روابط شاه اسماعیل صفوی با سلطان قانصو غوری مملوکی به روایت ابن‌ایاس، مورخ ممالیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر

چکیده

دوره صفویه از جهت روابط خارجی بدون شک از مهم‌ترین ادوار تاریخ ایران است. شاه اسماعیل بنیان‌گذار سلسله صفوی، به دنبال سرکوب ملوک‌الطوایف و بقایای آق‌قویونلوها درغرب ایران با دولت ممالیک هم‌مرز گردید. ممالیک دولتی بزرگ ولی رو به اضمحلال مستقر در سرزمین‌های مصر، شام و حجاز بود که حاکمیتش ابتدا از طرف پرتغالیان و سپس عثمانی‌ها و صفویه مورد تهدید بود. روابط صفوی با ممالیک به دلیل توسعه‌طلبی ارضی شاه اسماعیل در شام، ابتدا خصمانه و با درگیری‌های مرزی همراه بود، سپس به دلیل دشمنی دولت عثمانی با آن دو، روابط ‌آن‌ها بهبود یافته و متحول گردیده است.
این پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای، درصدد پاسخ به این سؤال است که روابط شاه اسماعیل صفوی با ممالیک چگونه، و به چه علت بوده است؟ در نتیجه مشخص شد که روابط شاه اسماعیل با ممالیک به مدت چهارده سال و در دو مرحله بوده است. روابط آنان ابتدا خصمانه آغاز شد ولی با به قدرت رسیدن سلطان سلیم در عثمانی و رویکرد تهاجمی او نسبت به آنان، روابطشان دوستانه و منجر به اتحاد نظامی بین طرفین گردیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relations of Shah Ismail Safavid with Sultan Qansu Ghori Mamluki according to Ibn Iyas, Historian of Mamluks

نویسنده [English]

  • reza Dashti
Assistant Professor Islamic Azad University, Bushehr Branch
چکیده [English]

The Safavid period is undoubtedly one of the most important periods in the history of Iran in terms of foreign relations. Shah Ismail, the founder of the Safavid dynasty, bordered on the Mamluk government following the suppression of the sectarian monarchs and the remnants of the Aq Quyunlus in western Iran. It was a large but declining state based in Egypt, the Levant, and the Hejaz, whose rule was threatened first by the Portuguese and then by the Ottomans and Safavids. Safavid relations with the Mamluks due to Shah Ismail's territorial expansion in the Levant, were at first hostile and accompanied by border clashes, then due to the hostility of the Ottoman government to them, their relations have improved and changed. This research, using a descriptive-analytical method and using library data, seeks to answer the question of how and for what reason Shah Ismail Safavid had relations with the Mamluks? The findings showed that King Ismail's relations with the Mamluks had been in two stages for fourteen years. Their relations began at first hostile, but with the rise of Sultan Salim to power in the Ottoman Empire and his aggressive approach to them, their relations became friendly and led to a military alliance between the two sides.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shah Ismail
  • Safavid
  • Mamluk
  • Egypt
  • Foreign Relations
  • کتاب‌ها

