رسول‌زاده و دین اسلام (تحلیلی بر جایگاه دین اسلام در اندیشه و عملِ سیاسی محمدامین رسول‌زاده)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شیراز

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه شیراز.

چکیده

این مقاله که با هدف بررسی اندیشه و عملِ سیاسی محمدامین رسول‌زاده در عرصۀ دین اسلام انجام شده است، در صدد است به این سوالات پاسخ دهد که دین اسلام چه جایگاهی در اندیشۀ محمدامین رسول‌زاده داشته است؟ و مهم‌ترین شاخصه‌های رفتار‌‌ سیاسی رسول‌زاده در عرصۀ دین اسلام کدام‌اند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که رسول‌زاده با وجود این‌که بر نقش و اهمیت دین اسلام در زندگی شخصی و اجتماعی انسان تأکید داشت، اما شرایط سیاسی و اجتماعی قفقاز و نیز برخی پیش‌فرض‌های ذهنی مانند تأثیرپذیری از روشنفکران عصر خود، باعث شد که وی از دین اسلام در راستای اهداف سیاسی و ناسیونالیستی خود نیز بهره جوید. او از ظلم و استعمار تزاریسم علیه مسلمانان روسیه و قفقاز در راستای اهداف و آمال سیاسی خود استفاده نموده و از هیچ کوششی در راستای تطبیق اسلام با اندیشه‌های سوسیالیستی و ناسیونالیستی و نیز تفسیر ناسیونالیستی از مسئله اتحاد اسلام فروگذار نمی‌کرد. روش پژوهش دراین نوشتار، توصیفی‌تحلیلی با تکیه بر آثار محمدامین رسول‌زاده و اسناد تاریخی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rasoul Zadeh and the Religion of Islam (An Analysis of the Position of Islam in the Political Thought and Action of Mohammad Amin Rasoul Zadeh)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mahdi Moradi Khalaj 1
  • Farhad Nobakht 2
1 Associate Professor Shiraz University
2 Master of History in Islamic Iran, Shiraz University
چکیده [English]

This article, which aims to examine the political thought and action of Mohammad Amin Rasoul Zadeh in the field of Islam, seeks to answer the questions of “What place did Islam have in the thought of Mohammad Amin Rasoulzadeh?”, and “What are the most important features of Rasoul Zadeh's political behavior in the field of Islam?” Findings show that although Rasoul Zadeh emphasized on the role and importance of Islam in the human personal and social life, but the political and social conditions of the Caucasus and his mental assumptions such as being influenced by the intellectuals of his time, caused him to use Islam for his own political and nationalist goals. He used the oppression and colonialism of Tsarism against the Muslims of Russia and the Caucasus for his own political goals and aspirations, and spared no effort to reconcile Islam with the socialist and nationalist ideas. He had a nationalist interpretation of the issue of Islamic unity. The research method in this paper is descriptive-analytical using the works of Mohammad Amin Rasoul Zadeh and the available historical documents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rasoul Zadeh
  • Islam
  • Socialism
  • Nationalism
  • Pan-Islamism
منابع
-    آبادیان، حسین (1376)، رسولزاده، فرقه دموکرات و تحولات معاصر ایران، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
-    آدمیت، فریدون (1388)، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، تهران، گستره.
-    اتحادیه، منصوره (1361)، مرامنامهها و نظامنامههای احزاب سیاسی ایران در دومین دوره مجلس شورای ملی، تهران، نشر تاریخ ایران.
-    پروین، ناصرالدین (1380)، «روزنامۀ ایران نو (1)»، مجله ایران‌شناسی، شمارۀ پنجاه.
-    تقی‌زاده، سیدحسن (1334)، «پایان یک زندگی پرماجرا»، مجلۀ سخن، شمارۀ چهارده.
-    چاغلا، چنگیز (1388)، سیاست و ملیگرایی در آذربایجان، ترجمه جلیل یعقوب‌زاده. تبریز، ندای شمس.
-    دهقان‌نیری و همکاران (1391)، «اندیشه اتحاد اسلام در میان مسلمانان قفقاز جنوبی (1920- 1870)»، تاریخنامه ایران بعد از اسلام، ش پنجم.
-    رسول‌زاده، محمدامین (1380)، جمهوری آذربایجان، چگونگی شکلگیری و وضعیت کنونی آن، ترجمه سلام تقی‌زاده، تهران، شیرازه.
-    _________________ (1386)، سیاوش زمانه، ترجمه پرویز زارع شاهمرسی. تبریز، بی‌نا.
-    سه‌یتو خوفسکی، تادیوش (1381)، آذربایجان روسیه (1920-1905) شکلگیری هویت ملی در یک جامعه مسلمان،ترجمه کاظم فیروزمند، تهران، شادگان.
-    ظریفیان، غلامرضا و سیده‌لیلا تقوی سنگدهی (1389)، «بررسی تطبیقی آرای سید جمال‌الدین اسدآبادی و حسن حنفی دربارۀ غرب»، جستارهای تاریخی، دوره اول، شمارۀ اول، بهار و تابستان 1389.
-    لطفی، نقی. محمدعلی علیزاده (1389)، تاریخ تحولات اروپا در قرون جدید، تهران: سمت، چاپ هفتم.
-    نوبخت، فرهاد (1397)، «تحلیل و بررسی سیر تحول اندیشه‌های سوسیالیستی و ملی‌گرایی محمدامین رسول‌زاده از سال 1902 تا 1920»، کارنامه تاریخ، ش 9، بهار و تابستان 97.
نشریات
-    روزنامۀ آچیق‌سوز، 1915، شماره‌های 1، 6؛ 1916، شمارۀ 99.
-    روزنامۀ ارشاد، 1908، شماره‌های 33، 47.
-    روزنامۀ اقبال، 1914، شمارۀ 811.
-    روزنامۀ تکامل، 1906، شمارۀ 3؛ 1907، شمارۀ 4.
-    روزنامۀ شرق روس، 1903، شمارۀ 20.
-    روزنامۀ ینی اقبال، 1915، شمارۀ 8.
-    مجلۀ دیریلیک، 1914، شماره‌های 3، 7.
 
