بررسی نقش رویکرد حدیث محوری در گسترش تیغ زنی و قمه زنی در دوران صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تشیع جامعه المصطفی العالمیه قم

2 دانشیار مؤسسه آموزشی و پرورشی امام خمینی قم

چکیده

رویکردهای مختلف علمی در مطالعات اسلامی مؤثر است؛ یکی از این رویکردها حدیث‎محوری است. حدیث‎محوری هنگام تعارض ادله، محوریت و اولویت را به حدیث می‎دهد. علمای اخباری به‎صورت آگاهانه این رویکرد را داشتند، اما برخی علمای دیگر نیز در مواردی تحت‎تأثیر برخی روایات قرار گرفته و به‎صورت ناآگاهانه آن‎ها را بر ادله قرآنی و عقلی مقدم کرده‎اند. این تحقیق حول محور این پرسش بود که رویکرد حدیث‎محوری در گسترش تیغ‎زنی و قمه‎زنی در دوران صفویه (907-1135ق) چه نقشی را ایفا کرده است؟ به نظر می‎رسید رویکرد حدیث‎محوری برخی علمای شیعه از مهم‎ترین عوامل و زمینه‎های گسترش تیغ‎زنی و قمه‎زنی در عزاداری عاشورا در دوران صفویه بوده است. این تحقیق در پی آن بود که پشتوانه مذهبی گسترش تیغ‎زنی و قمه‎زنی در دوران صفویه را که عبارت از رویکرد حدیث‎محوری است، به دست آورده، توجه جوامع علمی را به آن جلب کند و ریشه فکری گسترش بدعت‎های عزاداری را ارائه نماید. این کار، پژوهش بنیادی، توصیفی‎تحلیلى بود و با توجه به میان‎رشته‎ای (تاریخی‎حدیثی) بودن آن، در برخی موارد از روش‎های نقلی، تحلیل رجالی و تحلیل متن نیز استفاده شد. درنتیجه تحقیق به دست آمد که برخی علمای عصر صفوی تحت‎تأثیر برخی روایات قرار گرفته، در مقابل تیغ‎زنی و قمه‎زنی در عزاداری عاشورا سکوت اختیار کردند، برخی نیز آن را تأیید نمودند و درنتیجه، هر دو گروه موجب گسترش آن در میان شیعیان شدند. با توجه به وجود ادله عقلی و قرآنی درباره حرمت این کار، موضع علمای یادشده چیزی جز حدیث‎محوری نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Role of Hadith-Based Approach in the Spread of Tatbir in the Safavid Period

نویسندگان [English]

  • Vusal Huseynov 1
  • Mohammadrza Jabbari 2
1 Pht. Student of Shiite history of the Mostafa International Society of Qom
2 Associate Professor, Imam Khomeini Institute of Education, Qom
چکیده [English]

Different scientific approaches are influential in Islamic studies, one of which is Hadith-oriented approach (tradition-oriented approach). Hadith-oriented approach puts priority and focuses on hadith when there arises a controversy in evidences. Akhbari scholars have adopted this approach consciously but certain other scholars have been under the influence of some narratives and not knowingly have given priority to them compared to Quranic and rational evidences.  The present research tries to answer the question of" what role has hadith-oriented approach played in spreading Tatbir (Qamezani and Tighzani) in Safavid era?". It seems that the hadith-oriented approach of some Shi'a scholars was the most important factor which paved the way for spreading Tatbir in mourning of Ashura in the Safavid era. This research sought to gain religious support for the spread of Tatbir in the Safavid period, which is a hadith-centered approach, to attract the attention of the scientific community and to provide the intellectual roots for the spread of mourning innovations. This work was a descriptive-analytical research and due to its interdisciplinary (historical-hadith) nature, in some cases, narrative methods, rijali analysis and text analysis were used. The results showed that some scholars of the Safavid era were influenced by some narrations, remained silent in the face of Tatbir in the mourning of Ashura. Some also confirmed it, and as a result, both groups caused it to spread among the Shiites. Given the existence of rational and Qur'anic arguments about the sanctity of this work, the position of the mentioned scholars is nothing but hadith-oriented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tatbir (Qamezani and Tighzani)
  • Hadith-Oriented
  • Safavid Era
  • Shiite Scholars
  •  

