الگوپذیری دگر‎اندیشان دورۀ قاجاریه از صنعت راه آهن آمریکا و تلاش‎های نافرجام برای ورود این صنعت به ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه پیام نور تهران

2 استادیار دانشگاه ایلام

چکیده

گسترش روابط ایران با غرب و افزایش آگاهی ایرانیان از دستاوردهای علمی و فنی کشورهای غربی در دورۀ قاجاریه باعث گرایش و تمایل بسیاری از منورالفکران و اصحاب جراید برای کسب فناوری‎های جدید شد. یکی از این کشورهای غربی که موردتوجه قرار گرفت، آمریکا بود که با شتاب فراوان در مسیر توسعه و ترقی در حرکت بود. در این مقاله تلاش شده است با روش توصیفی‌تحلیلی و با بهره‎گیری از نشریات و اسناد منتشرنشده، برای نخستین بار پیشرفت آمریکا در زمینۀ صنعت ریلی و راه‎آهن، بازتاب آن در اندیشۀ مصلحان دورۀ قاجاریه و پیامدهای آن در جامعه ایران مورد بررسی قرار گیرد و به دنبال پاسخ به این سؤال است که علی‎رغم تمایل ایران به الگوبرداری از راه‎آهن آمریکا چه علل و عواملی مانع ورود سرمایه‎گذاران این کشور به ایران شد. یافته‎های تحقیق حاکی از آن است که اگرچه ایرانیان از دورۀ ناصری از طریق اروپا با راه‎آهن آشنایی داشتند، اما توسعۀ کمی و کیفی چشمگیر شبکۀ ریلی و قطارهای آمریکا باعث جلب توجه مطبوعات ایران به این کشور شد؛ به‌نحوی‌که به‌زودی آمریکا به‌عنوان تنها الگوی ایجاد و توسعۀ راه‎آهن موردتوجه قرار گرفت. پژوهش حاضر همچنین نشان می‎دهد که چگونه دولت‌مردان ایران برای کسب این تکنولوژی جدید تلاش کردند؛ مذاکره با سفرای این کشور و اعزام نمایندۀ ویژه به آمریکا در دورۀ مظفرالدین شاه و تلاش برای انعقاد قرارداد ازجملۀ این اقدامات بود. اگرچه این تکاپوها به دلایل مختلف ناکام ماند اما اهمیت راه‎آهن را برای ایرانیان بیش از پیش آشکار کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Qajar Intellectuals Modeling from the American Railway Industry and the Unsuccessful Attempts to Bring this Industry to Iran

نویسندگان [English]

  • fereshte jahani 1
  • Seyed Mohammad Taheri Moghadam 2
1 Ph.D. in the history of Iran after Islam, Payam Noor University, Tehran
2 Assistant Professor, Ilam University
چکیده [English]

The expansion of Iran's relations with the West and the increase of the Iranians' awareness of the scientific and technical achievements of Western countries during the Qajar period caused the tendency of many enlightened thinkers and journalists to acquire new technologies. One of these Western countries was the United States, which was moving rapidly in the direction of development and progress. In this article, an attempt has been made to analyze the progress of America in the field of rail and railway industry, its reflection in the thought of the reformers of the Qajar period and its consequences in Iranian society, for the first time, implementing a descriptive-analytical method and using unpublished works and documents. The question is, despite Iran's desire to model American railways, what causes and factors prevented the investors of this country from entering Iran. The findings of the research indicate that although Iranians were familiar with railways through Europe from the Nasser period, the significant quantitative and qualitative development of the American rail network and trains drew the attention of the Iranian press to this country. In such a way that soon America was considered as the only model for the creation and development of railways. The current research also shows how Iranian statesmen tried to acquire this new technology, negotiating with the country's ambassadors and sending a special representative to America during the Mozafaruddin Shah period and trying to conclude a contract. Although these efforts failed for various reasons, it revealed the importance of the railway to Iranians more than ever.

