تأثیر بحران نقره بر اقتصاد غزنویان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز

3 استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

یکی از مهم‌ترین منابع مالی اقتصاد غزنویان در دوره متقدم، یعنی از بدو استقرار غلامان به رهبری آلبتکین و سبکتکین در شهر غزنه (351ق) تا پایان حکومت سلطان محمود (421ق) اتکا بر نظام غنایم بود که پشتوانه اصلی ضرب سکه‏های مرغوب بود؛ اما از دوره سلطان مسعود (432ـ 421ق) با پیشامد بحران نقره مواجه شدند که طی آن ارزش پول رایج کاهش یافته و همچنین از تعداد ضرب مسکوکات با عیار بالا نیز کاسته‏ شد. ازاین‌رو سلاطین متأخر غزنوی برای تأمین هزینه‏های جاری و لشکری خویش به درآمدهای سهل‌الوصول دیگری روی آوردند. سؤال اصلی این است که بحران نقره چه تأثیری بر تطور منابع درآمدی غزنویان داشته‏است؟ فرض این است که بحران نقره به‌واسطه کاهش عیار مسکوکات و کمبود آن در تجهیز سپاهیان سبب تطور منابع درآمدی غزنویان از نظام غنایم در جهت وابستگی بیشتر به عواید نظام مالیاتی گردید. روش مورداستفاده در این تحقیق، توصیفی‌تحلیلی است که بر پایه شواهد کیفی و کمّی و مطالعه سکه‏شناسی استوار است. نتایج نشان می‏دهد که کاهش فتوحات در هند، هزینه‏های ناشی از اختلافات جانشینی و هزینه‏‏های هنگفت در امور غیرمولد، دولت غزنویان را با بحران نقره مواجه نمود و به تبع آن سلاطین غزنوی برای جبران منابع مالی ازدست‏رفته، به‌ویژه تأمین مواجب نقدی سپاهیان به شکل حواله و تحمیل‏های مضاعف به عواید نظام مالیاتی روی آوردند که این مسئله نیز بر دشواری حکمرانی آنان افزوده‏بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of the Silver Crisis on the Ghaznavid Economy

نویسندگان [English]

  • sajad kazemi 1
  • Ali Bahranipour 2
  • Lida Mavadat 3
1 Ph.D in of History of Islamic Iran, Shahid Chamran University of Ahvaz
2 Associate Professor Shahid Chamran University of Ahvaz
3 Assistant Professor Shahid Chamran University of Ahvaz
چکیده [English]

One of the most important financial sources of the Ghaznavid economy in the early period, from the establishment of slaves led by Alpetikin and Sabuktigin in Ghazni (351 AH) to the end of the reign of Sultan Mahmud (421 AH) was reliance on the system of booty, which was the main support for minting high quality coins. But since the reign of Sultan Massoud (432-421 AH) faced a silver crisis, during which the value of the currency decreased and the number of high-denomination coins also decreased. Hence, the later Ghaznavid sultans turned to other easy-to-reach incomes to cover their current and military expenses. It is assumed that the silver crisis due to the reduction of grade and its lack of equipment for the troops led to the evolution of Ghaznavids' sources of income from the looting system to become more dependent on the revenues of the tax system. The method used in this research is descriptive-analytical based on qualitative and quantitative evidence and coinage study. The results show that the decline in conquests in India, the costs of the succession dispute, and the huge costs in unproductive affairs have left the Ghaznavid facing a silver crisis and a devaluation of the currency and as a result, the Ghaznavid sultans resorted to the revenues of the tax system to compensate for the lost financial resources, especially the provision of cash to their troops in the form of remittances and double impositions, which also added to the difficulty of governing them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ghaznavid
  • Economy
  • Silver Crisis
  • Booty System
  • Tax System
  • کتاب‌ها

