ابزارهای اجرای سیاست در دربار سلطان حسین بایقرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه علامه طباطبایی تهران

چکیده

در ایران عصر تیموری تفاوت بنیادی-تمدنی میان جامعه یکجانشین ایران و جمعیت‌های شبان‌پیشۀ تاتار موجب می‌شد که امکان تلفیق و ادغام سنت‌های این دو گروه تا حد زیادی منتفی شود و به این خاطر سنت‌های دشت و سنت‌های شهر در کنار هم ساکن شده و به همزیستی بپردازند. این تقابل تابه‌حال از ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. به‌عنوان مسئله اصلی خود، این نوشتار در پی آن است که تقابل پیش‌گفته این بار از منظر ابزارهای اعمال سیاست پیگیری کند. بر این اساس ازنظر روش‌شناسی مقاله حاضر می‌کوشد با اتکا به شیوه توصیفی‌تشریحی ابزارها و لوازم اعمال قدرت سیاسی در هراتِ دوره سلطان حسین بایقرا را در میان سه گروه اهل شمشیر، اهل قلم و شخص سلطان گونه‌شناسی و معرفی نماید. نتیجه‌گیری این نوشتار حاکی از آن است که در دربار سلطان حسین بایقرا ما با دو گونه اصلی ابزار سیاست‌ورزی مواجه هستیم، «ابزار شهر» و «ابزار دشت». اهل شمشیر با تکیه بر ابزارهایی چون «خون و طایفه»، «قزاقی‌گری»، «سنت جانشینی»؛ اهل قلم هم با تکیه بر ابزارهایی دیگری مانند «تشکیل حلقه»، «ذخیره و اعطای/ممانعت از اعطای مناصب»، «توزیع پول و سطح ثروت» و نهایتاً «غارت و تبعید»؛ سلطان هم علاوه بر سرنخ‌داری تمام ابزارهای «شهر» و «دشت»، با بهره‌مندی از دو ابزار مضاعف یعنی «شراکت» و «عنایت خاصه/سلب عنایت» در پی تحقق منویات سیاسی خود بودند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Policy-Implementation Means in the court of Sultan Ḥosayn Bāyqarā

نویسنده [English]

  • Seyyed Ali Mazinani
Assistant Professor, Allameh Tabatabai University, Tehran
چکیده [English]

In Iran during the Timurid era, the fundamental-civilizational difference between the sedentary society of Iran and the nomadic communities of Tatar shepherds made the possibility of combining and merging the traditions of these two groups to be ruled out, and because of this, the non-urban traditions of the steppe and the urban traditions settled inevitably together and co-existed. This confrontation has been studied from different perspectives; however, the present article aims at going through the aforementioned confrontation from a new perspective by focusing on policy-implementation means. Thus, the present article, using a descriptive-explanatory method, attempts to introduce and typify the means of implementing political power in Herat during the reign of Sultan Ḥosayn Bāyqarā among three groups of people of the sword, people of the pen and the Sultan himself. The conclusion of this article indicates that in the court of Sultan Ḥosayn Bāyqarā, we are faced with two main types of political means: urban and steppe. The people of the sword relied on "blood relations and tribe", "Qazāqhood", and the tradition of "succession"; the people of the pen also relied on "setting up parties", "bestowing/withholding offices", "distributing money", and finally "looting and sending people to exile"; and the Sultan himself, in addition to controlling all the urban and steppe means, sought to realize his political objectives by benefiting from two additional means: "joint office-holding" and "granting/withholding special favors". 

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Timurid
  • Herat
  • Urban Policy
  • Non-urban Policy
  • Sultan Ḥosayn Bāyqarā
  • Amir Ali-Šir Navāʾi
  • کتاب‌ها

