب یادگاری، کرج: انتشارات مدرسة عالی ریاضیات و مدیریت.
    • فریه، دبلیو.ر. (۱۳۷۴)، دربارة هنرهای ایران، ترجمه پرویز مرزبان، تهران: فرزان روز.
    • فوران، جان (۱۳۸۵)، مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال ۱۵۰۰میلادی مطابق ۸۷۹ش. تا انقلاب)، ترجمه احمد تدین، تهران: انتشارات موسسه خدماتی فرهنگی رسا.
    • کرزن، جرج (۱۳۷۳)، ایران و قضیه ایران، ترجمه وحید مازندرانی، ۲ج، تهران: انتشارات کتاب.
    • کسروی، سید احمد (۱۳۲۳)، زندگانی من، تهران: چاپاک.
    • کوریک، جیمز. آ. (۱۳۸۴)، انقلاب صنعتی، ترجمة مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.
    • لندور، آرنولد ساویج (۱۳۹۲)، اوضاع سیاسی اجتماعی فرهنگی افتصادی و بازرگانی ایران در آستانه مشروطیت، ترجمة علی اکبر عبدالرشیدی، تهران: اطلاعات.
    • مارکس، کارل ( 1387)، سرمایه، ترجمه جمشید هادیان،3ج، بی جا، بی نا.
    • ماندل، ارنست (۱۳۵۹)، علم اقتصاد، ترجمه هوشنگ وزیری، تهران: خوارزمی.
    • ورزی، منصور (1350)، هنر و صنعت قالی در ایران، تهران، رز.
    • یارشاطر، احسان (۱۳۸۴)، تاریخ و هنر فرش‌بافی در ایران، گروه نویسندگان، ترجمه ر. لعلی خمسه، تهران: انتشارات نیلوفر.

    مقاله‌ها

    • آزاد ارمکی، تقی، «مقدمه‌ای بر نظریة وابستگی در جامعه شناسی توسعه»، فصلنامه دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، شماره ۵-۷، 1371.
    • اتحادیه، منصوره «اتحادیه و رسول پروان، تحولات تجارت فرش دستبافت ایران در دوره قاجاریه»، مطالعات تاریخ فرهنگی، شماره 5، 1389.
    • جبریایی، مهدی و دیگران، «بررسی و تحلیل تجارت داخلی و خارجی سلطان آیاد عراق»، فصلنامه پژوهش های تاریخی، شماره 2، 1397.
    • خواجه احمد عطاری، علیرضا و دیگران، «تأثیر جایگاه غرب بر قالی های دوره قاجار»، فصلنامه گلجام، شماره 31، 1396.
    • ‌رسولی، آذر و دیگران، «سیاست‌های فرهنگی هنری و تجاری قالی ایرانی دوران قاجاریه»، نشریه مطالعات هنر اسلامی، شماره 33، 1398.
    • شایسته‌فر، مهناز و طیبه صباغ‌پور، «بررسی قالیهای تصویری دوره قاجار»، فصلنامه مرکز پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر، شماره ۱۸، 1380.
    • طاحونی، پوران و مصطفی ملایی، «بررسی عوامل و چگونگی احیا و رونق صنعت فرش در دوره قاجار»، فصلنامه علمی تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهرا، شماره 43، 1398.
    • کریمیان، حسن و عبدالکریم عطارزاده، «نقش انقلاب صنعتی در تحولات صنایع دستی ایران»، مطالعات تاریخ اسلام، شماره ۱۱، 1390.
    • کشاورز، حسام (1390)، «بررسی مولفه های مدیریتی تولید فرش با سرمایه خارجی در دوره قاجار، همایش ملی هنر فرهنگ»، تاریخ و تولید فرش دستبافت ایران و جهان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد.
    • لعبت فرد، احمد و جهانبخش ثواقب، «عوامل مؤثر بر رشد صادرات فرش و پیامدهای اقتصادی آن در ایران قرن نوزدهم میلادی»، تاریخ ایران، شماره 20، .1395
    • موسوی حجازی، بهار و محمد رضا پور جعفر، «تأثیرپذیری نهضت هنر و پیشه انگلستان از هنر اسلامی ایران»، مجله هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شماره ۱۲، 1381.
    • یزدان‌پناه، مجتبی و مهدی غرباوی، «بررسی سیر پیدایش تجارتخانه‌های امریکایی در تجارت فرش کرمان»، فصلنامه پژوهشگران فرهنگ، شماره ۳۲، ۱۳۹۲.

    روزنامه

    • روزنامه کاوه (۱۳۳۹)، سال دوم، ش۲.

    منابع انگلیسی

    • Kaith. Human Relations in Business USA, New york, McGraw Hill. 2004
    • Gilbar, Gad. G ”The Persian Economic in the Mid-19Th” Die Welt des Islams.Vol. 19. Issue 4/1(1979).

    اسناد

    • مرکز اسناد وزارت امور خارجه، سند شماره ۳۲/۵/۵۹/۱۳۳۹ق.
    • مرکز اسناد وزارت امور خارجه، سند شماره 5/2/44/1332ق.
    • مرکز اسناد وزارت امور خارجه، سند شماره 2 و3/7/24/1319ق.
    • سازمان اسناد ملی ایران، سند شمارة ۱۵۵۳۷/۲۴۰.
    • سازمان اسناد ملی ایران، سند شماره 3368/۲۴۰.
    • سازمان اسناد ملی ایران، سند شماره 47482/240 برگ 158.