مبانی الهیاتی تاریخ ‎نگاری انقلاب اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ انقلاب اسلامی پژوهشکده امام خمینی(ره)

2 دانشیار دانشگاه تهران

3 استادیار پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

چکیده

پس از گذشت چهار دهه از رخداد انقلاب اسلامی، مجموعه آثار گونه‎گونی دربارۀ تاریخ این رویداد بزرگ نوشته شده است. این آثار نتیجۀ تلاش‎های محققان و تاریخ‎ورزان و نهادها و مراکز علمی و دانشگاهی رسمی و غیر‎رسمی داخل و خارج از کشور است که درنهایت منجر به شکل‎گیری مجموعۀ تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی ایران شده است. مورخان برحسب نظام دانایی خود، تاریخ انقلاب را روایت می‎کنند؛ بنابراین تلقی‎های‎ متفاوتی از انقلاب و آرمان‎های آن دارند. این امر منجر به خلق آثار متنوعی در این حوزه شده و درنهایت به رشد کمی و کیفی تاریخ‎نگاری انقلاب کمک کرده است. مکاتب فکری و اندیشه‎ای غرب، سنت‎های ایرانی و اسلامی و زیست‌جهان مورخان، هرکدام به‌نحوی در پیدایش و تداوم آن‌چه ما به‌عنوان تاریخ‎نگاری انقلاب اسلامی می‎شناسیم، تأثیرگذارند. بررسی این موضوع از همۀ جوانب در قالب یک مقاله میسر نیست؛ بنابراین نویسندگان مقاله کوشیده‎اند بر یک مؤلفۀ بسیار تأثیرگذار در این زمینه تمرکز کنند و آن نسبت تاریخ‎نگاری انقلاب اسلامی با باورهای الهیاتی است. این موضوع در اصل مسئلۀ بنیادین نوشتار حاضر است. بدین منظور به بررسی نمونه‎هایی از آثار تاریخ‎نگارانه در باب انقلاب اسلامی در مقطع زمانی 1340 تا به امروز پرداخته‎ایم. با بررسی انتقادی این آثار می‎توان دریافت که تاریخ‌نگاری انقلاب به‌ویژه تاریخ‎نگاری طیف‎های مذهبی که بعدها به تاریخ‎نگاری رسمی انقلاب اسلامی تبدیل شد، بیش از هر عامل دیگر در ربط وثیق با اندیشه‌های الهیاتی دین اسلام و به‌ویژه آموزه‌های مذهب تشیع شکل گرفته است. ازاین‌رو، رویکرد بسیاری از مورخان رسمی انقلاب و قرائتی که از تاریخ انقلاب و تحولات آن ارائه می‎دهند، خمیرمایۀ الهیاتی و کلام‌محور دارد. پیوند الهیات و تاریخ، شاکلۀ اصلی تاریخ‎نگاری رسمی انقلاب را شکل می‎دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Theological Foundations of Historiography of Islamic Revolution of Iran

نویسندگان [English]

  • mina avanj 1
  • Hasan hazrati 2
  • Hamid Basiratmanesh 3
1 Doctoral student of the history of the Islamic Revolution, Imam Khomeini Research Institute
2 Associate Professor, University of Tehran
3 Assistant Professor of Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute
چکیده [English]

After four decades have passed since the Islamic Revolution, a collection of various works about the history of this great event has been published. These works are the result of the efforts of researchers and historians and official and unofficial scientific and academic institutions and centers inside and outside the country, which ultimately led to the formation of the historiography of the Islamic Revolution of Iran. Historians narrate the history of the revolution according to their knowledge. Therefore, they have different perceptions of the revolution and its ideals. This has led to the creation of various works in this field and has ultimately contributed to the quantitative and qualitative growth of the historiography of the revolution. It is clear that the historiography of the Islamic Revolution cannot be evaluated in the continuation of the official historiography approach of the Pahlavi period due to its special features and components. On the other hand, the historiography of the Islamic Revolution is related to its historical tradition and is not created in a vacuum and all at once. For a correct understanding of the historiographical themes of the Islamic Revolution, it is first necessary to have a clear understanding of its intellectual foundations and sources. Western schools of thought, Iranian and Islamic traditions, and the world of historians, each of them somehow influenced the emergence and continuation of what we know as the historiography of the Islamic Revolution. It is not possible to examine this issue from all aspects in the form of an article. Therefore, the author has tried to focus on a very effective component in this field, and that is the relationship between the historiography of the Islamic Revolution and theological beliefs. For this purpose, some examples of the historiographical works about the Islamic Revolution in the period from 1340 to the present day have been examined. By critically examining these works, it can be seen that the historiography of the revolution, especially the historiography of the religious spectrums which later became the official historiography of the Islamic Revolution, is more than any other factor closely related to the theological thoughts of Islam and It has been formed especially for the teachings of the Shi'a. Therefore, the approach of many official historians of the revolution and the reading they present of the history of the revolution and its developments have a theological basis. The link between theology and history forms the main structure of the official historiography of the revolution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historiography of the Islamic Revolution
  • Historical Theology
  • Theological History
  • Shi’a Ideology
  • Roots
  • کتاب‌ها