    • اسفزاری، معین‌الدین (1338)، روضات‌الجنات فی اوصاف مدینه هرات، تصحیح: سید محمد کاظم امام، ‎ج‎1، تهران، دانشگاه تهران.
    • بوات، لوسین (1384)، تاریخ مغولان، ترجمه: مسعود بهفروزی، تهران، آزاد مهر.
    • تتوی، قاضی احمد، آصف خان قزوینی (1382)، تاریخ الفی، مصحح: غلامرضا طباطبایی مجد، ج8، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    • تیمور گورکانی (1342)، تزوکات، تصحیح ابوطلاب حسینی تربتی، تهران، کتابرفروشی اسدی.
    • جامی، عبدالرحمن (1383)، منشآت جامی، تصحیح عبدالعلی نور احراری، تربت جام، شیخ الاسلام احمد جام.
    • خواندمیر، غیاث‌الدین (1380)، حبیب‌السیر، ج4، به کوشش: جالال‌الدین همایی، تهران، خیام.
    • خواندمیر، غیاث‌الدین (1378)، مکارم‌الاخلاق، تصحیح: میر هاشم محدث، تهران، میراث مکتوب.
    • خواندمیر، غیاث‌الدین (2535)، دستورالوزرا، به تصحیح سعید نفیسی، تهران، اقبال.
    • عقیلی، سیف الدین (1364)، آثارالوزراء، به کوشش میر جلال الدین محدث ارموی، تهران، انتشارات اطلاعات.
    • حسین بایقرا (2536)، «سلطان حسین میرزا به امیر علیشیر در باب حج»، اسناد تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
    • عبدالله، سید محمد (1346)، «وزیر معروف افغانستان»، ترجمه سرور گویا اعتمادی در امیر علی شیر نوایی «فانی»، به کوشش محمد یعقوب واحدی جوزجانی، کابل، نشر انجمن تاریخ افغانستان.

     

    • رویمر، ه؛ و (1379). «جانشنیان تیمور» در تاریخ ایران کمبریج دوره تیموریان، ترجمه یعقوب آژند، تهران، جامی.
    • سام میرزا (1384)، تذکره تحفه سامی، تصحیح: رکن‌الدین همایونفرخ، اساطیر، تهران.
    • سمرقندی، دولتشاه (1318)، تذکره‌الشعرا، تصحیح: ادوارد بروان، بریل،لیدن.
    • شگفته، صغری بانو (1387)، شرح احوال و آثار فارسی امیر علیشیر نوایی، تهران، الهدی.
    • صفا، ذبیح‌الله (1378)، تاریخ ادبیات در ایران، ج4، تهران، فردوس.
    • نوایی، علیشیر (1323)، مجالس‌النفائس، به کوشش و اهتمام: علی اصغر حکمت، تهران، چاپخانه بانک ملی.
    • _______ (1381)، خمسه‌المتحرین، ترجمه: محمد نخجوانی، به کوشش: مهدی فراهانی منفرد، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
    • واصفی، زین‌الدین محمود (1349)، بدایع‌الوقایع، تصحیح: الکساندر بلدروف، ج‎1، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
    • واحدی جوزجانی، محمد یعقوب (1346)، «مؤلفات امیر علیشیر نوایی»، محمد یعقوب واحدی جوزجانی، امیر علی شیر نوایی «فانی»، کابل، نشر انجمن تاریخ افغانستان، صص 72-90.
    • واعظ هروی، سید عبدالله (1347)، رساله در مزارات هرات، تعلیقات، فکری سلجوقی، کابل، وزارت معارف افغانستان.
    • یارشاطر، احسان (1383)، شعر فارسی در عهد شاهرخ، تهران، دانشگاه تهران.
    • میر جعفری، حسن (1375)، تاریخ تحولات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، اصفهان، دانشگاه اصفهان و سمت.

    مقاله‌ها

    • زکی ولیدی طوغان، احمد (1377)، «امیر علیشیر نوایی بزرگترین شخصیت ادبی ترک»، نامه پارسی، ش 3، 1377.
    • محمدی، ذکرالله و مرضیه حسینی (1387)، «مناسبات امیر علیشیر نوایی با سه تن از نخبگان فرهنگی همعصرش»، تاریخ ایران و اسلام، ش 4، 1387.

    منابع انگلیسی

    • Barthold, V.V. (1962), Four studies on the History of Central Asia (MIR ALI-SHIR), Translate by V. Minorsky, Vol 3, Leiden: E.J. Brill.
    • Manz, Beatris Fobes (2007), Power, Politics and Religion in Timurid Iran, New York: Cambridge University Press.
    • Giddens, Anthony (1984), The Constitution of Society, Cambridge, Polity Press.
    • Giddens, Anthony (1985), The Nation-State and Violence, Cambridge, Polity Press.
    • Giddens, Anthony (1993), New Rules of Sociological Method, Cambridge, Polity Press.