بررسی پدیدۀ روبه‌رشد انتظار و منجی‌گرایی‌(مهدویت) در عصر ‌ایلخانان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه تبریز

2 کارشناسی ارشد تاریخ تشیع دانشگاه تبریز

چکیده

اعتقاد به ظهور امام‌زمان،یکی از ارکان ‌اساسی مذهب ‌تشیع امامی است که در طول تاریخ ‌اسلام و تشیع جریان داشته است. در دوره تسلط مغولان و تأسیس حکومت ایلخانی در ایران مسئله منجی‌گرایی‌ (مهدویت) رشد بسزایی یافت‌. حضور عناصر بیگانه با مذهب غیر‌اسلامی و مسلط شدن‌ بر جامعه و مملکت اسلامی‌ باعث بروز، فتنه و فساد، هرج‌ومرج، بروز جنگ‌ها، افزایش مالیات‌ها و آشفتگی اوضاع شد. در چنین شرایطی، مردم بیش از هر زمان دیگری، احساس نیاز به مصلحی را داشتند که با آمدنش به تمامی ظلم و جورها پایان بخشد. در این دوره، انتظار ‌و منجی‌گرایی‌، بیش از عصرهای دیگر در عقاید و افکار‌مردم ‌(شیعیان) و حتی‌ غیر‌شیعیان رسوخ کرد‌. به‌طوری‌که ‌در برخی از شهرها هر روز مردم به انتظار منجی به دروازۀ شهرها می‌رفتند و به انتظار امام‌ غایب می‌نشستند‌. در این پژوهش علل پیدایش و رشد اندیشۀ منجی‌گرایی و مهدویت و پیامدهای آن ازجمله بهره‌برداری قیام‌کنندگان از اندیشۀ منجی‌گرایی به روش توصیفی‌تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Growing Phenomenon of Waiting and Salvationism (Mahdism) in the Age of Ilkhans

نویسندگان [English]

  • alireza Karimi 1
  • cobra jafarzadeh 2
1 Associate Professor, University of Tabriz
2 Master of Shiite History, University of Tabriz
چکیده [English]