    • اسپوزیتو، جان. ال (1393)، انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، ترجمه محسن مدیر شانه‎چی، چاپ پنجم، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
    • استنفورد، مایکل (1385)، درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمه مسعود صادقی، تهران، دانشگاه امام صادق.
    • بازرگان، مهدی (1393)، انقلاب اسلامی ایران (2)، مجموعه آثار (23)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
    • بازرگان، مهدی (1385)، مباحث اعتقادی و اجتماعی، مجموعه آثار (11)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
    • بازرگان، مهدی (1398)، مباحث علمی، اجتماعی، اسلامی، مجموعه آثار (8)، تهران، بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان.
    • پارسانیا، حمید (1376)، حدیث پیمانه (پژوهشی در انقلاب اسلامی)، قم، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی.
    • حسینیان، روح‌الله (1388)، درآمدی بر انقلاب اسلامی ایران، چاپ اول، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    • حضرتی، حسن (1380)، تأملاتی در علم تاریخ و تاریخنگاری اسلامی، تهران، نقش‎جهان.
    • دوانی، علی (1377)، نهضت روحانیون ایران، چاپ دوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    • روحانی، حمید (1359)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، چاپ ششم، تهران، راه امام.
    • شریعتی، علی (1394)، حسین وارث آدم، مجموعه آثار 19، مشهد، سپیده باوران.
    • صحیفه امام خمینی (1389)، چاپ پنجم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، عروج.
    • عبدالکریمی، بیژن (1395)، پایان تئولوژی2، چاپ سوم، تهران، نقدفرهنگ.
    • عمید زنجانی، عباسعلی (1376)، انقلاب اسلامی و ریشههای آن، تهران، کتاب طوبی.
    • عنایت، حمید (1380) اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاء‎الدین خرمشاهی، تهران، خوارزمی.
    • کار، ادوارد هالت (1387)، تاریخ چیست؟، ترجمه حسن کامشاد، تهران، خوارزمی.
    • گالووی، آلن (1376)، پانن برگ: الهیات تاریخی، ترجمه مراد فرهادپور، تهران، صراط.
    • محمدی، منوچهر (1380)، انقلاب اسلامی؛ زمینهها و پیامدها، قم، نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‎ها، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی، معارف.
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1388)، انقلاب اسلامی و ریشههای آن، تدوین قاسم شبان‎نیا، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
    • ملکوتیان، مصطفی و دیگران (1383)، انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد آن، قم، نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‎ها، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی، معارف.
    • وفایی، مهدی (1396)، الهیات تاریخ (پژوهش در مبانی کلامی فلسفۀ تاریخ)، تهران، پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
    • هاشمی رفسنجانی، اکبر (1373)، در رابطه با انقلاب اسلامی، چاپ پنجم، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.

    مقاله‌ها

    • حضرتی، حسن، «نسبت تاریخ‎شناسی و علم کلام در حوزه امام‎شناسی: مورد امام رضا (ع)»، همایش علمی پژوهشی امام رضا: ادیان مذاهب و فرق، تهران، 1391.
    • عبدالکریمی، بیژن، «بازخوانی مفهوم شهادت»، خیمه، 1394، ش115.
    • فیرحی، داود، «نسبت تاریخ‎نگاری انقلاب اسلامی و سنت تاریخ‎نگاری قدسی در ایران»، حسن حضرتی، نقد روششناسی تاریخنگاری انقلاب اسلامی، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، 1398.

    منابع لاتین

    • Erin Heim, “History and theology: never the twain shall meet”. https://www.postost.net/2011/08.
    • A. Dreyer; Jerry Pillay, “Historical Theology: Content, Methodology and relevance”. http://hdl.handle.net/2263/64275.
    • Walter Rauschenbusch, (1907) “The influence of historical studies on theology”, the American journal of theology. Vol.11. No.1.