شمس‌الدین گیلانی معلم شاه اسماعیل صفوی واقعیت یا افسانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

چکیده
تاریخ صفویان همچنان دارای ابهام و نکات تاریک فراوان است و منابع صفوی با رویکردی رسمی و به تبعیت از سیاست صفویان در موارد زیادی از ارائه اطلاعات لازم خودداری می‌ورزند. در این میان شش سال اختفا و یا حضور اسماعیل صفوی در گیلان از نکات بسیار تاریک اوایل عصر صفوی است. منابع صفوی این مقطع را به ابهام و با کلی‌گویی بازگو کرده‌اندکه مواردی از آن را با مسائل ماورایی مرتبط ساخته‌اند. یکی از موضوعات مبهم و ناشناخته این دوره، تعلیم و تربیت اسماعیل با تأکید بر طرح شمس‌الدین گیلانی به عنوان معلم او است که به نظر می‌رسد از موضوعات مبهم است. مسأله این است که منابع متقدم صفوی در خصوص تعلیم و تربیت شاه اسماعیل در این مقطع مطلبی ندارند، اما یک منبع در یک و دو سطر از دانش آموختن اسماعیل در محضر معلمی به نام شمس‌الدین گیلانی یاد کرده است که همان مبنای گزارش اغراق آمیز مورخان متأخر و محققان معاصر قرار گرفته است. این مقاله در صدد است تا به اتکاء به منابع متعدد صحت و سقم این موضوع را به بحث گذارد.

کلیدواژه‌ها


منابع
- اسکندر بیگ، (1377)، تاریخ عالم آرای عباسی، به تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، ج 1، دنیای کتاب، تهران.
- امیر محمود خواند میر، (1370)،  ذیل حبیب السیر، بتصحیح محمد علی جراحی، نشر گستره، تهران.
- امینی هروی، صدرالدین ابراهیم، (1383)، فتوحات شاهی، بکوشش دکتر نصیری، ج 4، انتشارات آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
- بوداق منشی، (1378)، جواهر الاخبار، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محسن بهرام نژاد، میراث نشر مکتوب، تهران.
-    پارسادوست، منوچهر، (1375)، شاه اسماعیل اول، سهامی انتشار، بی‌جا.
- جنــابـــادی مـــیـــرزا بیـــگ، (1378)، روضـــه الصفویه، به کوشش غلامرضا مجد طباطبایی، موقوفات افشار، تهران.
- جهانگشای خاقان، (1364)، مقدمه دکتر الله دتا مضطر، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
- خواندمیر، (1362)، حبیب السیر، زیر نظر دکتر سیاقی، ج 4، کتابفروشی خیام، تهران.
- خورشاه حسینی، (1379)، تاریخ ایلچی نظام شاه، به تصحیح محمد رضا نصیری وکوئیچی هانه دا، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
- روملو، حسن بیگ، (1384)، احسن التواریخ، به تصحیح عبدالحسین نوایی، ج 2، انتشارات اساطیر، تهران.
- رویمر، هانس روبرت، (1385)، ایران درراه عصر جدید، ترجمه آذر آهنچی، انتشارات دانشگاه تهران.
- ـــــــــــــــــــــــ ، (1380)، «برآمدن صفویان» تاریخ ایران دوره صفوی- کمبریج-، ترجمه آژند، انتشارات جامی، تهران.
- سام میرزا صفوی، (بی‌تا)، تحفه سامی، با تصحیح و مقابله وحید دستگردی، کتاب فروشی فروغی جا.
- سرور، غلام، (1374)، تاریخ شاه اسماعیل، ترجمه آرام غفاری، تهران، نشر مرکز دانشگاهی.
- سیوری، راجر، (1384)، «تشکیلات اداری صفوی» تاریخ صفویان، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات سنایی، تهران.
- شوشتری، قاضی نورالله، (1377)، مجالس المؤمنین، ج 2، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، تهران.
-    صفا، ذبیح الله، (1372)، تاریخ ادبیات در ایران، ج 4، انتشارات فردوس، تهران.
- عبدی بیگ شیرازی، (1369)، تکمله الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، نشر نی، تهران.
-    غفاری قزوینی، قاضی احمد، (1343)، تاریخ جهان آرا، کتابفروشی حافظ، تهران.
-    قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، (1363)، لب التواریخ، دنیای کتاب، تهران.
- قمی، قاضی احمد، (1359)، خلاصه‌التواریخ، تصحیح دکتر احسان اشراقی، ج 1، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
- لاهیجی، شمس‌الدین محمد، (1371)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد رضا زرگر و عفت کرباسی، انتشارات زوار، تهران.
- لاهیجی، علی بن شمس‌الدین، (1352)، تاریخ خانی، به تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
- مایل هروی، جعفر، (1378)، «اسیری لاهیجی»، دائره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر محمد کاظم بجنوردی، ج 8، مرکز انتشارت دائره المعارف بزرگ اسلامی، تهران.
- معصوم علیشاه، محمد معصوم، (1382)، طرایق الحقایق، بکوشش محمد جعفر محبوب، ج 3، انتشارات سنایی تهران.
- هینتس، والتر، (1362)، تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاووس جهانداری، انتشارات خوارزمی، تهران.