گونه‎شناسی ازدواج‎های سیاسی سلجوقیان (۵۹۰ ـ ۴۴۷ق)؛ آثار و پیامدها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیار دانشگاه پیام نور، تهران

چکیده

سلجوقیان خاندانی ترک‎تبار و طایفه‎ای از ترکان غُز بودند که از ماوراء‎النهر به ایران مهاجرت کردند. از تدابیری که آنان برای حفظ موقعیت خود به‎کار ‎گرفتند، برقراری پیوندهای خانوادگی بود. ازدواج‎های سیاسی سلجوقیان که با اغراض سیاسی مختلفی صورت می‎گرفت، آثار و پیامدهای سیاسی برای آنان به‎همراه داشت و سلجوقیان بدون در نظرگرفتن این‎که این ازدواج‎ها در آینده آثار سوئی بر جای خواهد ‎گذاشت، امید داشتند با این پیوندهای مصلحتی، بهتر بتوانند نفوذ خود را در منطقه اعمال کنند. هرچند در حکومت سلجوقیان از این ازدواج‎های سیاسی می‎توان به ‎دو شکل درون‎خاندانی و برون‎خاندانی نام برد، اما شکل برون‎خاندانی بسیار تأثیرگذارتر بود. این پژوهش می‎کوشد با روش توصیفی‌تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که ازدواج‎های سیاسی سلجوقیان چه آثار و پیامدهایی برای آنان به‎همراه داشت؟ نتایج بررسی نشان می‎دهد، دستاوردهای این ازدواج‎ها در بیشتر موارد به‎شکل انتقال قدرت، مشروعیت‎بخشی و قدرت معنوی برای سلجوقیان، ثبات امنیت در مرزها، رفع دشمنی، تثبیت قدرت، به‎دست آوردن متحد و در نهایت حفظ حکومت سلجوقیان بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Typology of Seljuk political marriages (590-447 AH); Effects and consequences

نویسندگان [English]

  • hamideh daneshjoo 1
  • Fakhri Zangiabadi 2
1 Doctoral student of Iran's history after Islam, Ferdowsi University of Mashhad
2 Assistant Professor at Payam Noor University, of Tehran
چکیده [English]

The Seljuks were a Turkic family and a tribe of Ghaz Turks who migrated to Iran from Transoxiana. One of the measures that they took to maintain their position was to establish family ties. The political marriages of the Seljuks, which took place for various political reasons, had political effects and consequences for them and the Seljuks without considering that these marriages will leave negative effects in the future and through these marriages, the Seljuks hoped to be better able to exert their influence in the region. Although in the Seljuk rule, these political marriages could be described as both internal and external, but the form of extramarital was much more influential. This study tries to answer the question by descriptive-analytical method that what were the effects and consequences of Seljuk political marriages for them? The results of the study show that the achievements of these marriages in most cases were in the form of transfer of power, legitimacy and spiritual power for the Seljuks, stability of borders, elimination of enemity, consolidation of power, gaining an ally and finally maintaining the Seljuk rule.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Typology of Political marriages
  • Seljuks
  • women
  • symmetrical Seljuk governments
  • Effects and consequences
  • کتابها