    کتاب‌ها

    • آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن (1403ق)، الذریعه، بیروت، دارالأضوا، چاپ دوم.
    • ابن‎حزم، علی بن احمد (بی‎تا)، المحلی بالآثار، بیروت، دارالفکر.
    • ابن‎شعبه حرانی، حسن بن علی (1363)، تحفالعقول، قم، نشر اسلامی.
    • ابن‎قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم (1960م)، الاخبارالطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، قاهره، دار احیاء الکتب العربی.
    • استرآبادی، محمدامین (1424ق)، الفوئد المدنیه، تحقیق رحمه‎الله رحمتی، قم، نشر اسلامی.
    • اسفرایینی، ابراهیم (بی‎تا)، نورالعین فی مشهدالحسین، تونس، المنار.
    • اشعری، علی بن اسماعیل (1400ق)، مقالاتالاسلامیین، آلمان، فرانس شتاینر.
    • الئاریوس، آدام (۱۳۸۵)، سفرنامه، ترجمه احمد بهپور، تهران، ابتکار نو.
    • امین، سید محسن (1347ق)، التنزیه لاعمالالشبیه، صیدا، مطبعه العرفان.
    • اولیا چلبی، محمد ظلی (1314ق)، سیاحتنامه، استانبول، اقدام.
    • بحرانی، یوسف (بی‎تا)، الحدائق الناضره، تحقیق محمدتقی ایروانی، قم، نشر اسلامی.
    • بحرانی اصفهانی، عبدالله (1415ق)، عوالمالعلوم و المعارف، قم، امام مهدی.
    • برقی، احمد بن محمد (1330)، المحاسن، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
    • بهائی، محمد بن حسین (1422ق)، الاربعون حدیثاً، قم، نشر اسلامی، چاپ دوم.
    • جعفریان، رسول (1379)، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
    • حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (1397ق)، معرفه علومالحدیث، تحقیق سید معظم حسین، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    • حر عاملی، محمد بن حسن (1372)، وسائلالشیعه، قم، آل البیت.
    • حسن، طلال (بی‎تا)، من محوریه اسلامالحدیث الی محوریه اسلامالقرآن (ملخص المشروع الاصلاحی للسید کمال الحیدری)، بصره، مؤسسه الابداع الفکری للدراسات التخصصیه.
    • حسینی بهسودی، محمدسرور (1417ق)، مصباحالاصول (تقریر درسهای سید ابوالقاسم خویی)، قم، مکتبه الداوری، چاپ پنجم.
    • حق‎شناس، علی‎محمد؛ سامعی، حسین؛ انتخابی، نرگس (1398)، فرهنگ معاصر هزاره انگلیسی-فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ دهم.
    • حکیم، محسن (1389ق)، مستمسکالعروه، نجف، الآداب.
    • حیدری، ابراهیم (1386)، تراجیدیا کربلاء: سوسیولوجیا الخطاب الشیعی، قم. دارالکتاب الاسلامی، چاپ دوم.
    • خطیب بغدادی، احمد بن علی (1405ق)، الکفایه فی علمالدرایه، تحقیق احمد عمر هاشم، بیروت، دارالکتاب العربی.
    • خوانساری، حسین (بی‎تا)، مشارقالشموس، بی‎جا، آل البیت.
    • خوانساری، محمدباقر (بی‎تا)، روضاتالجنات، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم، دهاقانی (اسماعیلیان).
    • سید بن طاوس، علی بن موسی (1406ق)، فلاحالسائل، قم، نشر اسلامی.
    • ــــــــــــــــــــــــــــ (1417ق)، اللهوف، قم، انوار الهدی.
    • شرلی، آنتونی (1387)، سفرنامه برادران شرلی، ترجمه هوانس ماسی‎یان، تهران، نگاه.
    • شهید اول، محمد بن مکی (1419ق)، ذکریالشیعه، قم، آل البیت.
    • شهید ثانی، زین‎الدین بن علی (1408ق)، الرعایه فی علمالدرایه، تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، کتابخانه آیت‎الله مرعشی.
    • طبری، محمد بن جریر (بی‎تا)، تاریخ الطبری، بیروت، اعلمی.
    • طرابیشی، جورج (2010م)، من اسلامالقرآن الی اسلامالحدیث، بیروت، دار الساقی.
    • طریحی، فخرالدین (1424ق)، المنتخب فی جمعالمراثی و الخطب، بیروت، اعلمی.
    • عاملی، سید محمد (1410ق)، مدارکالاحکام، قم، آل البیت.
    • علی‎نیا خطیر، نادعلی (1394)، شعائر حسینی، قم، معارف.
    • فیگوئروا، دن گارسیا د سیلوا (1363)، سفرنامه، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران، نشر نو.
    • قرطبی، محمد بن احمد (1384قتفسیر القرطبی، تحقیق احمد بردونی، ابراهیم اطفیش، قاهره، دارالکتب المصریه.
    • کلینی، محمد بن یعقوب (1367)، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    • کمپفر، انگلبرت (1363)، سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی.
    • مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت، الوفا.
    • مسائلی، مهدی (1387)، قمهزنی؛ سنت یا بدعت، اصفهان، گلبن، چاپ هفتم.
    • مطهری، مرتضی (1378)، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
    • مفید، محمد بن محمد (1414ق)، الارشاد، بیروت، دار المفید، چاپ دوم.
    • ــــــــــــــــــــ (1371)، تصحیحالاعتقاد، تحقیق حسین درگاهی، قم، المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید.
    • منصوریان، یزدان (1393)، روش تحقیق در علم اطلاعات و دانششناسی، تهران، سمت.
    • مهریزی، مهدی (1382)، «رابطه قرآن و حدیث»، علوم حدیث، 29، پاییز، صص 2-22.
    • نوری، حسین (1381)، لؤلؤ و مرجان، قم، پیام مهدی.