-    Agaoglu, Ahmad (2007), Sechilmish Asarlari, Baki: Sharq- qarb.
-    Alakbarov Faiq (2014), Mohammad Amin Rasulzadenin Dunyagorushu, Baki: e-nashri.
-    Alizade, Sh. H (2003), Mohammad Amin Rasulzade ve Islam, Baki.
-    Attar, Aygun; Sebahattin Shimshir, (2013), Turkiyede yashayan Azerbaycan Turkleri, Ankara: Berikan Ofset Matbaa.
-    Azerbaycan Xalq Cumhuriyyati Ensiklopediyasi, (2005), II c, Baki: Lider Nashriyyati.
-    Azizov T. A (1997), Azerbaycan xx asrin avvallarinde,  Baki:  Zaman.
-    Azizov, Eldar (2009), Difai, Baki.
-    Huseynzade, Ali Bey, (2007), Sechilmish Asarlari, Baki: Sharg- qarb.
-    Mohammad Amin Rasulzade ve Ictimai-siyasi Ideallar (2005), Baki: Xazar Universitasi.
-    Rasulzade, M.A. (2001), Asarlari (1909-1914), II c, Baki: shirvannashr.
-    ___________ (2012), Asarlari (1914-1915), III c, Baki: Elm.
-    _____________ (2013), Asarlari (1916-aprel 1918), IV c. Baki: Qanun.
-    _____________ (2014), Asarlari (1918-aprel 1920), V c. Baki: Qanun nashriyyati.
-    ____________ (1994), Bolsheviklarin Sharq siyasati, Baki. Sabah.
-    ____________ (2010), Stalinle ixtilal xatiralari, Baki: Qanun.
-    Resulzade, Mehmet Amin, (2014), Ihtilalci Sosyalizm Ve Demokrasi, Istanbul: Dogu Kitabevi.
-    Yaqublu, Nasiman (2013), Mohammad Amin Rasulzade Ensiclopediyasi, Baki: "OL" MMC  Nashriyyati.
-    _____________ (1991), Mohammad Amin Rasulzade (Azerbaycanın Gorkamli Adamıari), Baki: Ganclik.  
-    Ybert, Edith (2013), “Islam, nationalism and socialism in the parties and political organisations of Azerbaijani Muslims in the early twentieth century”, Caucasus Survey, Vol.1,No.1.