واکاوی خشک‌سالی و قحطی در نواحی شمالی خلیج‌فارس و واکنش‌ها نسبت به آن (1317-1324ش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد مطالعات خلیج فارس دانشگاه خلیج فارس بوشهر

2 استادیار دانشگاه خلیج فارس بوشهر

3 دانشیار دانشگاه خلیج فارس بوشهر

چکیده

ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود با خشک‌سالی‌ها و قحطی‌های زیادی در طول تاریخ مواجه بوده است. یکی از این موارد خشک‌سالی و قحطی گسترده و فراگیر در نواحی شمالی خلیج‌فارس در فاصله سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۴ ش بوده است. با وجود پژوهش‌هایی چند در این زمینه، تصویری ناقص از این بحران توسط پژوهشگران فراهم شده است. این پژوهش در پی آن است تا بازتاب این بحران در نواحی شمالی خلیج‌فارس واقع در استان‌های هفتم و هشتم در دوره زمانی مذکور را بررسی نموده و اقدامات انجام‌شده در قبال این بحران را بررسی نماید. این پژوهش به روش توصیفی‌تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای، اسناد آرشیوی، نشریات و منابع محلی نویافته انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد این بحران در نشریات آن دوره، اسناد دولتی و کتب خاطرات در قالب گزارش کمبود شدید مواد غذایی، ناامنی، مرگ‌ومیر فراگیر و مهاجرت گسترده، انعکاس قابل‌توجهی یافته است. بااین‌حال مراجعه به همین منابع نشان می‌دهد دولت مرکزی بنا بر عوامل مختلف نتوانست نقش مؤثری در کنترل این خشک‌سالی و قحطی ایفا کند. در همین رابطه درخواست کمک از متفقین برای تأمین ارزاق نیز چندان نتیجه بخش نبود. هرچند در مواردی اقداماتی توسط آن‌ها انجام شد. در مقابل، نقش بخشی از اقشار اجتماعی نواحی درگیر در این بحران، در کاستن از رنج مردم مؤثر و قابل‌توجه بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An investigation of the Drought and Famine in the Northern Regions of the Persian Gulf and the Reactions to it (1317-1324)

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Omrani 1
  • Hassan Allahiari 2
  • Habibullah Saeedinia 3
1 Master of Persian Gulf Studies, Persian Gulf University, Bushehr
2 Assistant Professor, Persian Gulf University, Bushehr
3 Associate Professor, Persian Gulf University Bushehr
چکیده [English]

Due to its geographical location, Iran has faced many droughts and famines throughout history. One of these cases was the widespread and pervasive drought and famine in the Northern regions of the Persian Gulf between the years 1317 and 1324. Despite several studies in this field, researchers have provided an incomplete picture of this crisis. This research seeks to investigate the reflection of this crisis in the Northern areas of the Persian Gulf, located in the seventh and eighth provinces, in the mentioned period and examine the actions taken against this crisis. This research has been carried out using a descriptive-analytical method and relying on the library sources, archival documents, publications and new local sources. The results show that this crisis has been significantly reflected in the publications of that period, government documents and diaries in the form of reports of severe food shortages, insecurity, widespread deaths and extensive migration. However, referring to the same sources shows that the central government could not play an effective role in controlling this drought and famine due to various factors. In this regard, asking for help from the allies to provide food was not very fruitful. However, in some cases, actions were taken by them. On the other hand, the role of part of the social strata of the areas involved in this crisis has been effective and significant in reducing the suffering of the people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Gulf
  • northern Regions
  • Drought
  • Famine
  • Mortality
  • کتاب‌ها

    • دریابندری، نجف (1394)، سال‌های جوانی و سیاست، به کوشش حسین میرزایی، آبادان، آبادان‌نامه.
    • صافی دره‌بانی، شیخ حسین (1393)، سفرنامه و تصحیح دیوان اشعار، به کوشش حسین سلیمی و سیدناصر جابری اردکانی، قم، صحیفه خرد.
    • فلور، ویلم (1398)، بوشهر: شهر، جامعه و تجارت 1797-1947م ترجمه اسماعیل نبی‌پور، جلد نخست، چاپ اول، بوشهر، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی بوشهر.
    • محیایی، ابراهیم (1381)، گذر از سر منزل عنقا، چاپ اول، تهران، نشر ذوی‌القربی.
    • میانخره‌ای، سیدعلینقی (1392)، سفرنامه دشتی، مجموعه مقالات دومین همایش دشتی در آیینه تاریخ، به اهتمام سیدغلامحسین بهرسی، تهران، رسانش نوین.
    • ولی‌زاده، ایرج (1391)، انگلو و بنگلو در آبادان: خاطرات هفتادساله پسرک فرمانبر، جاپ اول، تهران، انتشارات سیمیا هنر.
    • یاحسینی، قاسم (1388)، خاطرات ماشاالله کازرونی، ج اول، چاپ اول، تهران، نشر سوره مهر.

