نقد و بررسی مزارنویسی در تاریخ‌نگاری محلی ایران (از نیمه دوم سده هشتم تا نیمه دوم سده دوازدهم ﻫ.ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

چکیده
تدوین دایرهالمعارف گونه مزارها را باید بخشی از تاریخ‌نگاری محلی با رویکردی مذهبی و فرهنگی دانست. از نظر تاریخ شهرنشینی، این‌گونه کتب از این جهت اهمیت داشته‌اند که وجود قبور عرفا، علما و اولیا، عاملی برای حفاظت شهر از آفات و بلیات انسانی، آسمانی و طبیعی بشمار می‌آمدند. آثار مزارنویسی در نکته مهم و قابل توجه این‌که تدوین عمده کتب مزارات در ایران از زمان روی کار آمدن تیموریان آغاز شده و قبل از آن ما کتب مستقل زیادی در مزارنویسی در تاریخ ایران نمی‌بینیم. این امر را بیشتر از همه باید معلول رشد تصوف در این دوره دانست. از نیمه دوم سده هفتم تا نیمه اول سده دوازدهم در مجموع نه کتاب به صورت مستقل درباره مزارات شهرهای، تبریز، شیراز، هرات، سمرقند، بخارا و کرمان تألیف شده است. مزارنویسان عمدتاً گرایش عرفانی داشتند و اکثراً از علما، شعراء و عرفای زمان خود بودند و هدفشان راهنمایی زائران و شناساندن قبور امامان و فرزندان آن‌ها، آموزش آداب زیارت و پرهیز از اعمال ناروا در قبرستان‌ها، تقرب به ارواح طیبه و مشاهده مقدسه علمای دین و مشایخ، آشکار ساختن قدر و اعتبار و ارزش علما و مشایخ اسلام و اولیای بزرگ بوده است. اما توانسته‌اند به نوعی، بسیاری اخبار و روایات و اطلاعات درباره حیات فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی شهرها را ارائه دهند.

کلیدواژه‌ها


منابع
- آقا بزرگ طهرانی، شیخ محسن، ( 1403)،الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج11، بیروت، دارالاضواء.
- ابن فندق، علی بن زید، (1361)، تاریخ بیهق، به تصحیح و تعلیقات احمد بهمنیار، تهران، انتشارات کتابفروشی فروغی.
- اذکایی، پرویز، (زمستان 1384)، مزارات همدان، میراث جاویدان، ش 51، س 13، صص31-44.
- ـــــــــــــ ، (پاییز 1354)، در آمدی بر مزار شناسی ایران، مردم شناسی و فرهنگ عامه، ش 2، پاییز 1354، صص11-17.
-    امین، سید محسن، (1403)، اعیان الشیعه، ج 6، بیروت، دارالمتعارف للمطبوعات.
- انوشه، حسن، (1376)، حافظ حسین کربلایی، دایره المعارف تشیع، ج 6، تهران، مرکز دایره المعارف شیعه.
-    بارتلد، و .و، (1366)، ترکستان نامه، ترجمه کریم کشاورز، تهران، مؤسسه انتشارات آگاه.
-    جزائری، سید عبدالله، (1348)،تذکره شوشتر، تهران، انتشارات کتابخانه صدر.
- جعفری، جعفربن محمد، (1333)،تاریخ یزد، به ا هتمام ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- خواند میر، غیاث الدین بن همام الدین حسینی، ( 1372)، تاریخ حبیب السیر، تصحیح میر هاشم محدث، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
- ــــــــــــــــــــ ، ( 1353)، تاریخ حبیب السیر، زیر نظر دکتر محمد دبیر سیاقی، چاپ دوم، تهران، انتشارات خیام.
- حاکم نیشابوری، ابو عبد الله، (1375)،تاریخ نیشابور، ترجمه محمد بن حسین نیشابوری، مقدمه وتصحیح دکترشفیعی کدکنی، تهران، نشر آگه.
- حجتی، حمیده، (1378)، روضه اطهار، دایره المعارف تشیع، ج 7، تهران،مرکز دایره المعارف تشیع.
- حشری تبریزی، ملا محمدامین، (1371)، روضه اطهار، به تصحیح و اهتمام عزیز دولت آبادی، تهران، انتشارات ستوده.
- دولت آبادی، عزیز، (تابستان 1345)، چند نکته در باره روضه اطهار، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، ش 78، صص133-151.
- رحیم لو، یوسف، (بهار 1384)، سیر تاریخ‌نگاری ایالت فارس، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان، ش 40، صص1-12.
-     زنگنه، ابراهیم، (تابستان 1373)، مزارات ایران، مشکوه، ش 43، صص180-195.
- سمرقندی، محمدبن عبدالجلیل، (1367)، قندیه (قندیه و سمریه)، به کوشش ایرج افشار،تهران، مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
- شیرازی، معین الدین ابوالقاسم جنید، ( 1328)، شد الازار فی حط الاوزار عن الزوار المزار، به تصحیح و تحشیه محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران، انتشارات نوید.
-    ــــــــــــــــ ، (1320)، دیوان شعر، مقدمه سعید نفیسی، تهران، بی‌نا.
- شیرازی، عیسی بن جنید، (1364)، تذکره هزار مزار، به تصحیح دکتر نورانی وصال، شیراز، انتشارات کتابخانه احمدی شیراز.
-    صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیات ایران، ج2/3، تهران، انتشارات فردوس.
- کربلایی تبریزی، حافظ حسین، ( 1344)،روضات الجنان و جنات الجنان، به تصحیح و تعلیق جعفر سلطان القرائی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- کاتب، احمد بن حسین، (1357)،تاریخ جدید یزد، بکوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات امیر کبیر.
- گلچین معانی، احمد، (1363)، تاریخ تذکره‌های فارسی، ج2، چاپ دوم، تهران، انتشارات کتابخانه سنایی.
- محرابی کرمانی، سعید، (1330)، تذکره الاولیاء یا مزارات کرمان، به راهنمایی محمد هاشمی کرمانی و به اهتمام حسین کوهی کرمانی، تهران، چابخانه مجلس.
- مدرس، محمد علی، (بی‌تا)، ریحانه الادب، چاپ سوم، ج هشتم، تبریز، انتشارات کتابفروشی خیام.
- مدیر شانه چی، کاظم، (1345)،مزارات خراسان، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
- مستوفی بافقی، محمد مفید، (1340،1342)؛جامع مفیدی (جلد اول و سوم)، بکوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات کتابفروشی اسدی.
- میر انصاری، علی، (1389)، جنید شیرازی، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 18، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
- میر خواند، میر محمد بن سید برهان الدین خواندشاه، (1339)، تاریخ روضه الصفا، ج هفتم، تهران، انتشارات خیام، پیروز، مرکزی.
- نفیسی، سعید، (1363)، تاریخ نظم و نثر در ایران، چاپ دوم، ج .1، تهران، کتابفروشی فروغی.
- واعظ، سید اصیل الدین عبدالله، (1351)، مقصد الاقبال و مرصد الامال خاقانیه، به کوشش مایل هروی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- ــــــــــــــــــــ ، (1344)، رساله مزارات هرات، به تصحیح فکری سلجوقی، کابل، بی‌نا.
- یوسفی فر، شهرام، (خرداد و تیر 1380)، تاریخ ملازاده، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 44-45، صص121-129.