تحلیلی بر روند ضرب عبارت «علی‌ولی‌الله» بر سکه‌های باوندیان کیوسیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

سلسله باوندیان از مهم‌ترین سلسله‌های حاکم بر طبرستان است که بیش از هفت ‌قرن در مقر اصلی‌ خود، شهریارکوه، فرمان راندند. این سلسله طی این‌ مدت به سه ‌شاخۀ کیوسیه، اسپهبدیه و کین‌خوازیه تقسیم شدند. یکی از مهم‌ترین اقدامات شاخۀ اول باوندیان، کیوسیه، ضرب عبارت «علی‌ولی‌الله» بر روی سکه‌هایشان بود. ازاین‌رو مسئلۀ اصلی در این پژوهش، بررسی علل و عوامل ضرب عبارت «علی‌ولی‌الله» بر روی سکه‌های باوندیان است. در این پژوهش با بهره‌گیری از منابع تاریخی و مطالعات سکه‌شناسی و با تکیه بر شیوه توصیفی‌تحلیلی، ضرب عبارت «علی‌ولی‌الله» بر سکه‌های باوندیان مورد بررسی و واکاوی قرار ‌گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از این ‌است که مضامین سکه‌های رستم‌بن‌ شروین و مرزبان‌بن ‌رستم در راستای مشروعیت‌سازی برای حکومت از دو سو تنظیم شده‌اند؛ به‌این‌ترتیب که از یک‌سو عبارت «علی‌ولی‌الله» و از سوی‌دیگر نام خلیفه ‌عباسی درج شده‌‌ است. می‌توان از دو جریان مشروعیت‌ساز سخن گفت: 1) کسب مشروعیت از خارج از قلمرو باوندیان. 2) کسب مشروعیت در داخل قلمرو باوندیان. به‌این‌ترتیب سکه‌ها به‌واسطۀ انعکاس عبارت «علی‌ولی‌الله» تصویری مشروع از رستم‌بن ‌شروین همسو با باورهای مردم و اعتقادات مردم ارائه می‌کنند و همچنین در پی کسب مشروعیت از طرف خلیفه‌ عباسی و امیر آل‌‌‌بویه بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Process of Minting the Phrase, "Ali Waliullah" on the Coins of the Bavandians of Kayusiyya

نویسنده [English]

  • lida mavaddet
Assistant Professor Shahid Chamran University
چکیده [English]

The Bavandian dynasty is one of the most important dynasties ruling Tabarestan. They ruled for more than seven centuries at their headquarters in Shahriarkuh. During this period, this dynasty was divided into the branches of Kayusiyya, Ispahbadhiyya and Kinkhwariyya. One of the most important actions of the first branch of the Bavandians, i.e. Kayusiyya, was the minting of the phrase "Ali Waliullah" on their coins. Therefore, the main issue in this study is to investigate the causes and factors of multiplication of the phrase "Ali Waliullah" on the Bavandian coins. In this research, using historical sources and numismatic studies and relying on descriptive-analytical method, the multiplication of the phrase "Ali Waliullah" on the Bavandian coins has been studied and analyzed. The results of the research indicate that the themes of Rostam ibn Shervin and Marzban ibn Rostam coins have been set in two directions in order to legitimize the government. On the one hand, the phrase "Ali Waliullah" and on the other hand, the name of the Abbasid Caliph are inserted. We can speak of two legitimizing currents: 1) Gaining legitimacy from outside the Bavandians realm. 2) Gaining legitimacy within the territory of Bavandians. In this way, the coins present a legitimate image of Rostam ibn Shervin which is in line with the beliefs of the people. They also seek the legitimacy from the sides of the Abbasid Caliph and the Amir of the Buyid.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bavandians
  • Rostam Ibn Shervin
  • Shiism
  • Coins
  • "Ali Waliullah"
منابع
-     ابن ‌اسفندیار، بهاءالدوله‌محمدبن ‌حسن (1366)،تاریخ طبرستان، تصحیح‌ عباس‌ اقبال، تهران: خاور.
-     ابن‌‌اثیر، علی‌بن‌ محمد (1407ق/1987م)، الکاملفیالتاریخ، ج6 و 7 و 8 و 9، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
-     ابن‌‌خلدون، عبدالرحمن (1363)، العبر: تاریخ ابنخلدون، مترجم عبدالمحمد‌ آیتی، تهران: وزارت‌ فرهنگ‌ و‌ آموزش عالی.
-     ابن‌فقیه ‌همدانی (1349)،ترجمه مختصرالبلدان: بخش مربوط به ایران، ترجمه ح، مسعود، تهران: انتشارات‌ بنیاد فرهنگ‌ ایران.