    مقاله‌ها

    • دهقان‌نژاد، مرتضی و لطفی، الهام، «بررسی و تبیین عوامل مؤثر در شیوع قحطی سال‌های 1320 تا 1324ش. و اقدامات دولت در کاهش آثار مخرب آن»، دوفصلنامه علمی-پژوهشی تاریخ ایران بعد از اسلام، 1393، ش 6.

    نشریه‌ها

    • روزنامه اقدام، سال بیست و دوم، شماره 63، ص3، 20/3/1321ش. شماره 83، ص 3، 14/4/1321، شماره 87، ص 3، 18/4/1321، شماره 118، ص 3، 27/6/1321.
    • روزنامه بهرام، سال دوم، شماره 21، ص 4، 20/9/1322ش.
    • روزنامه پرچم، سال اول، شماره 54، ص2،10/1/1321ش.، شماره 64، ص 2، 22/1/1321ش.
    • روزنامه حبل‌المتین، 1333ق، شماره 16.
    • روزنامه خورشید ایران، سال اول، شماره2، ص5، 21/4/1321ش. شماره 5، ص4، 28/4/1321ش.
    • روزنامه خلیج ایران، سال‌ دوازدهم شماره796، ص3، 26/10/1320ش. سال سیزدهم شماره839، ص1، 30/7/1321ش. شماره810، ص3، 23/1/1321ش. شماره 811، ص3، 1/2/1321ش. شماره 819، ص3، 21/3/1321ش. شماره822، ص2، 6/4/1321ش. شماره 828، ص3، 14/5/1321ش. شماره 834، ص1، 24/6/1321ش. شماره811، ص3، 1/2/1321ش.
    • روزنامه داد، سال اول، شماره 33، ص1، 28/8/1321ش. شماره 40، ص3، 23/7/1321ش.
    • روزنامه کوشش، سال‌ بیستم، شماره 5033، ص1، 4/8/1321ش. شماره4991، ص1، 24/6/1321ش. شماره 4986، ص1، 18/6/1321ش. شماره5069، ص1، 17/9/1321ش. شماره4973، ص1، 21/5/1321ش. شماره5014، ص1، 8/7/1321ش. شماره5035، ص1، 7/8/1321ش. شماره5109، ص1، 14/12/1321ش. شماره 4969، ص2، 14/5/1321ش.شماره4986، ص1، 18/6/1321ش. شماره5075، ص1، 6/11/1321ش.شماره5097، ص1، 2/12/1321ش. شماره5067، ص1، 15/9/1321ش. شماره5106، ص1، 12/12/1321ش.سال بیست و یکم، شماره5157، ص1، 18/2/1322ش. شماره5130، ص1، 17/2/1321ش. شماره 5044، ص2، 18/3/1322ش. شماره5210، ص1، 7/10/1322ش.

    اسناد

    • آرشیو سازمان اسناد ملی ایران: شناسه سند24546/240، سال 1312ش - شناسه سند21077/240، سال 1317ش. - شناسه سند62461/310، سال 1320ش. - شناسه سند22548/310، سال 1317ش. - شناسه سند43741/293، سال 1321ش. - شناسه سند3535/310، سال 1323ش. - شناسه سند714/260، سال 1320ش. - شناسه سند2430/350، سال 1317ش. - شناسه سند15046/240، سال 1321ش. - شناسه سند154/293، سال 1321ش. - شناسه سند22909/310، سال 1319ش. - شناسه سند13232/240، سال 1320ش. - شناسه سند2658/310، سال 1320ش. - شناسه سند42741/293، سال 1321ش. - شناسه سند1139/260، سال 1323ش. - شناسه سند2731/310، سال1321ش. - شناسه سند3390/310، سال 1322ش. - شناسه سند249/310، سال 1321ش. - شناسه سند10280/310، سال 1321ش. - شناسه سند10281/310، سال 1321ش. - شناسه سند2760/310، سال 1321ش. - شناسه سند2644/310، سال 1320ش. - شناسه سند45995/293، سال 1321ش. - شناسه سند8313/310، سال 1321ش. - شناسه سند3413/310، سال 1321ش. - شناسه سند12571/310، سال 1323ش.