    • ابن‌ایاس، محمد بن احمد (1984)، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، المحقق محمد مصطفی، 6 جلد، قاهره، الهیئه المصری العامه للکتاب.
    • ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1363)، العبر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، 6 جلد، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • ابن زنبل الرمال، احمد بن علی (1998)، آخره الممالیک أو واقعه السلطان الغوری مع سلیم العثمانی، تحقیق عبدالمنعم عامر، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
    • ابوالفداء، عمادالدین اسماعیل (بی‌تا)، المختصر فی أخبار البشر، 4 مجلد، مصر، بالمطبعه الحسینیه المصر.
    • احمد یاقی، اسماعیل (1391)، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، ترجمه رسول جعفریان، چاپ هفتم، قم، انتشارات حوزه و دانشگاه.
    • اقبال آشتیانی، عباس (1370)، تاریخ مفصل ایران، ضمیمه دوره تاریخ ایران، به کوشش محمد دبیر سیاقی، چاپ ششم، تهران، انتشارات کتابخانه خیام.
    • بدلیسی، ادریس بن حسام الدین (1995)، سلیم شاهنامه، به اهتمام حجابی قیرلانقیج (رساله دکتری)، انستیتوی علوم اجتماعی، دانشگاه آنکارا.
    • تاریخ عالم‌آرای صفوی (1363)، مولف مجهول، به کوشش یدالله شکری، چاپ دوم، تهران، انتشارات اطلاعات.
    • خواندمیر،غیاث الدین بن همام الدین (1380)، تاریخ حبیب السیر، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، 4 جلد، چاپ چهارم، تهران، انتشار کتابفروشی خیام.
    • خنجی اصفهانی، فضل الله بن روزبهان (1379)، تاریخ عالم‌آرای امینی، به کوشش مسعود شرقی، تهران، انتشارات خانواده.
    • جهانگشای خاقان (1364)، تصحیح و مقدمه الله دتا مضطر، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
    • دایره المعارف بزرگ اسلامی (1369)، زیر نظر سیدکاظم بجنوردی، 17جلد، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
    • دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت نامه دهخدا، 13جلد، چاپ دوم از دوره جدید، تهران، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    • زرکلی، خیرالدین (1980)، الاعلام قاموس، 8 مجلد، چاپ پنجم، بیروت: دار العلمیه للملایین.
    • سایکس، سر پرسی (1380)، تاریخ ایران، ترجمه محمد تقی فخر داعی، 2 جلد، تهران، انتشارات افسون.
    • سرور، غلام (1374)، تاریخ شاه اسماعیل صفوی، ترجمه محمد باقر آرام و عباسقلی غفاری فرد، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
    • سعدالدین افندی (1280-1279ق)، تاج التواریخ، 2جلد، استانبول، مطبعه عامره.
    • سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن (2010)م، تاریخ الخلفاء، بیروت، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
    • شبارو، عصام محمد (1388)، دولت ممالیک، ترجمه شهلا بختیاری، چاپ سوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • صولاق زاده، محمد همدمی چلبی (1297ق)، تاریخ صولاق زاده، استانبول، مطبعه سی محمود بک.
    • عالی افندی، مصطفی (1277ق)، کنه الاخبار، استانبول، تقویم خانه عامره.
    • عبدی بیگ شیرازی (1369)، تکمله الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نشر نی.
    • فریدون بک، احمد (1274ق)، منشآت السلاطین، 2 جلد، استانبول، مطبعه عامره.
    • فلسفی، نصرالله (1316)، روابط ایران و اروپا در دوره صفویه، تهران، چاپخانه ایران.
    • مدرسی خیابانی، محمدعلی (1374)، ریحانه الادب، 8جلد، تهران، انتشارات خیام.
    • مصطفی، احمد عبدالرحیم (1998)، فی اصول التاریخ العثمانی، بیروت، دارالشرق.
    • مقریزی، تقی الدین ابوالعباس احمد بن علی (1997)، السلوک لمعرفه دول الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، 8 مجلد، بیروت، دار الکتب العلمیه، الطبعه الاولی.
    • ناصری طاهری، عبدالله (1369)، تاریخ جنگهای صلیبی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • نشانجی زاده، محی الدین محمد (1290ق)، مرآت کائنات، استانبول، مطبعه عامره.
    • نوایی، عبدالحسین (1370)، ایران و جهان از مغول تا قاجاریه، چاپ سوم، تهران، نشر هما.
    • ولایتی، علی اکبر و دیگران (1392)، تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، 4 جلد، تهران، انتشارات امیرکبیر.

    مقاله‌ها

    • رضوی، سید ابوالفضل (1394)، «تأملی بر مناسبات ایلخانان و ممالیک در قرن هشتم هجری»، دوفصلنامه مطالعات تاریخی جهان اسلام، س 3، ش6، پاییز و زمستان، صص 86-57.
    • فلسفی، نصرالله (1332)، «جنگ چالدران»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، سال اول، شماره 2.
    • کشاورز بیضایی، محمد (1397)، «روابط ایلخانان و ممالیک مصر»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال نوزدهم، شماره 75، تابستان، ص ص 43-25.

    منابع انگلیسی

    • Creasy, E.S. (1961), A History of Ottoman Turks, Beirut, No Press.
    • Jenkinson, A. & Other Englishmen (1886), Early Voyages and Travels to Russia and Persia, New York: Burt Franklin publisher.
    • Edward, S.C. (1961), A History of ottoman Turks, Beirut: No publisher.
    • Parvy, V.J. (1926), History of The Ottoman Empire to 1730, New York: Cambridge University
    • Rabie, H. (1978), Political Relations Between the Safavids of Persia and the Mamluks of Egypt and Syria in the Early Sixteenth Century, Journal of the American Research Center in Egypt, Egypt: American Research Center in Egypt (ARCE) Publisher,Vol. 15, pp. 75-81.