-     ابوالمعالی‌حسینی، محمدالعلوی (بی‌تا)، بیانالأدیان، تصحیح ‌عباس ‌اقبال، تهران: انتشارات‌ ابن‌سینا.
-     اشپولر، برتولد (1386)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه‌ جواد فلاطوری، تهران: علمی ‌و فرهنگی.
-    اعظمی ‌سنگسری، چراغعلی، «فریم پایگاه اسپهبدان‌باوندی کجاست؟»، بررسیهای تاریخی، صص1-8، شماره ‌یک، سال‌ هفتم.
-     افندی‌ اصفهانی، میرزاعبدالله (1403ق)، ریاضالعلماء، به ‌اهتمام سیدمحمود مرعشی، تحقیق سیداحمد حسینی، قم: کتابخانه آیه‌الله مرعشی ‌نجفی.
-     اندامی، پریسا؛ سلیمانی، سعید (1380)، «برگی‌از سکه‌شناسی(روند تشیع در ایران)»،کتاب ماه هنر، ص80-85، فروردین و اردیبهشت، شماره 31-32.
-     آملی، مولانا أولیاء الله (1348)، تاریخ رویان، تصحیح و تحشیه منوچهر‌ ستوده، تهران: انتشارات‌ بنیاد فرهنگ ایران.
-     باسورث، ادموند کلیفورد (1371)، تاریخ سیاسی و دودمانی ایران، تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانی، (ج 5 کمبریج) ترجمه حسن‌ انوشه، تهران: امیرکبیر.
-     بیرونی، ابوریحان (1386)،  آثارالباقیه، ترجمه اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
-     ترابی‌ طباطبایی، سید جمال، وثیق، منصوره (1373)،سکه‌های اسلامی ایران: از آغاز تا حمله مغول، تبریز: مهدآزادی.
-     جعفریان، رسول (1387)،  اطلس تشیع، تهران: سازمان‌ جغرافیایی ‌نیروهای‌ مسلح.
-     جعفریان، رسول (1391)، تاریخ تشیع در ایران، از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران: نشر علم.
-     حاجی‌تبار، مجید (بهار و تابستان 1393)، «نشان‌شناسی مذهب شیعه بر مسکوکات علویان تبرستان»، دوفصلنامه علمی‌پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، ص91-106، شماره بیستم.
-     خواندمیر، غیاث‌الدین، (1362)، تاریخ حبیبالسیر فی اخبار افراد بشر، زیر نظر دبیرسیاقی. تهران: خیام.
-    رابینو، ﻫ. ل. (بی‌تا) «تاریخ‌مازندران»، ترجمه باقر امیرخانی،نشریه دانشکده ادبیات تبریز، ص295-311، شماره‌ پاییز، سال‌ پانزدهم.
-     رشیدالدین ‌فضل‌اللّه ‌همدانی (1373)، جامعالتواریخ، تهران: چاپ محمد روشن و مصطفی‌ موسوی.
-     رضایی‌ باغ‌بیدی، حسن (1393)، سکههای ایران در دورۀ اسلامی از آغاز تا برآمدن سلجوقیان، تهران: سمت.
-     رمضانپور، محمد؛ قاضی‌پور شیروان، طاهره؛ باغانی خانلق، معصومه (بهار 1395)، «بررسی روابط اسپهبدان مازندران و شیعیان امامیه در دوره سلجوقیان»،فصلنامه تاریخ نو، ص3-19، سال ششم، شماره 14.
-     زامباور، ادوارد فن (1356)، نسبنامه خلفا و شهریاران، ترجمه محمدجواد مشکور، خیام.
-     سرافراز، علی‌ اکبر؛ آورزمانی، فریدون (1389)،سکههایایران از آغاز تا دوران زندیه، تهران: سمت.
-     سرافرازی، عباس (پاییز 1394)، «شعائر شیعی بر سکه‌های اسلامی تا شکلژ گیری حکومت صفویان»،فصلنامه علمی‌پژوهشی شیعه‌شناسی، صص 7-26، سال سیزدهم، شماره 51.
-     سکه‌ای ثبت‌‌‌شده به شماره 12635 در موزه ‌رضا عباسی.
-     سکه‌ای ثبت‌‌شده به ‌شماره 1394.13.1167در موزه ‌آستان ‌قدس ‌رضوی.
-     سلیمانی، سعید (1396)، تاریخ سکه در دودمانهای محلی ایران (قرون سوم و چهارم هجری قمری)، تهران: انتشارات برگ‌نگار.