کلیدواژه‌ها [English]

  • America
  • Reforms
  • Progress Seekers
  • Railways
  • American Advisers
  • Qajar Press
  • کتاب‌ها

    • ایرانیان از نگاه آمریکاییان. ایران عهد قاجار در روزنامههایآمریکا، (1397)، ترجمه علیرضا ساعتچیان، تهران، پارسه.
    • بنجامین، س.ج.و (1363)، ایران و ایرانیان عصر ناصرالدین شاه، مترجم حسین کردبچه، تهران، جاویدان.
    • صحاف‎باشی‎تهرانی، ابراهیم (1357)، سفرنامه، به‎کوشش‎محمد مشیری، چاپ اول، تهران، شرکت مولفان و مترجمان ایران.
    • طالبوف، عبدالرحیم (2536)، کتاب احمد، با مقدمه و حواشی باقر مومنی، تهران، شبگیر.
    • فوران، جان (1388)، مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی، ترجمه احمد تدین، تهران، رسا.
    • کاشف، محمد (1373)، تغییرات و ترقیات در وضع و حرکت و مسافرت و حمل اشیا و فواید راهآهن، تهران، نشر نقطه.
    • کاشف‎السلطنه، میرزا محمد (1340)، ممات و حیات، تهران، مطبعه مجلس شورای ملی.
    • مستشار‎الدوله، میرزا یوسف‎خان (1386)، رساله یک کلمه، به کوشش علیرضا دولتشاهی، بال، تهران.
    • معین‎السلطنه، حاج میرزا محمدعلی (1363)، سفرنامه شیکاگو، به‎کوشش همایون شهیدی، چاپ اول، تهران، علمی.
    • میرزا ملکم‎خان ناظم‎الدوله (بی‎تا)، مجموعه آثار میرزا ملکمخان، به کوشش محمد محیط طباطبایی، تهران، علمی.
    • ورن، ژول (1316ق)، سفر هشتاد روز دور دنیا، ترجمه محمد‎حسین خان فروغی، چاپ سنگی، تهران، شرکت طبع کتب.

     

    مقاله‌ها

    • رحمانیان، داریوش؛ جهانی، فرشته، «بازتاب نظام آموزشی آمریکا در اندیشه ایرانیان دورۀ قاجاریه و نتایج آن جستارهای تاریخی»، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، 1399، ش 1، شماره پیاپی 1.
    • رحمانیان، داریوش، «راه‎آهن در ایران عصر قاجار»، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، 1391، ش 11، شماره پیاپی 11.

    نشریه‌ها

    • روزنامه اختر (1309ق)، سال 18، شماره 33
    • روزنامه اختر (1296ق)، سال پنجم، شماره 49
    • روزنامه اختر (1309ق)، سال 18، شماره 3
    • روزنامه اختر (1303ق)، سال 12، شماره 49.
    • روزنامه اختر (1304ق)، سال 13، شماره 11.
    • روزنامه اختر (1304ق)، سال 13، شماره 36.
    • روزنامه اختر (1309)، سال هفتم، شماره 2
    • روزنامه اختر (1310ق)، سال 19، شماره 13.
    • روزنامه ادب (1319ق)، سال اول، شماره 39.
    • روزنامه اطلاع (1304ق)، شماره 155.
    • روزنامه اطلاع (1306ق)، شماره 220.
    • روزنامه اطلاع (1306ق)، شماره 223.
    • روزنامه اطلاع (1306ق)، شماره 232.
    • روزنامه اطلاع (1317ق)، شماره 477.
    • روزنامه اطلاع (1318ق)، شماره 532.
    • روزنامه اطلاع (1321ق)، سال 25، شماره 22.
    • روزنامه ایران (1290ق)، شماره 152.
    • روزنامه ایران (1290ق)، شماره 154.
    • روزنامه ایران (1295ق)، شماره 372.
    • روزنامه تربیت (1323ق)، شماره 364.
    • روزنامه چهرهنما (1329ق)، سال8، شماره12.
    • روزنامه علمی (1295ق)، شماره52.
    • روزنامه مجلس (1328ق)، شماره77.
    • روزنامه مجلس (1329ق)، شماره 137.
    • روزنامه ناصری (1315ق)، سال 4، شماره 12.
    • روزنامه ناصری (1317ق)، سال6، شماره 31.
    • روزنامه وقایعاتفاقیه (1270ق)، شماره 173.
    • روزنامه وقایعاتفاقیه (1276ق)، شماره 453.
    • روزنانه اختر (1309ق)، سال18، شماره35.
    • مجله ایرانشهر (1344ق)، سال سوم، شماره 9.
    • مجله بهار (1328ق)، سال اول، شماره 3.

    اسناد

    • سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما)، سند شمارۀ 4709/240.
    • ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، 1321ق، کارتن 11، پوشه 5.
    • ...، 1306ق، کارتن 20، پوشه 3.
    • ...، 1329ق، کارتن20، پوشه 1.
    • ...، 1329ق، کارتن39، پوشه 1.
    • ...، 1338ق، کارتن52، پوشه 13.
    • ...، 1302ش، کارتن36، پوشه 16.