    • آقسرایی، محمودبن محمد (۱۳۶۲)، تاریخ سلاجقه یـا مـسامرة‌الاخبـار و مـسایرة‌الاخیـار، تصحیح عثمان توران، تهران، اساطیر.
    • ابن‎‎اثیر، عزالدین علی (۱۳۵۱تاریخ (کامل) بزرگ اسلام و ایران، ترجمه علی هاشمی حائری، تهران، بی‎نا.
    • ابن‎اسفندیار، بهاء‎الدین محمدبن ‎حسن (۱۳۶۶تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال، تهران، کلاله خاور.
    • ابن‎جوزی، ابی‌الفرج عبدالرحمن‎بن علی (۱۴۱۲ق)، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    • ابن‎‎خلدون، عبدالرحمان (۱۳۶۸)، العبر (تاریخ ابنخلدون)، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • ابن‎‎خلکان، ابی‎العباس شمس‎الدین احمدبن ‎ابی‎بکر (۱۹۶۸م)، وفیاتالاعیان و انباء ابناءالزمان، تصحیح احسان عباس، بیروت، الثقافه.
    • باسورث، ادموند کلیفورد (۱۳۸۰)، تاریخ ایران کمبریج: از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، گردآورنده: جی. آ. بویل، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر.
    • بنداری اصفهانی، ابوابراهیم علی‎بن ‎محمد (۲۵۳۶)، تاریخ سلسله سلجوقی (زبدةالنصره و نخبةالعصره)، ترجمه محمد حسین جلیلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
    • بیانی، شیرین (۱۳۵۲)، زن در ایران عصر مغول، تهران، دانشگاه تهران.
    • بیهقی، ابوالفضل محمدبن حسین (۱۳۵۶)، تاریخ بیهقی، به‎تصحیح علی‎اکبر فیاض، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی.
    • پرویز، عباس (۱۳۵۱)، تاریخ سلاجقه و خوارزمشاهان، تهران، علمی.
    • جعفری، جعفربن محمدبن حسن (۱۳۳۸)، تاریخ یزد، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    • جوزجانی، منهاج‎‎السراج (۱۳۶۳)، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب.
    • جوینی، علاءالدین عطاملک (۱۳۸۷)، تاریخ جهانگشا، به‎‎اهتمام احمد خاتمی، تهران، علم.
    • حسینی، صدرالدین (۱۳۸۰)، زبدةالتواریخ، ترجمه علی روح‎ اللهی، تهران، انتشارات ایل شاهسون.
    • خبیصی، محمد ابراهیم (۱۳۴۳)، سلجوقیان و غز در کرمان، با مقدمه باستانی پاریزی، تهران، طهوری.
    • خواندمیر، غیاث ‎الدین‎بن ‎همام الدین الحسینی (۱۳۶۲)، حبیبالسیر، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران، خیام.
    • راوندی، محمدبن ‎علی‎بن ‎سلیمان (۱۳۳۳)، راحةالصدور و آیةالسرور، به‎تصحیح محمد اقبال، تهران، امیرکبیر.
    • سبط ‎‎ابن‎‎جوزی، ابوالمظفر یوسف‎بن ‎قزاوغلی (۱۹۶۸م)، مرآةالزمان فی تاریخالاعیان، حیدر آباد دکن، دایره‎المعارف العثمانیه.
    • ستارزاده، ملیحه (۱۳۸۶)، سلجوقیان، تهران، سمت.
    • شبانکاره‎ای، محمدبن ‎علی (۱۳۶۳)، مجمعالانساب، ‎تصحیح میرهاشم محدث، تهران، امیرکبیر.
    • طقوش، محمد سهیل (۱۳۸۷)، دولت عباسیان، ترجمه حجت‌الله جودکی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • فروزانی، سیدابوالقاسم (۱۳۸۹)، قراخانیان: بنیانگذاران نخستین سلسله ترک مسلمان در فرارود (آسیای میانه)، تهران، سمت.
    • ـــــــــــــــــ (۱۳۸۷)، غزنویان از پیدایش تا فروپاشی، تهران، سمت.
    • کاتب، احمدبن‎ علی (۱۳۴۵)، تاریخ جدید یزد، به‎کوشش ایرج افشار، تهران، فرهنگ ایران زمین.
    • کرمانی، افضل‎الدین ابوحامد (۱۳۲۶)، تاریخ افضل یا بدایع‌الزمان فی وقایع کرمان، فرآورده مهدی بیانی، تهران، دانشگاه تهران.
    • کلوزنر، کارلا (۱۳۶۳)، دیوانسالاری در عهد سلجوقیان، ترجمه یعقوب آژند، تهران، امیرکبیر.
    • لمبتن، آن (۱۳۹۶)، تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر نی.
    • مرنیسی، فاطمه (۱۳۹۳)، ملکههای فراموش‌شده در سرزمینهای خلافت اسلامی، ترجمه حسن اسدی، تهران، انتشارات مولی.
    • مستوفی، حمدالله (۱۳۶۲)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
    • مقریزی، احمدبن علی (۱۳۷۸ق)، اتعاظ‌الحنفاء باخبارالائمة الفاطمیین الخلفاء، قاهره، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه.
    • میرخواند، میربرهان الدین خواندشاه (۱۳۳۹)، تاریخ روضةالصفا، تهران، پیروز.
    • نوابخش، ع (بی‎تا)، زن در تاریخ، تهران، رفعت.
    • نیشابوری، ظهیرالدین (۱۳۳۲)، سلجوقنامه با ذیل سلجوقنامه: ابوحامد محمدبنابراهیم، تهران، کلاله خاور.
    • یوسفی‎فر، شهرام (۱۳۸۶)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سلجوقیان، تهران، انتشارات پیام نور.

    مقالهها

    • جودکی، محمدعلی، «ازدواج‎های سیاسی عصر سلجوقی»، تاریخ‌پژوهی، ش ۲۸ و ۲۹، ۱۳۸۵.
    • شهواری، ابوالحسن، «روابط سلجوقیان و عباسیان (ملکشاه و المقتدی)»، پژوهشنامه تاریخ، ش ۱۴، ۱۳۸۸.
    • طهماسبی، ساسان، «روابط بنی‎مزید حله با سلجوقیان و خلافت عباسی»، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش ۴، ۱۳۸۲.
    • مرسلی‎پور، محسن و اسدی، مهدی، «تکاپوی خلیفه مسترشد عباسی برای کسب قدرت دنیوی و تقابل او با سلجوقیان عراق»، مطالعات تاریخ اسلام، ش ۱۵، ۱۳۹۱.
    • مودت، لیدا و موسوی دالینی، جواد، «مناسبات سیاسی حکومت بنی‎عقیل شیعی با آل‎بویه، فاطمیان و سلجوقیان»، فصلنامه شیعه‌شناسی، ش ۵۵، ۱۳۹۵.

    پایاننامه

    • خلیفه، مجتبی (۱۳۸۰)، روابط سیاسی ـ اجتماعی غزنویان و سلجوقیان از نبرد دنـدانقان تـا پایان سلطنت بهرامشاه غزنوی، پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.

    منابع انگلیسی

    • Cahen, Cloude, (1986), ''Atabak'' Encyclopedia of islam, Leiden.
    • Houtsma, M.Th, (1987),''TUGHRIL BEG,'' first Encyclopaedia of Islam. Edit th. Houtsma, A. J. Wensinck. vol 9. leiden: E. J. Brill. New york.
    • İnce, Fatma, (2021), ''Heraldic women in the internal policy of the great seljuk state'' Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi,  Volume: 50,  (434-445).
    • Peacock, Andrew (2015), The great Seljuk empire, Edinburgh: University press.
    • Talbot Rice, Tamara, (1961), The Seljuks in Asia Minor,. London: Thames and Hudson.