-     سمعانی، عبدالکریم‌ بن‌ محمد (1408ق)،الأنساب، تحقیق عبدالله‌عمر بارودی، بیروت: دارالجنان.
-     شمس‌اشراق، عبدالرزاق (1369)،نخستین سکههای امپراتوری اسلام، اصفهان: دفتر خدمات فرهنگی استاک، چاپ پویا.
-     شوشتری، نورالله (1375)،مجالسالمؤمنین، تهران: اسلامیه.
-     طاهری مهدی (بهار و تابستان 1395)، «اولین سکه‌های تراز شیعی در حکومت باوندیان طبرستان»،نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، صص1-7، دوره 8، شماره 30 و 31.
-     طبری، محمد (بی‌تا)، تاریخ الطبری، بیروت: دارالکتب‌العلمیه. ج 8 و 9.
-     عظیم‌زاده طهرانی، طاهره (1382)، «اسپهبدیه یا آل‌باوند و پیوند آنان با شیعۀ‌ امامیه»،فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن، دانشگاه ‌آزاد اسلامی مشهد، صص114-126، شماره 1 و 2.
-     گردیزی، ابوسعید‌ عبدالحی‌بن‌ ضحاک‌بن ‌محمود (1363)،تاریخگردیزی، به‌تصحیح و مقابله عبدالحی‌ حبیبی. چاپ ‌اول. تهران: دنیای‌ کتاب.
-     گلیجانی‌مقدم، ندا؛ خلعتبری، اللهیار؛ جان‌احمدی، فاطمه (پاییز 1390)، «رابطه حکومت‌های ‌محلی گیلان، دیلمان و مازندران با علویان‌طبرستان (250-316ق)»،فصلنامه علمیپژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاهالزهرا، صص 119-143، سال بیست‌ویکم، دوره‌ جدید، شماره 11، پیاپی 95.
-     گیلانی، ملاشیخ‌علی (1352)،تاریخ مازندران، تصحیح و تحشیه منوچهر‌ ستوده، تهران: انتشارات‌ بنیاد فرهنگ ‌ایران.
-     لسترنج، گی (1377)، جغرافیایتاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: انتشارات‌علمی و فرهنگی.
-     مادلونگ، دبیلو (1363)، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، از سلسله تحقیقات گروه‌ تاریخ ایران دانشگاه ‌کمبریج، ج 4، گردآوردنده، ر. ن. فرای، مترجم حسن ‌انوشه، تهران: امیرکبیر.
-     مجهول‌‌المؤلف (1362)، حدودالعالم من المشرقالیالمغرب، به‌ وشش منوچهر ستوده، تهران: انتشارات‌ طهوری.
-     مرادی‌نسب، حسین؛ ایزانلو، محمدامین (بهار و تابستان 1395)، «کاربست همگرایی شیعیان‌امامی با سلجوقیان»،تاریخ اسلام در آینه پژوهش، صص101-120، سال سیزدهم، شماره اول، پیاپی 40.
-     مرعشی، ظهیرالدین (1368)، تاریخطبرستان و رویان و مازندران، با مقدمه محمدجواد مشکور، به کوشش محمدحسین‌ تسبیحی، تهران: شرق.
-     مسعودی، علی ‌بن‌ حسین (1385ق)، مروجالذهب و معادنالجوهر، بیروت: دارالاندلس.
-     مظاهری، علی (پاییز 1353)، «امامیه در مازندران در قرن‌ششم»،معارف اسلامی، صص30-39، دوره ‌جدید، ش4، مسلسل 18.
-     مظاهری، علی (زمستان 1353)، «آستانۀ رضوی و شیعه در حدود 400 هجری»،معارف اسلامی، صص1-19، دوره‌ جدید، ش 5، مسلسل 19.
-     معلمی، مصطفی (پاییز 1387)، «روابط خاندان‌ باوند با سلاجقه و قدرت ‌سیاسی تشیع ‌امامیه در سده‌های پنجم و ششم‌ هجری»،فصلنامه علمیتخصصی تاریخ در آینه پژوهش، صص125-154، سال‌پنجم، شماره‌سوم.
-     وثیق، منصوره (1386)، «تشیع در ایران به روایت سکه های تاریخی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، صص90-97.
-      Album, S. (2011), Checklist of Islamic Coins, 3rd ed, Santa Rosa.
-      Lane-Poole S., C. (1967), of the Arabic Coins, pre, In kh. Lib. At Cairo, p. 152-3, London, see Margin No. 967.
-      Lavoix, Henry (1886), Catalogue des monnaies Musalmanes de la bibliotheq nationale.
-      Stern, M.S. (1986), Coins and Documents From the Medieval Middle East, London, pp.190-218.