Belief in the advent of the Imam Zaman (AS) is one of the basic pillars of the Imami Shiite religion that has flowed throughout the history of Islam and Shiism. During the Mongol domination and the establishment of the Ilkhanid government in Iran, the issue of Mahdism grew significantly. The presence of alien elements who had non-Islamic religion and their domination of the Islamic society and country caused sedition and corruption, chaos, wars, tax increases and chaos. In such circumstances, the people felt more than ever the need for a reformer who would put an end to all oppression and tyranny with his arrival. In this period, expectation and saviorism penetrated the ideas and thoughts of the people (Shiites) and even non-Shiites, more than any other age. ‌In some cities, people went to the city gates every day waiting for a savior and waited for the absent Imam ‌. In this study, the causes of the emergence and growth of the idea of saviorism and Mahdism and their consequences, including the use of the idea of saviorism by the insurgents have been studied in a descriptive and analytical manner.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ilkhans
  • Shiites
  • Waiting
  • Saviorism (Mahdism)
منابع‌
-    نهج‌‌البلاغه (1384)، ترجمه محمد ‌دشتی‌،‌ قم، انتشارات امامت.
-    آملی، مولانا اولیاءالله ‌(1348)، تاریخ رویان، تصیح‌ منوچهر‌ ستوده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
-    آیتی، عبدالمحمد (1346)، تحریر تاریخ وصاف، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
-    ابن‌‌ بطوطه (1337)،سفرنامه، ترجمه‌ محمد‌علی موحد، ‌تهران‌، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-    اشپولر، برتولد  (1351)، تاریخ مغول در ایران، ترجمه ‌محمود ‌میر‌آفتاب‌، تهران، بنگاه‌ ترجمه و نشر ‌کتاب.
-    اقبال ‌آشتیانی، عباس  (1347)، تاریخ مغول، 1، تهران، امیر‌کبیر.
-    بیانی، شیرین  (1371)،مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، تهران، سمت.
-    پطروشفسکی، ای.پ. (1359)، تاریخ ایران (ایران در سده میانه)، سیروس ایزدی و حسین تحویلی‌، تهران، انتشارات دنیا.
-    پطروشفسکی، ای.پ.،‌کارل‌ یان، جان‌ ماسون‌ اسمیت  (1366)، تاریخ اجتماعی، اقتصادی ایران در دوره مغول، یعقوب آژند، تهران، انتشارات اطلاعات.
-    جعفریان، ‌رسول (1378)، از یورشمغولان تا زوال ترکمانان، ‌‌‌3، تهران، مؤسسۀ فرهنگ‌ دانش ‌و اندیشه معاصر.
-    جوینی، عطاملک (1361)، تسلیهالاخوان، تصیح‌عباس ماهیار، تهران، انتشارات آباد چاپ سعید نو.
-    جوینی، عطاملک (1378)، تاریخ جهانگشای،‌ تصیح محمد قزوینی، ‌1،‌ تهران، انتشارات نقش‌قلم.
-    حافظ‌ ابرو (1380)، زبدهالتواریخ، تعلیق سیدکمال حاج‌سید‌جوادی، 1، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد.
-    حقیقت، عبدالرفیع (1390)، تاریخ مذهب تشیع، تهران، انتشارات کومش.
-    خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌ همام‌الدین‌حسینی (1353)،حبیبالسیر، تصیح محمد دبیرسیاقی، 3، تهران، انتشارات خیام.
-    رفیعی، سید‌جعفر (1377)، امامزمان و سیدبن طاووس، قم، انتشارات یاران ‌قائم.
-    ساندرز، ج.ج (1361)، تاریخ فتوحات مغول، ترجمه ابوالقاسم حالت، تهران، امیر‌کبیر.
-    سید‌بن ‌طاووس (1382)، الملاحم و الفتن، مترجم محمد‌جواد نجفی، تهران، انتشارات ‌کتابفروشی اسلامیه.
-    شیبی، کامل‌مصطفی (1385)،تشیع و تصوف (تا آغاز سده دوازدهم هجری)، ترجمه‌ علیرضا‌ ذکاوتی‌ قراگوزلو،‌ تهران، امیر‌کبیر.
-    علامه ‌مجلسی (بی‌تا)، بحارالانوار،‌ ترجمه حسن بن محمد ولی ارومیه، انتشارات جاویدان.
-    القاشانی، ابوالقاسم‌عبدالله‌بن‌ محمد‌ (1348)،تاریخ الجایتو، به ‌اهتمام‌ مهین‌ همبلی، تهران، بنگاه‌ ترجمه‌‌ و‌ نشر کتاب.
-    کریمی، علیرضا (1389)، «اندیشه فلسفی خواجه نصیرالدین‌طوسی ‌زمینه‌ساز ‌نگرش نو به آینده در دوره مغولان»، فصلنامه علمی-پژوهشی انجمن معارف اسلامی، شماره دوم.
-    کریمی،‌ علیرضا (1394)، «موضع‌ شیعیان ‌نسبت ‌به ‌مغولان»‌،تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، شمارۀ‌ یازدهم.
-    مرتضوی، منوچهر (1358)، مسائل عصر ایلخانان، ‌تبریز، انتشارات‌ آگاه، چاپخانه شفق تبریز.
-    منهاج‌السراج‌ (1363)، طبقات ناصری‌‌، تصحیح عبدالحی‌ حبیبی، تهران، دنیای‌کتاب‌.
-    همدانی،‌ رشیدالدین‌ فضل‌الله (1389)،جامعالتواریخ در تاریخ مغول، به ‌کوشش بهمن‌ کریمی، ‌2، تهران، انتشارات اقبال‌.