    • ابن‏اثیر، عزالدین (1371)، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ج22، 23، ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت، تهران: مطبوعات علمی.
    • ابن‏فندق، زید بن‏علی (1361)، تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار، تهران: فروغی.
    • باسورث، ک. ا (1372)، تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
    • بیهقی، ابوالفضل (1374)، تاریخ بیهقی، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب.
    • ثعالبی، عبدالملک (1385)، تحسین و تقبیح، ترجمه محمد بن‏ابی‏بکر، تهران: میراث مکتوب.
    • جوزجانی، منهاج سراج (1363)، طبقات ناصری، ج1، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
    • جیلانی، غلام (1351)، غزنه و غزنویان، کابل: بیهقی.
    • حسینی، صدرالدین (1380)، زبدة التواریخ، ترجمه رمضان‏علی روح‏االهی، تهران: انتشارات شاهسون.
    • خوارزمی، ابوعبدالله (1362)، مفاتیح العلوم، ترجمه حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
    • دبیرسیاقی، محمد (1334)، «لبیبی و اشعار او»، گنج بازیافته، تهران: خیام.
    • رضایی باغ‏بیدی، حسن (1393)، سکه‏های ایران در دوره اسلامی، تهران: سمت.
    • شبانکاره‏ای، محمد بن‏علی (1381)، مجمع‏الانساب، ج2، تهران: امیرکبیر.
    • عتبی، ابی‏نصر (1374)، تاریخ یمینی، ترجمه جرفادقانی، تصحیح جعفر شعار، تهران: علمی و فرهنگی.
    • عنصرالمعالی، کیکاووس بن‏اسکندر (1395)، قابوس نامه، به اهتمام غلامحسین یوسفی، تهران: علمی فرهنگی.
    • عنصری، ابوالقاسم (1363)، دیوان اشعار، به تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران: سنانی.
    • عوفی، محمد (1324)، جوامع الحکایات، تصحیح ملک الشعرای بهار، تهران: وزارت فرهنگ.
    • فارسی، عبدالغفار (1403ق)، تاریخ نیشابور، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • فرخی سیستانی، ابوالحسن (1311)، دیوان اشعار، به کوشش علی عبدالرسولی، تهران: مجلس.
    • گردیزی، عبدالحی (1363)، زین‏ا‏لاخبار، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
    • مختاری غزنوی، عثمان (1336)، دیوان اشعار، به کوشش رکن‏الدین همایون، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علی اکبر علمی.
    • مرعشی، ظهیرالدین (1345)، تاریخ طبرستان، رویان و مازندران، تصحیح محمدحسین تسبیحی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق.
    • مستوفی، حمدالله (1364)، تاریخ گزیده، تهران: امیرکبیر.
    • منشی کرمانی، ناصرالدین (1362)، سمط العلا للحضره العلیا، تصحیح عباس اقبال، تهران: اساطیر.
    • نظام‏الملک، ابوعلی (1378)، سیاست‏نامه، تهران: علمی و فرهنگی.
    • نظامی عروضی‏، احمد (1364)، چهار مقاله، تهران: امیرکبیر.
    • هندوشاه، محمد قاسم (1387)، تاریخ فرشته، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران: آثار و مفاخر فرهنگی.

    مقاله‌ها

    • یوسفی، جمیله و حسن‏زاده، اسماعیل، «بحران اقتصادی غزنویان و تأثیر آن بر بی‏ثباتی نظم سیاسی»، تاریخ ایران، 1397، ش1.

    منابع لاتین

    • Bosworth, C. E, “A Turco ـ Mongol Practice amongst the Early Ghaznavids”, Central Asiatic Journal, VII, 1962.
    • Davidovich, E.A, and A.H Dani (1998), “Coinage and the Monetary System”, in History of Civilization of Central Asia, Vol IV, Piblishing UNESCO.
    • Lane Poole, Stanley (1889), Catalogue of Oriental Coins in the British Museum, VOL IX, London, Longmans.
    • Nazim, Muhammad (1931), the Life and Times of Sultan Mahmud Ghazna, Cambridge: Cambridge University Press.
    • Shafiuzzamman (2013), “A Study of Generalship of Mahmud of Ghazni With Special Reference to His Indian Campaigns”, Thesis Submitted for the Degree of Doctor of Philosophy in Military Science, Devi Ahila University Indore India.

     

    • Sparavigna, Amelia Carolina, “some notes on the Greshams law of money circulation”, Internashional Journal of sciences, V. 3. 2014.
    • Thomas, Edward, “on the coins of the kings of Ghazni”, The Journal of the royal Asiatic Society, Vol. 9. 1847.