    مقاله‌ها

    • آقانوری، علی؛ خوش‎صورت موفق، اعظم، «بررسی و نقد دیدگاه‎های عالمان شیعی در باب لطم و قمه‎زنی»، شیعهپژوهی، زمستان 1394، ش 5، صص 27-51.
    • اکبرنژاد، محمدتقی، «قمه‎زنی و اعمال نامتعارف در عزاداری»، فقه اهل بیت، زمستان 1385، ش 48، صص 196-230.
    • باقری، حمید، «بررسی متنی و سندی روایات من بلغ»، حدیث اندیشه، بهار و تابستان 1382، ش 5 و 6، صص 37-92.
    • ذکاوتی قراگزلو، علی‎رضا، «پیشینه‎شناسی شعائر عزاداری سنتی شیعیان»، آینه پژوهش، مرداد و شهریور 1379، ش 63، صص 39-42.
    • رحمان ستایش، محمدکاظم؛ طباطبایی حکیم، سید حیدر، «تسامح فضائل‎نگاران در روایات فضائل اهل بیت (ع)»، پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی، پاییز و زمستان 1393، ش 1، صص 11-32.
    • روحانی قوچانی، علی؛ فرجی، کریم، «نقش علما در ترویج عزاداری عصر صفوی و جلوگیری از بدعت‎های آن»، تاریخ نو، بهار 1395، ش 14، صص 21-42.
    • روحانی، علی؛ ساسان‎پور، شهرزاد، «علل رشد و گسترش بدعت‎ها در عزاداری عصر صفوی»، پژوهشنامه تاریخ، تابستان 1394، ش 39، صص 77-94.
    • فرقان گوهر، محمد؛ صفری فروشانی، نعمت‎الله، «نخستین جریان انتقادی حدیث شیعه»، تاریخ و تمدن اسلامی، بهار و تابستان 1397، ش 27، صص 23-48.
    • قانع، احمدعلی؛ فتح‎الله بیاتی، محمدرضا، «قمه‎زنی؛ عزاداری یا خرافه؟»، مطالعات فرهنگ-ارتباطات، بهار 1394، ش 61، صص 187-215.
    • موحدیان عطار، علی، «معرفی کتاب رهنمای الوهی در تشیع نخستین؛ ثمره کاربست روش پدیدارشناسی در پژوهشی در باب امامیه نخستین»، هفت آسمان، بهار و تابستان 1380، ش 9 و 10، صص 329-345.
    • نصیری، علی، «رابطه متقابل کتاب و سنت»، علوم حدیث، بهار 1379، ش 15، صص 34-77.

     

    منابع انگلیسی

    • Котов Ф. А. (1958). Хождение купца Федота Котова в Персию. Москва, Восточной литературы.
    • rohani.ir
    • shirazi.ir